روسیه؛ ثقل روابط تجاری ایران با اوراسیا

شکوفه حبیب‌زاده

همان زمان که روسیه و ترکیه روابط‌شان تیره و تار شده بود، صحبت بر سر آن بود که فرصت تجاری ایران با روسیه چنان برقرار است که احتمالا اوج روابط تجاری به‌ویژه در بخش کشاورزی را شاهد باشیم. فرصتی که به خوبی از آن بهره نبردیم و ترکیه نیز هوشیارانه دوباره باب روابط سیاسی خود را با روسیه باز کرد و به عقب رانده شدیم. حالا که بار دیگر بحث روابط تجاری بین ایران با اتحادیه اوراسیا به میان آمده، ثقل ماجرا به سمت روسیه است و چشم تجار ایرانی و روسی به یکدیگر دوخته.

فصل مشترک اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کشورهای CIS (کشورهای مستقل مشترک‌المنافع)، پنج کشور اصلی روسیه، بلاروس، قراقستان، قرقیزستان و ارمنستان است که بیشترین تعداد از جمعیت 400میلیونی کشورهای CIS را به خود اختصاص می‌دهند. طبق برآوردها، بازار حدود ۱۹۰ میلیون نفری اتحادیه اوراسیا با حدود ۷۵۳ میلیارد دلار ارزش صادرات و واردات، آماده پذیرش کالاهای ایرانی است و با موافقتنامه ایران با این اتحادیه، بیش از ۸۰۰ قلم کالا مشمول کاهش تعرفه قرار می‌گیرند. ظرفیت این کشورها در دو حوزه اصلی محصولات کشاورزی و معدنی است که به علت عدم دسترسی به آب‌های آزاد، بهترین فرصت را در همراهی با ایران برای انتقال محصولات خود به کشورهای اروپایی می‌بینند. سه سال عضویت موقت مشروط در قالب موافقت‌نامه تجاری با اتحادیه اوراسیا، فرصتی است که می‌تواند زمینه لازم برای عضویت ایران در این اتحادیه را فراهم کند. هرچند پنج کشور روسیه، بلاروس، ارمنستان، قرقیزستان و قزاقستان یک‌به‌یک با ایران دارای مراودات تجاری هستند، اما در اینجا هم کفه ترازو به نفع روسیه سنگینی می‌کند. به همین سبب هم کارشناسان می‌گویند تسهیل تجارت و مناسبات بازرگانی، مهم‌ترین هدف انعقاد این پیمان‌نامه است که دو کشور به دنبال تحقق آن در شرایط تحریمی هستند.

نکته درخور توجه در این میان، سهم محصولات کشاورزی در تجارت بین دو کشور است. براساس آمارهای موجود، کل صادرات ایران در بخش کشاورزی به اتحادیه اوراسیا در سال 1397، 405هزار تن به ارزش 315میلیون دلار است که براساس بررسی‌های کارشناسی قابلیت افزایش تا 2میلیارد دلار را در طول سه سال توافق موقت، داراست. همچنین کل واردات ایران از کشورهای اوراسیا در بخش کشاورزی در سال 1397، دو میلیون و 122هزار تن به ارزش 776میلیون دلار است. از این میان، سهم تجارت با روسیه از نظر حجم و ارزش نسبت به دیگر کشورها، بیشتر است. براساس آمارهای سال 1397، ارزش کل صادرات ایران در بخش کشاورزی به فدراسیون روسیه حدود 217 میلیون دلار و در مقابل ارزش کل واردات ایران در بخش کشاورزی از فدراسیون روسیه، 668 میلیون دلار است که به حجم بالای واردات ایران از این کشور اشاره دارد و انتظار می‌رود تعادل‌بخشی به این تجارت از سوی دولت و بخش خصوصی، جدی گرفته شود.

هدف‌گذاری مقرر در این توافقنامه تأکید بر ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازارهای مشترک و دستیابی به حرکت آزاد و ترویج رقابت سالم در بازار مشترک و امکان استفاده از تعرفه‌های تجاری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تسهیل روابط اقتصادی با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تخفیف‌های تعرفه‌ای برای صادرکنندگان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، رقابت‌پذیری کالاهای ایران، ایجاد اشتغال و تقویت نقش برجسته ایران در کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال – جنوب دارد.

عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا به لحاظ صادرات کالاهای کشاورزی و غذایی بسیار برای ایران مفید خواهد بود، زیرا با بازاری شش تا 6.5 میلیارد دلاری روبرو خواهیم بود که می‌توانیم در محصولاتی که دارای مزیت هستیم، از آن بهره‌مند شویم. البته پیوستن به اتحادیه اوراسیا برای ایران با چالش‌هایی همراه هست؛ رقبا در این اتحادیه با داشتن حق وتو می‌توانند جلوی صادرات برخی محصولاتی که ایران در آن دارای مزیت است را بگیرند، زیرا تمایلی ندارند بازار خود را به راحتی در اختیار ایران قرار دهند. حالا مسئولان چشم‌شان به بخش خصوصی است که در این مسیر آنها را همراهی کنند. روسیه، مهم‌ترین بازاری است که در هدف‌گذاری‌های طرف ایرانی در بخش دولتی در نظر گرفته شده است. البته بخش خصوصی نیز از اهمیت این کشور در همراهی در روابط تجاری ناآگاه نیست و باید با یک برنامه‌ریزی دقیق و سازماندهی از سوی مهم‌ترین تشکل این بخش (اتاق بازرگانی) به بازار اوراسیا در قالب یک بازار پایدار نگاه کند.

با وجود این ظرفیت‌ها، کماکان چالش اصلی بر سر هزینه‌های گزاف حمل‌ونقلی است و گقته می‌شود هزینه حمل‌ونقل در ایران نسبت به رقبا بسیار بالاست و قدرت رقابت‌پذیری طرف ایرانی را نسبت به رقبا کاهش می‌دهد. بر همین اساس نیز به نظر می‌رسد دو وزارتخانه اصلی جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت باید مذاکرات خود را با وزارت راه و شهرسازی برای هموار کردن این مسیر، جدی‌تر کنند.