ضرورت توجه به آبخیزداری وآبخوان‌داری

پروفسور پرویز کردوانی جغرافیدان و پدر علم کویرشناسی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی« ایانا» مساله آب را مهم‌ترین چالش بخش کشاورزی برشمرد و گفت: امروز آب مهم‌ترین مساله در کشور است چون بدون خاک می‌شود کشاورزی  کرد اما بدون آب این امرمحقق نمی‌شود.علاوه براین، روستاها هم بدون کشاورزی معنا و مفهومی ندارند.

او با بیان‌اینکه باید در بودجه سال آینده به مساله کم آبی در کشور به ویژه دربخش کشاورزی توجه ویژه شود، اضافه کرد: بخش کشاورزی با کاهش منابع آبی دست به‌گریبان است. این درحالی است که از یک طرف چاه‌های آب مسدود می شوند و از طرف دیگر برای چاه‌ها و حتی چاه‌های مجاز و پروانه‌دار اقدام به نصب کنتور هوشمند می‌کنند. این اقدام با هدف بهبود وضعیت منابع آبی انجام می‌شود. به‌‌عنوان مثال، به صاحب چاه گفته می‌شود از آبیاری قطره‌ای و بارانی استفاده کند اما این روش همیشه جوابگو نیست.

کردوانی تاکید کرد: آبیاری بارانی یکی از شیوه‌های آبیاری است که برای صرفه‌جویی در مصرف آب به کار می‌رود اما مساله اصلی این است که دراین نوع آبیاری آب به صورت موشکی پخش می‌شود و 30 درصد آب هدر می‌رود بنابراین این نوع آبیاری مناسب نیست.

او گفت: سیستم آبیاری قطره‌ای نیز برای باغ کاربرد دارد و باغات قدیمی را نمی‌توان به سیستم آبیاری قطره‌ای تجهیز کرد چراکه ریشه درختان چندین متر پایین‌تر از سطح خاک است و آبیاری قطره‌ای فقط سطح خاک را آبیاری می‌کند و بر این اساس باغ خشک خواهد شد.

پروفسور کردوانی با اشاره به آبیاری غرقابی نیز گفت: گاهی برخی از اساتید عنوان می‌کنند که آبیاری غرقابی به افزایش سطح آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند که در پاسخ به این افراد باید گفت که آبیاری غرقابی و نفوذ آب به زمین نمی‌تواند کمبود و کاهش 100 متری آب را در سفره‌های زیرزمینی جبران کند.

او افزایش تولید و بهره‌وری را بهترین راهکار برشمرد و افزود: بهترین راه این است که تولید را افزایش داد. کشاورزی که پیش از این  ده هکتار کشت می‌کرد، با وضعیت فعلی منابع آبی دو هکتار می‌کارد بنابراین  باید بهره‌وری را بالا برد. اما نه به شیوه آبیاری قطرا‌ی و بارانی بلکه باید بذر اصلاح شده را دراختیار کشاورزان گذاشت.وزارت نیرو باید به‌گونه‌ای عمل کند که با آب کم، بذر اصلاح شده به کشاورزان بدهد تا تولید  افزایش یابد.

این استاد دانشگاه تهران دربخش دیگری از صحبت‌هایش درپاسخ به برخی انتقادها مبنی بر خودکفایی تولید گندم نیزگفت: عده‌ای می‌گویند تولید گندم در داخل صرفه اقتصادی ندارد و باید این محصول را وارد کرد.اما این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شود که گندم جزء محصولات کم آب‌بر است.

او اضافه کرد: برای کشت گندم نباید زمین را شخم زد چرا که این کار غلط است بلکه برای گندمکاری تنها باید زمین را ده سانتی‌متر دیسک بزنند. علاوه براین نحوه شخم‌زنی و کشت نیز مهم است.اما متاسفانه هیچ مهندسی این کار را انجام نمی‌دهد بنابراین برای رفع این مشکل باید به کشاورزان و مهندسان آموزش‌های لازم داده شود.

کردوانی همچنین آبخیزداری را برای جلوگیری از هدررفت منابع آبی مهم خواند و توضیح داد: برای صرفه‌جویی در منابع آبی و جلوگیری از هدررفت آن باید طرح‌هایی چون آبخیزداری عملیاتی شود اما متاسفانه به دلیل اجرایی نشدن این طرح‌ها منابع آبی زیادی هدر می‌رود. نمونه این امرا را می‌توان در بارندگی‌های اخیر مشاهده کرد. به دلیل اجرایی نشدن طرح آبخیزداری و آگاهی ناکافی به آن آب ناشی از بارندگی‌ها هدر رفت.

او اضافه کرد: البته علاوه بر آبخیزداری اقدامات دیگری هم باید انجام شود.یکی از این اقدامات تداوم آبخیزداری است. در واقع مهندسان و کارشناسانی که طرح‌های آبخیزداری را اجرا می‌کنند باید آن را ادامه دهند و آن را مورد بررسی قرار دهند تا نتایج مطلوبی حاصل شود.اما این اقدامات اجرایی نمی‌شود.

کردوانی همچنین تاکید کرد: به دلیل تند بودن شیب کوه‌های ایران، اجرای درست طرح‌هایی چون آبخیزداری بسیار مهم است چرا که اگر این طرح به درستی اجرا نشود، هم منابع آبی و هم منابع خاک از بین می‌رود.ضمن‌ اینکه عمر سدها نیز کوتاه می‌شود. مثل سد‌های کرج و لتیان که حداقل 30 تا 40 سال دیگر تخت می‌شوند.

به گفته او، اگر طرح‌هایی چون آبخیرداری به درستی انجام نشود، گل و لای قدرت نابودی آب را زیاد می‌کند. کردوانی با اشاره‌ به اینکه آبخیرداری باید به درستی انجام شود، توضیح داد: ساخت سد نیز باید به درستی و اصولی ساخته شود. 

او تاکید کرد: علاوه بر آبخیزداری در ارتفاعات  باید با ایجاد استخر و چاه، طرح‌هایی چون  آبخوان‌داری نیز اجرا شود. اما این درحالی است که آبخوان‌داری هم در کشوربه دلیل واگذاری این طرح‌ها به شرکت‌های مهندسین مشاور به درستی انجام نمی‌شود.

کرداونی آبخوان‌داری را از دیگر طرح‌های مهم و ضروری برای جلوگیری از سیل و خشکسالی ذکر کرد و گفت: در محل‌هایی که تعداد بارندگی‌ها زیاد است باید آبخوان‌داری کرد.

او با بیان‌اینکه در ابتدای دشت‌ها وجود شبکه‌ آبیاری مدرن و یا سد انحرافی تنظیمی ضروری است، تاکید کرد: با احداث سد وآبخیزداری در کوهستان‌ها، آب زیادی در پایین دست جاری خواهد شد.

 این استاد دانشگاه تهران درباره مهار آب رودها نیز گفت: برای مهار این آب، باید با روش تغذیه مصنوعی آن را در زمین فرو برد. این روش باعث می‌شود در پایین دست منطقه‌ای که تزریق صورت گرفته است، مخازن آب زیرزمینی تغذیه شوند.

او این را هم اضافه کرد که رودخانه چه  دائمی باشد و چه فصلی باید بتواند سیلاب را در دشت‌ها  پخش کند تا مراتع تقویت شود.

کردوانی تاکید کرد: در حال حاضر وزارت نیرو برای بهبود وضعیت آب ، فقط درب چاه‌های غیر مجاز را می‌بندد اما مساله مهم این است که میلیاردها تومان هزینه صرف ایجاد چاه‌های آب شده است و بهترین باغات برای محصولات کشاورزی ایجاد شده و حالا گفته می‌شود درب چاه را باید بسته شود.

اوبا اشاره به تبعات بسته شدن چا‌ه‌ها اضافه کرد: بسته شدن این چاه‌ها هم موجب نابودی  میلیاردها تومان منابع می‌شود و هم زمینه مهاجرت خانوارها را فراهم خواهد کرد. ضمن‌اینکه با این اقدام تعداد زیادی بیکار می‌شوند.