بحران آب؛ چالشها و راهکارها برای نجات کشاورزی ایران

سید سجاد حسینی

مشاور وزیر و رئیس مرکز روابط عمومی وزارت جهاد کشاورزی

 ایران سرزمینی که در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد همواره با چالش های اقلیمی و کمبود منابع آبی دست و پنجه نرم کرده است. با وجود اینکه بیش از ۷۰ درصد مساحت کشور در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده، میانگین بارندگی سالانه ایران تنها حدود ۲۵۰ میلی متر است یعنی تقریباً یک سوم میانگین جهانی این شرایط ایران را در رده چهاردهم کشورهای جهان از نظر بحران آبی قرار داده است خشکسالیهای طولانی مدت و تغییرات اقلیمی منابع آبی کشور را بیش از پیش محدود و آسیب پذیر کرده اند.

این میان بخش کشاورزی که بیش از ۹۰ درصد منابع آب کشور را مصرف میکند بشدت تحت تأثیر این بحران قرار گرفته است. کشاورزی ایران که یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور است با کاهش سطح زیر کشت کاهش تولید محصولات افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش امنیت غذایی مواجه شده است. این وضعیت نه تنها بر زندگی کشاورزان و جوامع روستایی تأثیر گذاشته بلکه فشار اقتصادی بر اقشار کم درآمد را نیز افزایش داده است. کشاورزی در ایران بشدت وابسته به منابع آبی است با این حال استفاده نادرست از این منابع بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک مشکلات زیادی ایجاد کرده است.

آبیاری غرقابی برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی و عدم استفاده از فناوریهای نوین در آبیاری باعث شد منابع آبی کشور به سرعت کاهش یابند. این وضعیت بویژه در دشتهای بزرگ کشاورزی مانند قزوین و رفسنجان که سالهاست در آنها آبهای زیر زمینی به طور غیر قابل کنترل استفاده میشود به وضوح دیده میشود بحران آب در ایران تأثیرات گسترده ای بر بخش کشاورزی داشته است. خشکسالی های طولانی مدت و کاهش منابع آبی باعث شده کشاورزان نتوانند به طور کامل از زمینهای خود بهره برداری کنند کاهش سطح زیر کشت و تولید محصولات کشاورزی به افزایش قیمت مواد غذایی منجر شده است. این افزایش قیمت فشار اقتصادی بر خانوارهای کم درآمد را بیشتر کرده و نارضایتی اجتماعی را افزایش داده است. علاوه بر این کاهش تولیدات کشاورزی باعث کاهش اشتغال در مناطق روستایی شده است. بسیاری از کشاورزان و کارگران فصلی شغل خود را از دست داده اند و این موضوع به افزایش فقر و نابرابریهای اقتصادی در این مناطق دامن زده است.

مهاجرت به شهرها نیز افزایش یافته و فشار بیشتری بر بازارهای شهری وارد شده است. یکی از اصلی ترین دلایل تشدید بحران آب در ایران ضعف در مدیریت منابع آبی است. برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی، عدم نظارت کافی بر مصرف آب و استفاده نادرست از فناوریهای آبیاری باعث شد منابع آبی کشور به سرعت کاهش یابند. افت سطح آبهای زیرزمینی و فرونشست زمین پیامدهای این مدیریت ناکارآمد است. اما چه باید کرد؟ برای مقابله با بحران آب و کاهش اثرات آن بر کشاورزی، لازم است که اقدامات مؤثری در زمینه مدیریت منابع آبی اتخاذ شود استفاده از فناوریهای نوین آبیاری مانند سیستمهای آبیاری قطره ای و تحت فشار میتواند مصرف آب را به طور چشمگیری کاهش دهد مدیریت بهینه منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از برداشت بی رویه نیز جزو اقدامات ضروری است توسعه کشتهای مقاوم به خشکی و کم آبی مانند برخی گونههای دانههای روغنی و غلات میتواند به کشاورزان کمک کند تا در شرایط خشکسالی نیز محصولات خود را تولید کنند آموزش کشاورزان در زمینه های مختلف مانند مدیریت منابع آب و کشاورزی پایدار میتواند به کاهش مصرف آب و بهبود بهره وری کشاورزی کمک کند دولت نیز باید سیاستهای مؤثری برای مدیریت منابع آبی تدوین کند و برنامههای مشترک بین وزارتخانهها، سازمانها و بخش خصوصی را برای مقابله با بحران آب تعریف و اجرا کند این سیاستها باید شامل استفاده بهینه از منابع آبی کاهش هدررفت آب و ارتقای همکاریهای بین المللی در مدیریت منابع آبی .باشد

در نهایت این که بحران آب در ایران بویژه در بخش کشاورزی، چالشی جدی و پیچیده است که نیاز به اقدامات فوری و مؤثر دارد. این بحران تأثیرات گسترده ای بر اقتصاد جامعه و محیط زیست کشور خواهد داشت و در صورتی که به موقع مدیریت نشود می تواند تهدیدات بزرگی برای امنیت غذایی، اشتغال و رفاه اجتماعی کشور ایجاد کند برای مقابله با این بحران بهینه سازی مصرف آب استفاده از فناوریهای نوین و مدیریت بهینه منابع آبی ضروری است فقط با همکاری همه جانبه و اتخاذ راهکارهای مؤثر است که میتوان از پیامدهای منفی این بحران جلوگیری و آینده ای پایدار برای کشاورزی و منابع آبی ایران ایجاد کرد.

منبع: روزنامه ایران