نقش سنجش‌ازدور در شناسایی و مدیریت تنش‌های زراعی

زینب ظاهری عبده وند در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا بیان کرد: فناوری سنجش‌ازدور به‌عنوان ابزاری نوین و کارآمد، به کشاورزان و متخصصان این امکان را می‌دهد که این تنش‌ها را شناسایی و مدیریت کنند.

وی افزود: سنجش‌ازدور با بهره‌گیری از داده‌های ماهواره‌ای و تحلیل بازتاب طیفی پوشش گیاهی، اطلاعات لازم را برای ارزیابی وضعیت گیاهان در اختیار قرار می‌دهد و از نیاز به روش‌های پرهزینه و زمان‌بر میدانی می‌کاهد.

 وی با برشمردن برخی از مهم‌ترین تنش‌های زراعی، آبی، حرارتی، نیتروژنی و آفات، توضیح داد: برای شناسایی تنش آبی، سنجش‌ازدور از تغییرات در میزان تبخیر و تعرق و شاخص‌های طیفی مانند NDVI استفاده می‌کند؛ چرا که با کاهش آب در دسترس گیاه، تغییراتی در رفتار طیفی آن مشاهده می‌شود و همچنین تنش حرارتی نیز که به دلیل تغییرات دمایی ناگهانی در گیاهان رخ می‌دهد، با استفاده از باندهای حرارتی تصاویر ماهواره‌ای قابل‌شناسایی است.

ظاهری خاطرنشان کرد: یکی دیگر از شاخص‌های مهم در پایش تنش، بررسی وضعیت برگ‌ها و تراکم آن‌هاست؛ به‌ویژه شاخص سطح برگ که با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای امکان جداسازی پوشش‌های گیاهی سالم و تحت تنش را فراهم می‌کند. همچنین، محدوده‌های مرئی و مادون‌قرمز نزدیک از طیف الکترومغناطیسی نقش کلیدی در شناسایی تنش‌های رطوبتی ایفا می‌کنند، زیرا کاهش رطوبت به طور مستقیم بر تراکم و حجم پوشش گیاهی تأثیر می‌گذارد.

محقق مرکز تحقیقات کشاورزی با ذکر این نکته که تنش نیتروژن نیز به طور گسترده‌ای با کاهش رشد و زردشدن برگ‌ها همراه است، گفت: با کاهش نیتروژن، بازتاب نور مرئی در محدوده سبز افزایش می‌یابد و به گیاه ظاهری با رنگ سبز روشن یا زرد می‌دهد. به‌ویژه باند لبه قرمز یا Red edge (در طول‌موج ۰/۷۲ میکرومتر) برای ارزیابی وضعیت نیتروژن در برگ‌ها و تاج‌پوشش گیاه به‌عنوان باند کلیدی شناخته می‌شود. کاهش نیتروژن همچنین منجر به کاهش بازتاب در محدوده‌های مادون‌قرمز نزدیک و کوتاه می‌شود که بر حجم و تراکم تاج‌پوشش تأثیر منفی دارد.

 ظاهری عبده وند ادامه داد: علاوه بر تنش‌های مرتبط با منابع غذایی و رطوبت، علف‌های هرز و توزیع آفات نیز تهدیدی جدی برای محصولات زراعی به شمار می‌روند. توزیع و پراکندگی علف‌های هرز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و شاخص‌های طیفی به‌خوبی قابل‌شناسایی است. حملات حشرات و آفات که در سال‌های اخیر خسارات قابل‌توجهی به زمین‌های زراعی وارد کرده‌اند، نیز می‌توانند از طریق تغییرات بازتاب طیفی گیاهان تحت‌تأثیر قرار بگیرند و به این وسیله پایش شوند. اگرچه تشخیص مستقیم حشرات با سنجش‌ازدور ممکن نیست، اما می‌توان میزان آسیب واردشده به پوشش گیاهی را ارزیابی کرد.

 وی یادآور شد: سنجش‌ازدور با تحلیل الگوهای بازتاب و دمای تاج‌پوشش محصولات، به متخصصان کمک می‌کند تا اثرات تغییرات خاک، توپوگرافی و شرایط میکروکلیما را بر روی محصولات بررسی کنند. تصاویر ماهواره‌ای چند طیفی و ابرطیفی در شناسایی انواع تنش‌های زراعی نقش مؤثری ایفا می‌کنند. همچنین، استفاده از داده‌های راداری و مدل‌های رقومی زمین، امکان تجزیه‌وتحلیل دقیق‌تر تغییرات محیطی را فراهم کرده و به متخصصان کمک می‌کند تا به طور مؤثرتری با تنش‌ها مقابله کنند.

محقق واحد سنجش‌ازدور مرکز تأکید کرد: پیشرفت‌های اخیر در فناوری سنجش‌ازدور، به‌ویژه در دسترسی به داده‌های چندمنبعی و سری زمانی منظم تصاویر ماهواره‌ای، دقت و کارایی مدیریت زمین‌های زراعی را به طور چشمگیری افزایش داده است. این داده‌ها که به‌صورت پیوسته و زمان‌مند فراهم می‌شوند، امکان پایش دقیق‌تر تغییرات فصلی و سالانه را در شرایط زراعی فراهم کرده و به تحلیل و پیش‌بینی روندهای محیطی کمک می‌کنند. این ویژگی، سنجش‌ازدور را به ابزاری ارزشمند در مدیریت پایدار و بهینه‌سازی تولیدات کشاورزی تبدیل کرده و نقشی کلیدی در بهبود بهره‌وری و کاهش اثرات منفی تنش‌های محیطی بر محصولات دارد.