چرای بیشتر از ظرفیت در مراتع موجب نابودی خاک می‌شود

به گزارش خبرنگار ایانا در آذربایجان شرقی، اکبر فتحی در برنامه زنده میزگرد تلویزیونی تراز شبکه سهند که به مناسبت هفته جهانی خاک پخش می‌شد، گفت: اراضی قابل‌کشت آذربایجان شرقی یک‌میلیون و 400 هزار هکتار است که البته در این آمار، حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز لحاظ شده، درصورتی‌که در حوضه دریاچه ارومیه با توجه به بحران آبی که وجود دارد تأثیراتی از قبیل شوری خاک را بر جای گذاشته و بخشی از این خاک به‌مرور قابلیت کشاورزی را از دست می‌دهد.

وی ادامه داد: اراضی شیب‌دار استان مانند سایر نقاط کشور تحت تأثیر فرسایش‌های بادی و آبی قرار دارد و شخم زدن‌های در جهت شیب که درگذشته مرسوم بود این فرسایش را شدیدتر می‌کرد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی زباله‌ها و پساب‌ها را از عوامل آلوده‌کننده خاک دانست و ادامه داد: تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی یکی دیگر از معضلاتی است که موجب از بین رفتن خاک می‌شود.

فتحی با اشاره به جمعیت چهار میلیون و 200 هزار نفری آذربایجان شرقی گفت: با توجه به جمعیت استان و میزان اراضی قابل کشت، سرانه زمینی که به هر نفر اختصاص می‌یابد کمتر از متوسط کشور -0.2 هکتار- است که این آمار نشان دهنده پیام مهمی است که با دو هزار مترمربعی که در معرض انواع تهدیدات طبیعی و انسانی است باید برای هر نفر امنیت غذایی ایجاد کنیم.

وی بیان کرد: ما باید همگی دست به دست هم دهیم تا قانون حفاظت از خاک که درسال 1398 تصویب و برای اجرا ابلاغ شده است را اجرا کنیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی اضافه کرد: درست است که در این قانون سازمان حفاظت از محیط‌زیست و وزارت جهاد کشاورزی مسئول اجرای این قانون است اما در سایر بندهای این قانون، تمام دستگاه‌های مشمول ماده پنج قانون خدمات کشوری مکلف شده‌اند که در حوزه حفاظت از خاک اقداماتی انجام دهند.

فتحی ادامه داد: متأسفانه این قانون به‌صورت عملی اجرایی نشده است چراکه تا منابع لازم برای اجرای یک قانون به دستگاه‌ها تزریق نشود، اجرای قانون موردنظر نیز میسر نخواهد شد.

وی بر اهمیت اراضی مراتع و جنگل‌ها اشاره کرد و گفت: مراتع مورداستفاده دام‌ها قرار می‌گیرد و یکی از مشکلات اصلی ما در این حوزه عدم تعادل دام و مرتع است چراکه وقتی بیشتر از ظرفیت مرتع چرای دام انجام می‌گیرد سبب فرسایش و از بین رفتن خاک می‌شود که معضل اصلی استان است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی بیان کرد: حوضه دریاچه ارومیه دچار خشک‌سالی است و بحران آبی که در این حوضه اتفاق افتاد روی خاک نیز تأثیرگذار بود.

فتحی در مورد حاصلخیزی خاک در آذربایجان شرقی گفت: در این مورد یک تناقض وجود دارد که برخی فعالان محیط‌زیست نیز همواره در مورد میزان مصرف کود و سموم مطالبه می‌کنند درصورتی‌که میزان مصرف کود و سموم در آذربایجان شرقی از حد استاندارد نیز پایین‌تر است که این مسئله باعث کاهش عملکرد محصول نیز می‌شود بنابراین به لحاظ حاصلخیزی خاک نیز با مشکل اساسی مواجه هستیم.

وی افزود: ما باید بیشتر برای ترویج کودهای آلی و زیستی فرهنگ‌سازی کنیم و کشاورزی حفاظتی را مدنظر داشته باشیم تا بقایای گیاهی را مجدداً به خاک برگرداند و این موارد در حال حاضر سرلوحه فعالیت‌های بخش کشاورزی است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی اضافه کرد: در طرح جهش تولید در دیمزارها که در حال حاضر در استان در حال اجراست، کارشناسان کشاورزی تلاش می‌کنند تا کاه و کلشی که روی زمین‌ها باقی‌مانده است را به درون خاک برگردانند.

فتحی با اشاره به اینکه استفاده از کودهای شیمیایی برای حاصلخیزی خاک ضروری و ناگزیر است، گفت: علیرغم این مسئله باید عنوان کرد که کودهای شیمیایی یکی از آلاینده‌های خاک است و هر میزان به سمت استفاده از کودهای آلی و زیستی حرکت کنیم می‌توانیم درزمینهٔ سلامت خاک نقش بهتری ایفا کنیم.

وی استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی را یکی از عوامل فرونشست زمین دانست و گفت: نباید امنیت آبی را در برابر امنیت غذایی قرار دهیم چون هر دو مورد لازم و حیاتی هستند اما ما باید به این مسئله توجه کنیم که چگونه می‌توانیم با مصرف کمترین میزان آب بیشترین غذا را تولید کنیم که یکی از این راهکارها، تولید در محیط‌های کنترل‌شده است چراکه در این محیط‌ها با مقدار مشخصی آب 10 برابر محیط‌های معمول محصول تولید می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی توضیح داد: در سه سال اخیر محیط‌های کنترل‌شده به‌صورت تصاعدی افزایش‌یافته است و این بیانگر آن است که در این محیط‌ها محصولاتی مانند سبزیجات و صیفی‌جات که نیاز آبی بالایی دارد تولید می‌شود. برنامه وزارت جهاد کشاورزی نیز این است که وقتی این زیرساخت‌ها آماده شد دیگر اجازه کشت محصولاتی مانند صیفی‌جات و سبزیجات که نیاز آبی بالایی دارند را در فضای آزاد ندهد.

فتحی گفت: در حال حاضر یک هزار و 500 هکتار گلخانه در استان در حال اجرا است که منتظر تسهیلات هستند. سرمایه‌گذاران نسبت به آب‌وهوای هر منطقه سازه مناسبی آن را انتخاب می‌کنند و برای آن سیستم سرمایشی و یا گرمایشی انتخاب می‌کنند.

وی خرد شدن اراضی کشاورزی را یکی از عوامل کاهش بهره‌وری در کشاورزی دانست و گفت: هر عاملی که این معضل را برطرف کند از آن استقبال خواهیم کرد.

وی از شناسایی سه منطقه در استان برای تخصیص به ویلا سازی اشاره کرد که این نقاط به شورای عالی مسکن ارجاع داده‌شده است تا موافقت‌های آن اخذ شود اما فرآیند این کار طولانی شده است و ایجاد این شهرک‌ها یکی از عواملی است که می‌تواند از تغییر کاربری اراضی کشاورزی باهدف ساخت ویلا جلوگیری کند.

عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز و مدیر گروه آموزشی علوم و مهندسی خاک این دانشگاه، مواد آلی را کلید حاصلخیزی خاک و کشاورزی پایدار دانست و گفت: در آذربایجان شرقی بیش از 98 درصد خاک دارای کمبود مواد آلی است درنتیجه کمیت و کیفیت تولیدات کشاورزی ما کاهش پیدا می‌کند.

نصرت اله نجفی ادامه داد: پیشینیان برای آب‌وخاک اهمیت بسیار زیادی قائل بودند و این مسئله در دین و ادبیات ما به‌صورت مشخص هویداست. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «مردمی که آب‌وخاک فراوانی داشته باشند اما در میان آن‌ها فقیر زیاد باشد از رحمت خداوند دور هستند.»

این استاد دانشگاه گفت: کشاورزی نسبت به سایر بخش‌ها مصرف آب بیشتری دارد بنابراین هر نوع اصلاحی در این حوزه انجام دهیم اثر فراوان ای بر مصرف آب خواهد داشت و می‌توانیم با استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، سامانه‌های هوشمند آبیاری و افزایش حاصلخیزی خاک در این زمینه تلاش کنیم.