افول بازیافت سنتی پشم/ راهکارهای نوین جایگزین شود

به گزارش خبرنگار ایانا، در سال‌های اخیر دام‌دار به دلیل تفاوت قیمت پشم نسبت به قیمت گوشت و شیر گوسفند، رغبتی به چیدن پشم بره‌ها، به‌ویژه پشم‌های رنگی نداشته و گوسفندان پشم‌دار روانه کشتارگاه می‌شوند. این امر به تولید پشم دباغی منجر شده که از معضلات صنعت قالیبافی است.

مهناز صالحی  در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا، با بیان این مطلب افزود:افزایش بافت و تولید قالی در انواع مختلف با کیفیت متفاوت خودبخود سبب بالا رفتن کاربرد پشم و قیمت ببشتر آن می‌شود و دامدار را به برداشت درست و فروش پشم بویژه پشم‌های رنگی که از آن خامه خودرنگ می‌تواند تهیه شود، علاقمند می‌کند.  

وی با بررسی روند چیدن و فرآوری پشم گوسفند گفت: چیدن پشم گوسفند غالباً سالی یک یا دو بار انجام می‌شود و پس از آن، پشم‌ها براساس نقاط مختلف بدن دام و ویژگی‌هایشان باید درجه‌بندی ‌شوند که این مورد ندرتا در ایران انجام می‌شود.

صالحی ادامه داد: شستشوی پشم در بعضی مناطق روستایی و عشایری به صورت دستی و در بیشتر موارد و در جمع‌آوری انبوه، در کارگاه‌ها و کارخانه‌های پشم‌شوئی انجام می‌شود. مراحل بعدی فرآوری پشم بسته به نوع تولید و مصرف نهائی متفاوت است.

عضو هیأت علمی بازنشسته موسسه تحقیقات علوم دامی کشور  به چالش‌های تأمین پشم از دام‌دار اشاره کرد و گفت: پشم‌چینی نادرست توسط افراد غیرمتخصص، به دلیل چند بار چیدن و نایکنواختی طول الیاف باعث کاهش کیفی پشم و آسیب رسیدن به پوست دام می‌شود.

وی ادامه داد: کم‌توجهی نسبت به تمیزی پشم در زمان چیدن و جمع‌آوری آن، برای افزایش وزن پشمی که به فروش می‌رسد، یا کاهش هزینه کارگری، باعث می‌شود پشم همراه با فضولات و یا آلوده به شن و خاک بسته‌بندی و ارسال شود، که این خود افزایش هزینه حمل‌و‌نقل، مصرف آب بیشتر و افزایش آلودگی پس‌آب حاصل از شستشو را به دنبال دارد.

صالحی درباره مراحل مختلف فرآوری پشم گوسفند در ایران گفت: این مراحل یا به‌صورت سنتی انجام می‌شود که امروزه بسیار محدود شده است، مثل تولید کلاه و لباس‌های پوستی، یا پشم به همراه پوست وارد دباغخانه‌ها می‌شود و پشم دباغی در برخی کارگاه‌های غیررسمی به نخ‌های نامرغوب تبدیل می‌شود.

وی اضافه کرد: بیش از 90 درصد پشم برداشت‌شده وارد کارخانه‌های پشم‌شویی می‌شود که متأسفانه بسیاری از این کارگاه‌ها قدیمی و ناکارآمد هستند و به مسائل محیط‌زیستی توجه کافی ندارند. پس از شستشو، پشم برای تولید نخ به واحدهای ریسندگی منتقل می‌شود که به‌صورت دستی، نیمه‌مکانیزه و اغلب صنعتی فعالیت می‌کنند.

صالحی افزود: درحال‌حاضر شرایط و زمینه کافی برای نوسازی و به‌روز کردن کارخانه‌های پشم‌شوئی در کشور وجود دارد و در بعضی از نقاط کشور بخش خصوصی در این زمینه در حال فعالیت است ولی میزان آن کافی نبوده و باید با توجه به نیاز کشور گسترش بیابد که حمایت وزارت صمت در این مورد را می‌طلبد. 

وی با بیان اینکه پشم‌های بومی بیشتر برای تولید نخ خامه قالی به‌کار می‌روند وپس از آن در صنایع نساجی برای تولید فرش، نمد، پتو، پارچه‌های نسبتاً ضخیم، کفپوش‌های ماشینی و ... مورد استفاده قرار می‌گیرند، افزود: استفاده از پشم بومی در تولید پارچه‌های ظریف کمتر رواج دارد.

عضو هیأت علمی بازنشسته موسسه تحقیقات علوم دامی کشور درباره پتانسیل بالای استفاده از پشم گوسفند در صنایع پیشرفته و کاربردهای نوین آن گفت: پشم گوسفند به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد فیزیکی و شیمیایی خود، کاربردهایی فراتر از صنعت نساجی دارد. برای مثال، این الیاف به دلیل توانایی جذب رطوبت، در پزشکی برای تولید بانداژهای محافظ پوست مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی اضافه کرد: خاصیت عایق بودن و مقاومت پشم در برابر آتش ویژگی دیگری است که آن را به گزینه‌ای مناسب برای تولید لباس‌های محافظ آتش‌نشانان، نیروهای نظامی، و حتی روکش مبلمان خودرو، قطار و هواپیما تبدیل کرده است. پشم توانایی جذب روغن و فلزات سنگین را دارد و همین ویژگی آن را برای استفاده در صنایع شیمیایی، پالایشگاه‌ها و تولید فیلترهای صنعتی بسیار کاربردی کرده است.

صالحی در ادامه گفت: خاصیت نمدی شدن پشم نیز یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته آن است که باعث شده نمدهای صنعتی با کاربردهایی مانند آب‌بندی، جلوگیری از عبور گردوغبار، صیقل دادن چرخ‌ها، واشرهای صنعتی، و جذب ارتعاش در خودروها تولید شوند. همچنین، نمدهای بسته‌بندی برای حفاظت از سطوح حساس، جذب ضربه، و حتی در صنایع هنری و عکاسی کاربرد دارند؛که کمتر در ایران مورد توجه قرار گرفته و لازم است دانشکده‌ها و مؤسسات مرتبط و نیز صنعت، در این بخش‌ها از این کاربرد الیاف پشم بهره برده و وارد مرحله ساخت و تولید شوند.

وی بیان کرد: در شرایط کنونی صنعت پشم در کشور با ورود فناوری‌های نوین به‌سوی بهره‌وری بیشتر و کاهش هزینه‌ها گام برداشته است. یکی از این موارد استفاده از ماشین‌های پشم‌چین موتوری برای برداشت پشم، سپس سورت‌بندی و جداسازی آلودگی‌ها، و تعیین مسیر مصرف پشم بر اساس نوع تولید نهایی، از جمله روش‌های نو در این حوزه است. در این جهت برای افزایش کارآیی و گسترش این بخش باید کارخانه‌های نساجی به خریداری متناسب پشم جداشده و سورت شده برحسب کیفیت رغبت بیشتری نشان دهند. 

صالحی اشاره کرد: تجهیز و به‌روزرسانی کارخانجات شستشو، ماشین‌های حلاجی، ریسندگی و بافندگی در صنایع نساجی، علاوه بر بهینه‌سازی عملکرد، به کاهش هزینه‌های تولید کمک می‌کند. همچنین فن‌آوری‌های پیشرفته در رنگ‌آمیزی و تکمیل محصولات نیز امکان تولید محصولاتی با کارایی بالا و هزینه کمتر را فراهم کرده است که تا حدی در کشور در حال انجام است ولی به حد کافی نیست و به بهبود و بهینه‌سازی بیشتر نیاز است.

صالحی توسعه محصولات پشمی با ویژگی‌های نوین را نشان از تلاش این صنعت برای پاسخگویی به نیازهای جدید بازار و بهبود کیفیت دانست و گفت: این در صورتی امکان‌پذیر است که مسیر واردات مواد اولیه مورد نیاز در مقاطع مختلف تولید و صدور کالاهای تولید شده به درستی تعریف و تسهیل شود.

خبرنگار:شهرزاد مسعودی