چگونه از کاراکاس فاصله بگیریم؟

 «سال دیگر فاجعه تنش آبی را خواهیم داشت، ترامپ هم می‌خواهد با یک تحریم گسترده امنیت غذایی در ایران را نشانه برود.» این بخشی از روایت یکی از نمایندگان پارلمان ایران در روز استیضاح وزیر کشاورزی است. به نظر می‌رسد، رفتن تیلرسون و آمدن یک چهره ضدایرانی به وزارت امور خارجه آمریکا، برای تهران یک پیام روشن دارد.

مقامات سیاسی در ایران گمان می‌کنند ترامپ با وضع یک‌سری تحریم‌های یک‌جانبه سخت‌گیرانه یا خروج از برجام، تهران را تا آستانه برنامه نفت در برابر غذا ببرد.

آگاهان منطقه می‌گویند، پیام مایک پومپئو برای ایرانی‌ها روشن است او می‌خواهد برنامه وزارت خارجه آمریکا را به سمتی سوق دهد که تهران، پیونگ‌یانگ را در روبه‌رو و کاراکاس را در پشت سر ببیند. کشورهایی که تحریم‌های هدفمند، زندگی روزمره شهروندانش را تحت‌تأثیر قرار داده است.

اما صدای جدید وزیر خارجه آمریکا در تهران چگونه شنیده می‌شود؟ در ایران خطر گرسنگی و راه‌حل‌های حفظ «امنیت غذایی» با دیپلماسی منطقه‌ای پیوند خورده است. اروپایی‌ها به‌عنوان شرکای قدیمی ایران، برد موشک‌ها را در برابر گشایش بانکی روی میز مذاکرات آینده قرار داده‌اند و پاسخ تهران به خواست آن‌ها به روایت وزیر خارجه فرانسه «منفی» است. در چنین شرایطی نگرانی مقامات سیاسی ایران از تولید کالاهای اساسی در بخش کشاورزی قابل‌فهم است. چندی قبل رئیس پژوهشکده علوم و صنایع غذایی اعلام کرد: «بنا به آمار پنج درصد از جمعیت ایران در تیررس گرسنگی قرار دارد.» با یک حساب ساده تقریباً سه میلیون نفر در ایران از گرسنگی رنج می‌برند و این اتفاق می‌تواند یکی از مؤلفه‌های امنیت ملی را تحت‌تأثیر قرار دهد.

طی سال‌های گذشته با کاهش رشد اقتصادی و توزیع نامتعادل ثروت و درآمد شاخص فلاکت رشد پیدا کرده است. هم‌زمان با فرار سرمایه‌گذاری بخش خصوصی از بخش کشاورزی، تولید مواد غذایی کاهش و واردات افزایش یافته و این یعنی خوراک روزمره مردم به درآمدهای نفتی بیش از گذشته وابستگی پیدا کرده است.

البته پومپئو و لابی‌های عبری و عربی راه ساده‌ای برای رسیدن به برنامه‌های خود ندارند. به‌طورقطع بخش دموکرات کنگره در برابر خروج آمریکا از برجام مقاومت خواهد کرد، اما با حذف تیلرسون کابینه ترامپ یک‌دست‌تر شده و جارد کوشنر و جیسون گرینبلات می‌توانند راحت‌تر برنامه‌های خود را در خاورمیانه پیاده کنند. گزینه تهران در برابر تمامی اقدامات صورت گرفته علیه ایران، ساده است.

«بازگشت به درون» و اقتصاد تمرکزگرا و نیز فشار به وزارتخانه‌های مادر مانند بخش کشاورزی برای تولید روزافزون محصولات ضروری، دستورالعمل روزهای آتی خواهد بود؛ اما اقتصاد کشاورزی ایران توان رقابت با سایر کشور‌ها را ندارد.

اگر یک اتفاق طبیعی مانند تنش آبی در سال آینده روی دهد، می‌تواند تمام برنامه‌ها را به هم بریزد و درنهایت محصولی تولید شود که از مشابه وارداتی آن بسیار گران‌تر و احتمالاً کم‌کیفیت‌تر خواهد بود. در این شرایط کافی است ثبات مدیریتی هم تحت‌تأثیر قرار گیرد تا فاصله تهران تا کاراکاس کمتر از چند کیلومتر شود.

در پاستور، حسن روحانی قطعاً چنین نگاهی ندارد و به دنبال راه‌حل‌های میانه‌تر می‌گردد. او در سال 85 در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع رو به خبرنگاران گفته بود «روی سنگلاخ‌ها نمی‌توان دوید» اشاره او به میزان هزینه و فایده رفتارهای ایران در سطح بین‌المللی بود. شیخ دیپلمات به دنبال بازگشت به گذشته در سیاست خارجی ایران نیست. او برای مقابله با بلایای روز واقعه علاوه بر آنکه بر تولید داخلی متمرکز خواهد بود، نیم‌نگاهی هم به مذاکرات آینده خواهد داشت./