نقش چوپان در مدیریت مراتع

به گزارش خبرنگار ایانا،کشور ایران با میانگین حدود 230 میلیمتر بارندگی سالیانه، در حالی دارای تنها یک سوم میانگین بارش جهانی (حدود 860 میلیمتر) است که میزان تبخیر و تعرق در کشور حدود 3 برابر میانگین جهانی است. حفظ مراتع، نقش بسیار حیاتی در حفظ تنوع زیستی، تأمین غذا و محافظت از محیط زیست دارد. مراتع علاوه بر نقش پررنگی که در تامین علوفه دام‌های روستایی و عشایری ایفا می‌کنند، تاثیر انکارناپذیری در حفظ آب و خاک و کاهش پدیده‌های ناشی از تغییرات اقلیمی خواهند داشت.

 مساحت مراتع ایران چیزی در حدود ۸۴ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار، معادل ۵۲ درصد وسعت کشور است؛ که بیش از ۸۶۶۰ گونه گیاهی شناسایی شده  را، که بالغ بر ۲۳۰۰ گونه آن دارای خواص دارویی هستند را در خود جای و پرورش می دهند.

سالانه ۲۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تن علوفه در مراتع ایران تولید می‌شود، که نهاده مورد نیاز تامین  ۴۲ درصد از گوشت قرمز کشور را محقق می‌کند. در حال حاضر شاید بتوان گفت بهره‌بردار اصلی مراتع، دامدارن داشتی هستند که در صورت استفاده اصولی و مدیریت شده از مراتع، می توانند موجبات حفظ سلامت مراتع، و امکان بهره‌برداری پایدار از این منابع ملی را ایجاد کنند. 

ترحم بهزاد، مدیرکل مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا، با بیان این که چوپانان نقش مهمی در مدیریت مراتع ایفا می‌کنند که اغلب نادیده گرفته می‌شود؛ توضیح داد: چوپانان با هدایت گله به مناطق مختلف و چرای متناوب، از چرای بیش از حد در یک منطقه خاص جلوگیری می‌کنند. چرای بیش از حد می‌تواند به تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک و کاهش تنوع زیستی منجر شود.

وی ادامه داد: چوپانان ماهر می‌توانند گله را به گونه‌ای هدایت کنند که چرا به طور یکنواخت در مرتع توزیع شود. این کار از تمرکز بیش از حد دام‌ها در یک ناحیه و آسیب به پوشش گیاهی جلوگیری می‌کند. همچنین با توجه به فصل و نوع پوشش گیاهی، مناطق چرای گله را تغییر می‌دهند. این کار به گیاهان فرصت می‌دهد تا پس از چرا بهبود یافته و به رشد خود ادامه دهند.

 حفظ تنوع گیاهی

بهزاد به کنترل گونه‌های مهاجم در صورت اجرای چرای مدیریت شده در مراتع اشاره کرد و گفت: برخی از گیاهان مهاجم ممکن است در مراتع غالب شوند و گونه‌های بومی را از بین ببرند. چوپانان با چراندن دام‌ها در مناطقی که این گیاهان وجود دارند، می‌توانند به کنترل آن ها کمک کنند.

وی افزود: دام‌ها با خوردن گیاهان و انتقال بذر آنها از طریق مدفوع خود، به توزیع بذر گیاهان مرتعی در سراسر مرتع کمک می‌کنند که این، نقش مهمی در حفظ تنوع گیاهی مراتع دارد. هنچنین دام‌ها با چریدن علف‌ها و بوته‌های جوان، از رشد بیش از حد آنها جلوگیری می‌کنند. این کار باعث می‌شود که فضای بیشتری برای رشد گیاهان دیگر فراهم شود.

 پیشگیری از آتش‌سوزی

مدیرکل مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور کاهش پوشش گیاهی خشک مراتع را از فواید چرای دام قلمداد، و تصریح کرد: دام‌ها با خوردن علف‌ها و بوته‌های خشک، حجم مواد قابل اشتعال در مرتع را کاهش می‌دهند. این کار خطر آتش‌سوزی را در مراتع کاهش می‌دهد. همچنین با چرای کنترل شده، چوپانان می‌توانند موانع طبیعی در برابر گسترش آتش ایجاد کنند. به عنوان مثال، مناطق کم پوشش گیاهی می‌توانند به عنوان خطوط آتش‌بر عمل کنند.

 حفظ سلامت خاک

کاهش فرسایش، و افزایش حاصلخیزی خاک از دیگر فواید چرای دام در مراتع است. با کنترل چرای دام‌ها، چوپانان به حفظ پوشش گیاهی کمک می‌کنند. این کار از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند. به گفته بهزاد، مدفوع دام‌ها به عنوان کود طبیعی عمل می‌کند و باعث افزایش حاصلخیزی خاک می‌شود.

وی دانش بومی و سازگاری با محیطچوپانان را بسیار ارزشمند توصیف کرد و گفت: چوپانان اغلب دانش بومی مناسبی در مورد مراتع، گونه‌های گیاهی، و رفتار دام‌ها دارند. این دانش می‌تواند در مدیریت پایدار مراتع بسیار مفید باشد. این قشر، به طور سنتی با محیط طبیعی سازگار بوده‌، و از شیوه‌هایی استفاده می‌کنند که به حفظ این زیست‌بوم‌ها کمک می‌کند.

چالش‌های پیش روی چوپانان

مدیر کل مراتع کشور، تغییر اقلیم که زمینه ساز خشکسالی و کاهش پوشش گیاهی شده است را باعث دشواری مدیریت دانست و افزود: تغییر کاربری اراضی به کشاورزی یا توسعه شهری، مراتع را کاهش داده و فشار بر مراتع باقیمانده را افزایش داده است. همچنین سیاست‌گذاری‌های نامناسب در زمینه مدیریت مراتع و دامداری می‌تواند به تخریب مراتع منجر شود.

در کل می توان گفت چوپانان نقش مهمی در مدیریت پایدار مراتع ایفا می‌کنند. آنها با استفاده از دانش بومی و شیوه‌های چرای کنترل شده، می‌توانند به حفظ تنوع زیستی، جلوگیری از فرسایش خاک، و کاهش خطر آتش‌سوزی کمک کنند. حمایت از چوپانان و شیوه‌های سنتی آنها می‌تواند به حفظ مراتع و منابع طبیعی کمک کند.

خبرنگار: شبنم مسعودی