در وضعیت تنش آبی شدید قرار داریم

به گزارش ایانا، دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «مدیریت بحران آب (مطالعه تطبیقی)» آورده است؛ ذخایر آب جزء منابع تجدیدشونده محسوب می‌شوند، با وجود این مقدار آبی که سطح کره زمین از طریق چرخه آب به طور سالیانه دریافت می‌کند، ثابت است. این در حالی است که توزیع آب تجدیدشونده روی سطح زمین یکنواخت نبوده و معمولاً با توزیع جمعیت و نیازهای آبی تناسب ندارد.

این گزارش با بیان اینکه بیشتر سطح زمین را آب پوشانده است، می‌افزاید؛اما فقط در حدود کمتر از 3 درصد این آب‌ها شیرین هستند. بخش بیشتر آب‌های شیرین در قطب‌ها قرار دارد که دسترسی به آنها دشوار است. به عبارت دیگر تنها کمتر از 2 صدم درصد آب موجود در جهان قابل استفاده است. کشور ایران به دلیل داشتن بارش سالیانه کمتر از یک سوم متوسط جهانی، در زمره کشورهای با محدودیت منابع آب قلمداد می‌شود.

گزارش حاضر تصریح می‌کند که آب در فرایند توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر منطقه، نقش عمده و کلیدی دارد و در ایران به دلیل کمبود منابع آب، مدیریت صحیح آن برای رسیدن به توسعه پایدار از اهمیت ویژهای برخوردار است. برای مدیریت صحیح منابع آب لازم است وضعیت کمبود و یا بحران آب در کشور مشخص شود. شاخص‌ها و مدل‌های متعددی برای ارزیابی کمبود آب کشور به کار گرفته می‌شوند.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه براساس گزارش فائو در سال 2005، سرانه آب تجدیدپذیر ایران برابر 2000 مترمکعب در سال بوده است، می‌افزاید: بر این اساس ایران در میان کشورهای بدون تنش آبی قرار داشته است. اما به دلیل افزایش جمعیت و کاهش بارش در سال‌های اخیر، این مقدار کاهش یافته و طبق گزارش بانک جهانی در سال 2014 ، سرانه آب به مقدار 1639 مترمکعب رسیده است . بنابراین طبق این شاخص ایران در شرایط تنش آبی قرار دارد.

براساس این گزارش کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر هر کشور را به عنوان شاخص اندازه‌گیری بحران آب معرفی کرده است. طبق این شاخص اگر کشوری سالیانه بیش از 40 درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را برداشت کند، در وضعیت بحران شدید آب قرار خواهد داشت. در کشور ایران در سال 2016 حدود 108 درصد از منابع آب تجدیدشونده، برداشت شده و درنتیجه کشور از نظر این شاخص در وضعیت تنش آبی شدید قرار دارد. شاخص بهره وری آب، از دیگر شاخص‌های مهم است. این شاخص میزان تولید ناخالص داخلی به ازای هر مترمکعب آب برداشت شده را تعیین می‌کند. این شاخص نشان‌دهنده کیفیت و راندمان استفاده از منابع آب هر کشور است.

این گزارش می‌افزاید طبق آمار اعلام شده توسط بانک جهانی در سال 2015 ، مقدار این شاخص در بین کشورهای توسعه یافته برابر 77/9 دلار تولید ناخالص داخلی به ازای هر مترمکعب آب بوده در حالیکه مقدار همین شاخص در بین کشورهای درحال توسعه برابر 4/9 دلار تولید ناخالص داخلی به ازای هر مترمکعب آب بوده است. براساس آمار بانک جهانی، ایران در میان کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط قرار دارد. اما متأسفانه شاخص بهره وری آب در ایران برابر 5/5 بوده که بسیار پایینتر از کشورهای با درآمد متوسط است و این نشان‌دهنده پایین بودن کیفیت و راندمان اقتصاد کشور از جهت مصرف آب است. همانطور که در این بخش به آن اشاره شد، کشور ایران از لحاظ شاخص‌های مختلف بین‌المللی در وضعیت تنش آبی قرار دارد. وضعیت نابسامان مدیریت منابع موجود آبی کشور یکی از علل اصلی قرار گرفتن کشور ایران در شرایط تنش آبی است. ازاین‌رو لازم است تا در اسرع وقت، گامهای مناسب پیرامون مدیریت و برون‌رفت از وضعیت بحرانی آب برداشته شود.