مهاجرت گونه‌های باغی مفید یا مضر؟

مرتضی گل محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با اشاره به پدیده جابه‌جایی گونه‌های باغی یا مهاجرت باغ‌ها بیان کرد: با تغییرات اقلیم بسیاری از گونه‌های گیاهی از منشا اصلی خود به جاهای جدیدتری می‌روند و یا توسط انسان‌ها به مناطق جدیدتری برده می‌شوند.

وی با بیان اینکه یکی از فاکتورهای اصلی در مهاجرت و یا انتقال گونه‌ها از زادگاه اصلی به مناطق جدید تغییرات اقلیمی و تنش‌های زنده است، ادامه داد: انتقال یا جابه‌جایی گونه‌ها از یک منطقه به منطقه دیگر در ایران همچون سایر کشورها است. به‌عنوان مثال استان‌های خراسان خواستگاه اصلی تولید زعفران است، در حالی که در بسیاری از مناطق جدید ایران کشت زعفران اتفاق افتاده است. 

معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور افزود: انتقال گونه‌ها به مناطق جدید به دو طریق انجام می‌شود یکی اینکه ارقامی همچون سبزی و صیفی، انگور، زردآلو و گیلاس به دلیل صرفه اقتصادی و دیگری غیر مساعد شدن منطقه اصلی به مناطق جدید در شرایط کنترل شده و حفاظت شده، منتقل می‌شوند و این فرآیند اقتصادی است. 

گل محمدی افزود: نکته حائز اهمیت این است که در این شرایط انتقال از یک استان به استانی دیگر اتفاق می‌افتد، نمی‌توان به اطلاعات ظاهری و کوتاه مدت اعتماد کرد و بگوییم وقتی محصول از یک نقطه وارد نقطه دیگر می شود، اقتصادی است. به‌عنوان مثال زادگاه اصلی پسته استان کرمان، سمنان، قزوین و خراسان است اما در حال حاضر در بسیاری از مناطق پسته در حال حرکت و انتقال است و در استان‌ آذربایجان غربی نیز کشت می شود و به ظاهر درخت شرایط مطلوبی دارد.

وی با بیان اینکه مهمترین نکته در انتقال باغات آینده‌پژوهی است، اضافه کرد: نیاز است به این سوالات پاسخ داده شود که آیا انتقال باغات به سایر مناطق اقتصادی است و فرآیندها و شرایط مطلوب وجود دارد؟ هم‌اکنون در بسیاری از استان‌های ایران محصولات باغی در حال حرکت است و بسیاری از باغاتی که ایجاد شده بدون مطالعات و آینده پژوهشی اتفاق افتاده است. 

کشت میوه‌های گرمسیری با تغییر اقلیم مناطق

معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور ادامه داد: با تغییر اقلیم در دنیا یکی از اتفاقاتی که در طی دو دهه اخیر اتفاق افتاده، افزایش دما است و ناخودآگاه بسیاری از محصولات از سردسیری و نیمه گرمسیری به سمت میوه‌های گرمسیری رفته است. یکی از تحولات دنیا در توسعه محصولات گرمسیری در دهه‌های اخیر رخ داده است و  اینکه به سراغ میوه های گرمسیری برویم، ارزش اقتصادی بسیار زیادی دارد.

گل محمدی ادامه داد: به‌عنوان مثال در منطقه‌ای که میوه‌های سردسیری کشت می‌شد؛ با تغییر اقلیم میوه‌های نیمه گرمسیری کشت می‌شود و نوع محصول نیز تغییر خواهد کرد. 

وی ادامه داد: با تغییرات اقلیمی نیاز سرمایی گیاه برای گل‌دهی تامین نمی‌شود و ظهور آفات و بیماری‌ها شکل می‌گیرد. به‌عنوان مثال در یک منطقه‌ای بیماری مخربی وجود نداشته اما به دلیل تغییرات اقلیمی و با افزایش دما، ناقل آن که یک حشره بوده فعال شده و قطعا گسترش بیشتری نیز دارد. همچنین برخی بیماری‌ها در دمای بیشتر، گسترش بیشتری پیدا می‌کنند که مستلزم کشت‌های کنترل شده در منطقه است.

 معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور افزود: نکته مهم دیگر در انتقال باغات، کیفیت منابع آب و خاک است. به این معنا که خاکی که مستعد کشت یک محصول بوده به‌دلیل اینکه مواد آلی آن پایین آمده است یا شوری آن بالا رفته دیگر مستعد برای کشت محصول نیست؛ بنابراین حفظ و نگهداری منابع آب و خاک در شرایط تغییرات اقلیمی بسیار مهم است.

گل محمدی در ادامه با بیان اینکه انتقال باغ‌ها و گونه‌ها همیشه اقتصادی نیست، افزود: اگر آینده پژوهی مناسبی انجام نشود و به منابع آبی توجه ویژه نشود، پس از یک دوره کوتاه چالش‌های اصلی آغاز می‌شود. 

وی اضافه کرد: در راستای افزایش عملکرد در واحد سطح محصولات پسته، گردو و بادام استفاده از ارقام جدید و باغات مدرن و هوشمند و باغات متراکم و نیمه متراکم می‌توان کشت خشکبار را در واحد سطح افزایش داد. یکی از برنامه‌های موسسه تحقیقات علوم باغبانی برنامه تحقیق و توسعه محصولات خشکباری است که ارزش افزوده بالایی دارند و در الگوی کشت جدید، محصولات باغی جایگاه ویژه‌ای دارند.