پسته ایرانی در ترکیه می‌خندد

 دراین مجال به اشاراتی در خصوص پسته می‌پردازیم. محصولی که با صادرات فله‌ای  شورمان بر رونق صادرات ترکیه افزوده است.

تولید پسته از هزاران سال پیش در ایران  انجام گرفته است. در قرن ششم هجری  اولین باغات پسته در منطقه خراسان و در شهر بیهق (سبزوار کنونی) و شهر تاریخی تون (فردوس کنونی) احداث شد و سرانجام به سواحل مدیترانه انتشار پیدا کرد و در ترکیه ، سوریه ، مصر و آفریقای شمالی بنیان نهاده شد.در سال 1330 پسته از ایران به آمریکا برده و در کالیفرنیا کاشته شد. در آن زمان پسته نه به عنوان یک محصول تجاری بلکه به عنوان یک کالای لوکس به حساب می‌آمد.  تولید پسته  به‌عنوان یک محصول مستقل از حدود ۷۵ سال پیش در شهر رفسنجان شروع شد.  در سال 1339 (1961)  تولید پسته دنیا در این سال کمتر از ۲۱ هزار تن بوده که سهم تولید ایران با حدود ۶۰۰۰ تن، معادل ۲۹ درصد کل تولید پسته دنیاست. پس از ایران، ترکیه با ۵۲۸۰، چین با ۴۰۰۰، ایتالیا با ۲۸۰۰، سوریه با ۲۰۰۰ و یونان با ۶۳۴ تن در رتبه‌های بعدی تولید این محصول قرار داشته‌اند. در سال 1358 کل تولید پسته دنیا، با افزایش سه برابری نسبت به دو دهه قبل از آن، به ۶۵ هزار تن رسید که سهم ایران از تولید جهانی با تولید تنها ۹ هزار تن در این سال به ۱۴ درصد کاهش یافت. گرچه روند تولید پسته در این سال‌ها با سال‌های قبل و بعد از آن همسان نیست. در این سال کشورهای افغانستان و امریکا نیز به جمع تولیدکنندگان پسته افزوده شدند. ایران در این سال پس از ترکیه (با تولید ۲۰ هزار تن) و چین (۱۷ هزار تن) در جایگاه سوم تولیدکنندگان پسته دنیا قرار گرفت و ایالات متحده با تولید ۷۸۰۰ تن، به‌سرعت رشد کرده و با فاصله اندکی از ایران مقام چهارم را به خود اختصاص داده بود؛ همچنین سوریه و یونان نیز تولید خود را در این فاصله ۲,۵ برابر کردند و افغانستان نیز به جرگه تولیدکنندگان پسته پیوسته بود.

در سال ۲۰۰۰ میلادی نیز شرایط کشورهای تولیدکننده به‌کلی از سال ۱۹۷۹ متفاوت بود. در این سال کل تولید دنیا بالغ بر ۳۸۰ هزار تن بود که رشد حدود ۸ برابری را نسبت به دو دهه قبل از آن نشان می‌دهد. در این سال ایران با رشد ۱۲ برابری تولید پسته نسبت به سال اول انقلاب و تولید ۱۱۲ هزار تن، مجدداً رتبه اول تولید پسته دنیا را به‌دست آورده و ۳۰ درصد کل تولید پسته دنیا را در اختیار دارد. همچنین رشد امریکا در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی چنان سریع بوده که در سال ۲۰۰۰، آمریکا تقریباً هم‌تراز با ایران تولید می‌کند.آمار های سال 2013 و 2014 میلادی نشان می‌دهد که تولید پسته در ایران( 415 هزار تن)  نسبت به آمریکا پیشی گرفته‌‌است.  در این زمان ترکیه با 80 هزار تن و چین با 76 هزار تن به‌ترتیب مقام سوم  و چهارم را داشته‌اند .در سال 2016 میلادی آمریکا با تولید بیش از 400 هزار تن نسبت ایران ( 304 هزار تن) باز مقام اول را کسب کرده است. براساس داده‌های دریافتی از منابع مختلف در سال 1396 تولید پسته در سطح  400 هزار هکتار حدود 300 هزار تن با میانگین عملکرد 750-700 کیلوگرم و بیش از 150 هزار تن صادرات گزارش شده است. در همین شرایط امریکا با 233 هزارهکتار باغات پسته و2600 کیلوگرم (چهاربرابرعملکرد  کشورمان) حدود 600 هزار تن  بوده است.

گرچه ترکیه از نظر تولید  پسته ( 105 هزار تن) و با فاصله زیادی نسبت به ایران  در مقام سوم است اما تنها با  صادرات  حدود  چهارده هزار تن از رقم "غازی عنتب"  که در محدوده  آناتولی شرقی تولید می‌شود به دلیل مرغوبیت .و مطلوبیت در بازار در سال 2016 میلادی  215 میلیون دلار فروش  داشته است.  در حالی که کشور ما با صادرات ده برابری پسته  تنها دو برابر آن درآمد ارزی به‌دست آورده است. اخیرا شرکت شکلات سازی سویسی نستله با همکاری بنیاد مبارزه با فرسایش خاک  ترکیه برنامه جامعی برای توسعه باغات پسته   تدارک دیده است. برنامه‌ای که پیش‌بینی می‌شود تولید این محصول به 500 هزار تن افزایش پیدا کند.  با چنین چشم‌اندازی مدیریت بازرگانی  کشورمان از هم اکنون بایستی خودرا برای یک رقابت  سخت آماده کند. اما آنچه که در حال حاضر  مورد توجه این نوشتار است  نحوه صادرات پسته  کنونی کشورمان  به‌خصوص به کشور ترکیه است . این صادرات  عمدتا در کیسه های 50 تا 70 کیلیویی صورت گرفته و در ترکیه مجدداً  با بسته‌بندی‌های  جذاب و بازار پسند و بنابراین تولید ارزش افزوده قابل توجهی به کشورهای اروپایی صادر می‌شود. امیدواریم  وزارت صنعت، معدن و بازرگانی با همکاری اتاق‌های بازرگانی و تدوین  یک برنامه زمان‌بندی شده جامع نسبت به پیش‌بینی  برنامه‌های توسعه پسته در کشور های رقیب  و نیز اجرای شیوه‌های نوین در تهیه، فرآوری و بازاریابی محصول پسته بهخصوص و با وجود چالش‌های تحریم  همچنان اقتدار تولید پسته را برای کشورمان حقظ کند.