قنات؛ میراث ارزشمند و کارآمد باستانی ایران

به گزارش خبرنگار ایانا با توجه به ارزش تاریخی و فرهنگی قنوات در کنار تاثیر غیر قابل انکار این سازه های باستانی در کنترل و حفظ منابع آب زیرزمینی کشور، نهم اردیبهشت ماه در تقویم ملی به نام روزملی قنات نامگذاری شده است.

قنات ایرانی در قالب یک پرونده با ۱۱ اثر در چهلمین جلسه کمیته میراث جهانی سازمان علمی فرهنگی ملل متحد (یونسکو) سال ۱۳۸۵ در ترکیه، به‌عنوان بیستمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

این ۱۱ قنات شامل قنات قصبه گناباد، بلده فردوس، زارچ حسن آباد، آسیاب آبی میرزا نصرالله مهریز، جوپار کرمان، اکبرآباد و قاسم آباد بروات بم، مون در اردستان، وزوان و مزدآباد اصفهان و ابراهیم آباد اراک هستند که در شش استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان واقع شدند.

امیر هدایتی معاون دفتر امور آب کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی به مناسبت این روزملی، در گفتگو با خبرنگار ایانا به شرایط جغرافیایی، خصوصیات اقلیمی و آب و هوای خشک و نیمه خشک بخش قابل توجهی از عرصه های کشور اشاره کرد و گفت: تقریبا از بیش از ۳۰۰۰ سال گذشته پیشینیان ما از طریق احداث سازه هایی در اعماق زمین که امروزه از آنها با عنوان قنوات یاد می شود، خود را با شرایط خشک و نیمه خشک سازگار کرده اند‌.

وی افزود: قنات یکی از اختراعات مهم و پر افتخار پیشینیان ماست. این سازه ها توانسته اند به نوعی تمدن ایران را طی دست کم ۳۰۰۰ سال گذشته پایدار نگه دارند. 

هدایتی خاطرنشان کرد: در حال حاضر با توجه دوره جدید توسعه ایران طی ۷۰ تا ۸۰ سال گذشته، با وجود منابع انرژی و تاسیسات برداشت آبهای زیرزمینی جدید، برداشت آب از قنوات کمتر و اهمیت آنها به ویژه نزد بخش حکمران آب کشور کمرنگ تر شده بود. 

وی افزود: ولی با توجه به این که چیزی در حدود ۱۴ درصد محصولات کشاورزی با آب استحصالی از قنوات تولید می شوند و حدود ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی پایاب قنوات هستند، اتفاقات خوبی برای حفظ و احیای قنوات در کشور رخ داده، و خوشبختانه طی یک دهه اخیر اهمیت و حساسیت تداوم رسیدگی،‌ بازسازی و مرمت این سازه های مهم مورد توجه دولت قرار گرفته است.

معاون دفتر امور آب کشاورزی ادامه داد: در سال ۹۰ با تصویب مصوباتی در شورای عالی آب، طرح بازسازی و نوسازی قنوات کشور با اعتبار ۳۶ میلیارد تومان برای سال اول کلید خورد و بعداً از سال ۹۲ ردیف اعتباری ملی کمک های فنی اعتباری طرح بازسازی و نوسازی قنوات مصوب شد که امکان بازسازی و نوسازی  چیزی در حدود ۲۲ هزار کیلومتر از قنوات کشور را در قالب اجرای عملیات مختلف ایجاد کرد.

هدایتی گفت: کل قنوات ثبت شده در سامانه ما چیزی در حدود ۴۱ هزار رشته قنات است که به صورت منظم مورد رصد قرار می گیرند و ما برنامه های بهسازی خود را بنا به اعتبارات موجود اجرایی می کنیم. 

وی افزود: اعتبار مصوب امسال (۱۴۰۳-۱۴۰۲) حدود ۵۱۸ میلیارد تومان است که تاکنون ۳۵۲ میلیارد تومان تخصیص داشته است.

هدایتی تناسب دبی آب قنوات با بالانس آب زیرزمینی، عدم نیاز به انرژی به جز انرژی ثقل زمین، مشارکت مردمی مطلوب در اداره و مدیریت قنوات، عدم نیاز به حفر مجدد، نگهداری با وسایل ساده، بهره مندی از منابع پایدار آب، سادگی مرمت و بهسازی به دلیل سادگی سازه، استفاده از مردم بومی برای اجرای طرح های نوسازی، بهسازی و نگهداری را از مزایای مهم قنوات برای کشور قلمداد کرد.

خبرنگار: شبنم مسعودی