اهرمن خشک‌سالی بر لب‌های تالاب هامون تکیه زده است
هامون در مسیر تبدیل شدن به کانون گردوغبار
آبگیری تالاب حال و هوای طبیعت و زندگی مردم را دگرگون می‌کند
هامون تنها محل تأمین معیشت مردم سیستان و بلوچستان و زیستگاه پرندگان مهاجر نیست. این تالاب در اسطوره‌ها و افسانه‌های ایران‌زمین حضوری پررنگ داشته است؛ جنگ اکوان و رستم در بخش آخر روی هامون اتفاق می‌افتد که همانند ظهور سوشیانس و پالودن زمین از اهریمنیان است. در سال‌های اخیر، اما لب هامون خشک شده و چشم دختران را پر خاک می‌کند. چرا باید احیای هامون را جدی بگیریم و چه اقداماتی درباره آن انجام شده است؟
نیره پورملایی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان به «ایانا» می‌گوید: هرساله به دنبال ورود آب به ایران از مرزهای افغانستان در ماه‌های اسفند تا فروردین؛ بخش‌هایی از تالاب هامون آبگیری می‌شود، اما عواملی از قبیل محدودیت ورود آب به کشور، آغاز فصل تابستان، افزایش شدید حرارت و همچنین آغاز فصل وزش بادهای موسمی (120 روزه) باعث می‌شود بخش زیادی از آب ورودی به تالاب پس از گذشت سه ماه خشک شود به‌گونه‌ای که در پایان فصل تابستان، از آب در هامون خبری نیست.
او می‌افزاید: طی سال آبی جاری نیز با ورود آب از افغانستان به ایران، بخش‌هایی از تالاب از مبادی مختلف آبگیری و این امر باعث تجدید‌حیات بسیاری از نقاط، ایجاد چرخه اکولوژیک، پویایی اکوسیستم و احیای پوشش گیاهی تالاب شد. آبگیری بیش از 40 درصد تالاب هامون در سال جاری زمینه‌ساز بسیار مناسبی برای تبلور کارکردهای متعدد تالاب بود؛ به‌طوری‌که ضمن تغییر فاکتورهای اقلیمی ازجمله رطوبت نسبی و نیز تأثیر بر شدت باد و همچنین کنترل و مهار کانون‌های محلی گردوغبار؛ باعث ایجاد شرایط مطلوب‌تری برای ساکنان منطقه، رونق چرخه اقتصادی (دامداری، صیادی، آبزی‌پروری، کشاورزی) و دوام ماندگاری مردم شده است. همچنین فرآیندهای مهم اکولوژیک ازجمله زادآوری پرندگان در تالاب و احیای بخش‌های مهمی از پناهگاه حیات‌وحش هامون را به همراه داشت.
این مقام مسئول ادامه می‌دهد: در بازه آبگیری تالاب؛ تغییرات بسیار مثبتی در منطقه ایجاد می‌شود که درنهایت باعث تداوم فرآیندهای مثبت در بخش محیط‌زیست انسانی و محیط‌زیست طبیعی خواهد بود. به همین دلیل در صورت قطع جریان آب از افغانستان، مسلماً اهداف اصلی حفاظت از محیط‌زیست که حفظ فرایندهای پایه و جلوگیری از تخریب‌های برگشت‌ناپذیر محیط‌زیست است، قابل تحقق نخواهد بود.
او می‌گوید: بستر خشکیده تالاب هامون، کارکردهای مثبت تالاب را تحت‌تأثیر قرار داده و تبعات منفی از قبیل تشدید گردوغبار، تخریب اکوسیستم گیاهی منطقه و تأثیرات مخرب بر ساکنان منطقه را به دنبال دارد که این امر جزء لاینفک اکوسیستم تالابی در دوره‌های خشک‌سالی است.
پورمولایی درباره نقاط کانونی گردوغبار در این منطقه عنوان می‌کند: کانون‌های گردوغبار منطقه سیستان شامل اراضی واقع در کشور افغانستان، بستر خشک دریاچه هامون و اراضی واقع در دشت سیستان است. نتایج مطالعات و نیز تفسیر تصاویر ماهواره‌ای به‌صورت دوره‌ای مؤید این واقعیت است که علاوه بر تعدیل کانون‌های تشدید گردوغبار در داخل کشور باید در اقدامی ارجح نسبت به اجرای برنامه مدیریت و کنترل کانون‌های خارجی گردوغبار قدم‌های مؤثری برداشته شود که مستلزم مطالعات فرامرزی، اقدامات فراملی و تقویت دیپلماسی برای پایدار نگه داشتن ورودی آب از افغانستان به ایران در زمان پرآبی است. همچنین مدیریت سایر کانون‌های گردوغبار در داخل حوزه سیستان (خارج از تالاب) نیز همواره باید مدنظر قرار گیرد.
او درباره نقش آبگیری هامون در کاهش گردوغبار می‌گوید: با توجه به تصاویر ماهواره‌ای ارائه‌شده مربوط به‌روزهای طوفانی پنج ماه اول سال 1396 با شاخص کیفیت هوای بالای 300 که به لحاظ سطوح سلامتی در رده وضعیت خطرناک قرار دارند، پس از آبگیری بخشی از تالاب در هامون سابوری و هامون هیرمند، دو محدوده از بستر خشکیده تالاب، که جزو کانون‌های بحرانی ریزگرد و شن‌های روان شناسایی‌شده‌اند زیر آب رفته که این امر در کاهش شدت گردوغبار منطقه مؤثر بود. البته سایر بخش‌های تالاب هامون که آبگیری نشده‌اند همچنان به‌عنوان کانون گردوغبار ایفای نقش می‌کردند.
او تأکید کرد: به‌موازات خشک شدن پهنه‌های آبی در مردادماه و همچنین عدم آبگیری کانون‌های بحرانی تالاب در سال‌های آتی، بر شدت بروز پدیده گردوغبار و شن‌های روان افزوده می‌شود./
دیدگاه تان را بنویسید