نجات 70درصد بیماران از مرگ با افزایش اهدای سلول‌های بنیادی

آناهیتا حیدری، به ایانا می گوید که اطلاعات تمام اهداکنندگان سلول‌های بنیادی در بانک ویژه‌ای، ثبت می‌شود و مراکزی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، رویان، بیمارستان‌ها و سازمان انتقال خون ایران، این اطلاعات را جمع آوری می‌کنند. مرکز سپاس حالا نزدیک به هفت سال است که فعالیت می‌کند و اقدام به ثبت اطلاعات اهداکنندگان سلول‌های بنیادین می‌کند. آناهیتا حیدری، رییس این مرکز است و می‌گوید که پیشنهاد راه‌اندازی مرکز سپاس را سازمان انتقال خون به وزارت بهداشت داد و در نهایت پس از موافقت وزارت بهداشت، مرکز سپاس هم شروع به کار کرد.

با اینکه سالانه از دو میلیون و 500 هزار نفری که برای اهدای خون مراجعه می‌کنند، نزدیک به 500 هزار نفرشان اهداکننده ثابت هستند یعنی سالانه دو بار، خون اهدا می‌کنند، با این حال با تخصصی شدن اهدای فرآورده‌های خونی، مانند اهدای پلاکت، پلاسما و از همه اینها قابل توجه تر، سلول‌های بنیادین، نیاز به تعداد بیشتری از اهداکنندگان دارد؛ فرآورده‌هایی که با انتقالشان، بیماری از مرگ نجات پیدا می‌کند، درست مانند آن نوجوان 17 ساله شیرازی که پس از 7 سال ابتلا به سرطان و بی‌نتیجه ماندن دوره شیمی درمانی، با اهدای سلول‌های بنیادین جوان 35 ساله، جان دوباره گرفت.

چه کسانی گزینه اهدای سلول‌های بنیادین هستند، چه کسانی از این سلول‌ها استفاده می‌کنند؟ حیدری به این سوال‌ها پاسخ می‌دهد:«بیشتر کسانی که تاکنون برای اهدای سلول‌های بنیادین اقدام کرده‌اند، از میان کسانی بودند که خودشان سابقه سال‌ها اهدای خون داشتند، یعنی ما در مرکز سپاس از این افراد برای اهدای سلول‌های بنیادین دعوت کرده‌ایم، این افراد به مراکز ما مراجعه می‌کنند و به اندازه دو لوله 5 سی سی یا یک لوله 10 سی سی، خون اهدا می‌دهند که این خون برای انجام آزمایش سازگاری بافتی از آنها گرفته می‌شود، سپس اطلاعات آنها در بانکی که به همین منظور ایجاد شده قرار می‌گیرد. این بانک برای اهدا کننده‌های غیرخویشاوند است.» بر اساس اعلام او، این آزمایش به این دلیل از اهداکنندگان گرفته می‌شود تا میزان سازگاری ژنتیکی مشخص شد.

بیماران مبتلا به سرطان گزینه دریافت سلول‌های بنیادین هستند

رییس مرکز سپاس، درباره آنهایی که سلول‌های بنیادین را دریافت می‌کنند هم توضیح‌هایی می‌دهد:«افرادی که نیاز به پیوند مغز استخوان دارند، مثل بیماران سرطانی، به ویژه مبتلایان به سرطان خون، آنها که تالاسمی یا بدخیمی‌های خونی دارند و یا شیمی درمانی و یا داروهای دیگر، نتوانسته درمانشان کند، پیوند مغز استخوان می‌شوند و برای انجام این پیوند، باید از سلول‌های بنیادین استفاده کنند.»

سلول‌های بنیادین مشابه برای هر نفر را می‌توان در خون اقوامش پیدا کرد، معمولا هم کسانی که نیاز به پیوند مغز استخوان دارند، برای انجام این پروسه درمانی، به سراغ اقوام و خانواده‌شان می‌روند چرا که در میان آنها سلول‌های بنیادین مشابه را راحت‌تر می توان پیدا کرد، حالا کسانی که سلول‌های بنیادین مشابه در میان اقوامشان ندارند، می‌توانند از بانک سلول بنیادین استفاده کنند. در این بانک، افرادی که اطلاعاتشان برای اهدای سلول بنیادی بررسی می‌شوند، کسانی که بیشترین سازگاری را با فرد نیازمند داشته باشند، شناسایی می‌شوند. حیدری در این باره می‌گوید:« افرادی که برای اهدای سلول بنیادین انتخاب می‌شوند، به مرکز می‌آیند، داروی زیرجلدی جی سی اس اف به آنها تزریق می‌شود تا سلول بنیادین از مغز استخوان وارد محیط خون شود و بعد از آن از طریق اهدای خون، سلول‌های بنیادین آنها هم گرفته و به فرد گیرنده داده می‌شود.» به گفته رییس مرکز سپاس، میزان سازگاری باید 10 دهم باشد، اگر سازگاری کمتر باشد، نمی‌توان پیوند را انجام داد، چرا که سلول‌های بنیادین مطابقی با گیرنده ندارد و می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.

روند اهدای سلول های بنیادین مشابه اهدای خون است

پروسه اهدای سلول‌های بنیادین، مشابه اهدای خون است با این تفاوت که در اهدای سلول‌های بنیادین باید قبل‌اش دارو تزریق شود:«تصور مردم از اهدای سلول‌های بنیادین، انجام یک جراحی یا تزریق در ستون مهره‌هاست، در حالیکه این طور نیست و درست مانند اهدای خون انجام می‌شود، قبلا شرایط متفاوت بود و حالا روندش آسان شده است.» رییس مرکز سپاس این توضیحات را می‌دهد.

افرادی که گزینه اهدای سلول‌های بنیادین هستند، اما پیش از انجام کار، معاینه می‌شوند، باید سلامت آنها تایید شود و پس از آن وارد پروسه اهدا شوند. به گفته حیدری، تایید سلامت افراد آنقدر اهمیت دارد که معمولا برای اهدای سلول‌های بنیادین از افرادی استفاده می‌شود که قبلا سابقه طولانی در اهدای خون داشته‌اند و سلامتی‌شان تایید شده باشد. بنابراین ترجیح داده می‌شود از این افراد سلول‌های بنیادین گرفته شود. هر چند که قرار است افراد جدید هم وارد روند اهدای سلول‌های بنیادین شوند. به گفته او، در صورتیکه نتوان برای فرد سلول‌های بنیادین مشابه پیدا کرد، باید سلول‌های بنیادین از خارج از کشور وارد شود. همین هم شده تا مسوولان سازمان انتقال خون در تلاش باشند تا میزان اهداکننده‌های سلول‌های بنیادین را افزایش دهند:« ما در کشور تنوع قومیتی داریم، اگر فردی نیاز به سلول‌های بنیادین داشته باشد، سلول‌ها در میان اقوام یا قومیت‌اش راحت‌تر پیدا می‌شود، بنابراین با افزایش تعداد اهدا کننده‌ها، راحت‌تر می‌توان افراد با سلول‌های بنیادینی که مشابهت ژنتیکی دارند، پیدا کرد.»

نیاز به 100 هزار اهداکننده سلول های بنیادین

بر اساس آخرین آمارها، در حال حاضر نزدیک به 40 هزار نفر عضو مرکز سپاس هستند و اطلاعاتشان در بانک سلول‌های بنیادین خونساز، قرار گرفته شده است، بیشتر اهدا کننده‌ها هم از میان مردان کلانشهرها هستند، با اینکه به نظر می‌رسد 40 هزار نفر تعداد قابل توجهی است، اما حیدری می‌گوید برای اینکه سلول‌های بنیادین سازگارتری پیدا کرد، باید تعداد اعضا به بالای 100 هزار نفر برسد تا بتوان افراد بیشتری را از بیماری و مرگ نجات داد:« هم اکنون سازمان انتقال خون، 33 مرکز اهدای سلول‌های بنیادین در کشور دارد که دو مرکز در تهران مستقر است و 31 مرکز در استان‌های کشور. عمده این مراکز هم در همان مراکز اهدای خون قرار گرفته‌اند.» به گفته او، در صورتیکه تعداد اعضای این مرکز، به 100 هزار نفر برسد، میزان مرگ افراد نیازمند سلول های بنیادین، 70 درصد کاهش پیدا می‌کند.

رییس مرکز سپاس می‌گوید افرادی که می خواهند سلول های بنیادین اهدا کنند، نباید نگران باشند، بدن فرد سالم همیشه در حال ساختن سلول های بنیادین است و به سرعت جایگزین می‌شود.