جایگاه ویژه کشاورزی در پساکرونا

به گزارش ایانا، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «آثار اقتصادی شیوع ویروس کرونا بر بخش کشاورزی ایران» علاوه بر برشمردن احتمالاتی که در پی آثار این ویروس بر بخش اقتصادی تحمیل می‌شود، به ارائه راهکارهای سیاستی به دولت پرداخت.

کاهش قیمت کالاهای کشاورزی

براساس این گزارش، افت قیمت انرژی و کالاها باعث تضعیف سرمایه‌گذاری و کاهش رشد تولید ناخالص داخلی در کشورهای صادرکننده می‌شود، اما با کاهش تقاضا انتظار می‌رود قیمت محصولات اساسی کشاورزی نیز کاهش یابد که این به‌طور بالقوه برای واردکنندگان، تجار و مصرف‌کنندگان موقعیت مناسبی است.

فسادپذیری اغلب تولیدات کشاورزی

فسادپذیری اغلب تولیدات کشاورزی به‌ویژه صیفی‌جات و محصولات گلخانه‌ای (مانند گل‌های زینتی) و کاهش خریداران به‌دلیل شرایط پیش‌آمده به‌ویژه برای شب عید موجب فروش نرفتن و یا اتلاف آنها شده است.

کاهش تولید

با ماندن در خانه پس از شیوع کرونا، رها کردن شغل به‌دلیل ترس از مبتلا شدن به بیماری و یا اعمال قرنطینه، عرضه نیروی کار کاهش یافته است. در صورت طولانی شدن بحران کرونا، تولید بخشی از محصولات کشاورزی مانند تولید گل‌های زینتی غیرضرور تلقی شده و با کاهش شدید تولید مواجه خواهند شد. همچنین با خانه‌نشین شدن مردم و بالطبع با تغییر در الگوی مصرف، تولید بخش قابل توجهی از تولیدات صنایع غذایی مانند کنسرو، کمپوت، الویه، و... با کاهش مواجه خواهد شد. بنابراین تولید در بخش کشاورزی و به‌ویژه خدمات مرتبط (در زنجیره عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) و صنایع تبدیلی کاهش می‌یابد.

برآورد میزان زیان کل بخش کشاورزی

با توجه به اثرگذاری 7.8 درصدی شیوع ویروس در بخش مصرف و 10 درصدی در بخش صادرات، میزان حداقل خسارت ناشی از این بحران در اسفندماه 1398 در حدود 3250 میلیارد تومان در بخش مصرف و 700 میلیارد تومان در بخش صادرات تخمین زده می‌شود. تدوام شیوع ویروس کرونا در ماه‌های فروردین و اردیبهشت 1399 می‌تواند دامنه خسارت‌ها را به‌صورت تصاعدی گسترش دهد.

توجه به بخش مصرف

رکود اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا، به میزان قابل توجهی بنگاه‌های عرضه‌کننده محصولات کشاورزی و غذایی را تحت تأثیر قرار داده است. کاهش تقاضا، قیمت برخی محصوالت غذایی را کاهش داده و زیان قابل توجهی را متوجه کسب‌وکارهای کشاورزی و غذایی کرده است. برای مثال، میزان زیان در بخش عرضه گوشت قرمز در حدود 1166 و برای گوشت سفید در حدود 437میلیارد تومان در ماه برآورد می‌شود. ازاین‌رو تدابیر ویژه جهت تداوم تولید و پایداری کسب‌وکار بنگاه‌های خرده‌فروشی و عرضه‌کننده محصولات غذایی باید در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد. برای این منظور توصیه می‌شود که چتر بیمه‌ای به‌منظور پوشش ریسک ناشی از این ویروس گسترش یابد.

حمایت از خانوار

مواد خوراکی تقریباً 24 درصد از هزینه‌های خانوار را پوشش می‌دهد، اما به‌واسطه رکود اقتصادی، خانوارها نسبت به تأمین بخشی از هزینه‌های غذایی دچار مشکل شده‌اند. اعطای کارت اعتباری و پرداخت‌های نقدی تا حصول اطمینان نسبت به دریافت کافی مواد غذایی توسط خانوارها باید عملیاتی شود.

هراس از تجارت محصولات کشاورزی و غذا

هراس شرکای تجاری در کشورهای منطقه از انتقال ویروس به کشورشان از طریق مراوده با کشور ایران منجر به بستن مرزهای زمینی کشورهای عراق، افغانستان و ترکیه و مرزهای هوایی در کشورهای ترکیه، گرجستان و امارات شده است که این امر نیز فعالیتهای تجاری با کشورهای همسایه ر ا مختل کرده است و تأثیر نامطلوبی بر صادرات محصولات کشاورزی کشور دارد. ضمن اینکه پس زدگی بخشی از محصولات کشاورزی صادراتی و عرضه آن به بازار د اخلی، موجب افت قیمت این محصولات در ایران می‌شود. بدون‌شک صادرات کشاورزی به‌عنوان موتور محرکه قوی می‌تواند منجر به رونق و جهش تولید شود. از طرف دیگر، واردات محصولات کشاورزی نیز تولیدات داخلی را فاقد مزیت نسبی کرده است. شیوع ویروس کرونا علاوه بر کاهش 10 درصدی صادرات محصولات کشاورزی، منجر به افزایش شتاب زده واردات این محصولات نیز شده است. این تصمیم تراز منفی 1.1 میلیارد دلاری را به‌وجود آورده است. برآوردهای جهانی نشان می‌دهد که هر دلار کالای صادراتی کشاورزی می‌تواند منجر به ایجاد 1.27 دلار ارزش‌افزوده در کسب‌وکارهای زنجیره تأمین آن محصول شود. بنابراین، توصیه می‌شود که محدودیت‌ها و موانع صادراتی مورد بازبینی قرار گیرد. ایجاد چنین موانعی منجر به ایجاد اخلال در زنجیره تأمین محصولات کشاورزی شده و موجب فروپاشی زنجیره‌های ارزش می‌شود. از طرف دیگر، رکود اقتصادی ناشی از این ویروس در سطح جهان منجر به کاهش قدرت اقتصادی کشورها شده و به‌تبع آن ارزش پول ملی در این کشورها کاهش خواهد یافت؛ این اتفاق درنهایت واردات این محصولات را پرهزینه‌تر خواهد کرد.

مدیریت صادرات محصولات کشاورزی

با توجه به محدودیت‌های صورت گرفته از طرف کشاورهای دیگر و نگرانی از کاهش درآمدهای صادراتی غیرنفتی از یک‌سو و کاهش درآمدهای نفتی از سوی دیگر، مدیریت صادرات شامل پایش مستمر بازارهای هدف صادراتی ایران برحسب محصول و استخراج موانع صادراتی و بهره‌گیری از رایزنی وزارت امور خارجه برای صدور کالاها به کشورهای همسایه برای رفع موانع مزبور ضروری است. درخصوص پس‌زدگی کالاهای کشاورزی صادراتی به بازار داخلی نیز لازم است دولت آمادگی خرید کالاهایی مانند شیر، تخم مرغ و.. را داشته باشد تا آسیب به تولید وارد نشود چون رفع چنین آسیبی بر تولید می‌تواند تا دو سال طول بکشد.

تدوین و اصلاح پروتکل‌های بهدا شتی

به‌منظور کاهش تهدید صادرات مواد غذایی و خام بخش کشاورزی و ایجاد اطمینان کشورهای مقصد تجاری در شرایط بحران کرونا (موضوع سلامت رانندگان و...) تدوین سریع پروتکل‌های بهداشتی و قرنطینه‌ای در مبادی صادراتی کشور متناسب با بحران کرونا ضروری است. همچنین اعمال نظارت و کنترل بیشتر بر فرایند تولید محصولات کشاورزی براساس استانداردهای بهداشتی و غذای سالم و ارائه گزارش‌های آن به‌منظور اطمینان شرکای تجاری خارجی بیش از گذشته مورد تأکید است.

تغییر در الگوی مصرف

جامعه جهانی پس از کرونا سبک زندگی و سبد غذایی متفاوتی را تجربه خواهد کرد. در این میان انتظار می‌رود که نقش مواد غذایی که تأمین‌کننده و تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن انسان هستند، جایگاه قابل توجهی پیدا کند. بنابراین باید سازوکارهای لازم برای آمادگی با این تغییرات در طرف تولید و عرضه محصولات کشاورزی و غذا ایجاد شود.

احتمال تورم پس از فروکش کردن بیماری

از آنجایی‌که این بیماری منجر به رکود فعالیت‌های اقتصادی می‌شود؛ درنتیجه با کاهش درآمد افراد جامعه؛ تقاضا کاهش یافته و به‌دنبال آن قیمت محصولات غذایی کاهش خواهد یافت. اما پس از این بحران به‌علت بازیابی شرایط اقتصادی و ترمیم درآمدها، منجر به بالازدگی تقاضا در بازار خواهد شد. از آنجایی‌که تصمیم به تولید با یک وقفه زمانی اتفاق می‌افتد، احتمالا قیمت‌ها افزایش یابند. ضمن اینکه به دلیل کاهش درآمد تولیدکنندگان ناشی از کاهش مصرف، ممکن است تولیدکنندگان برنامه کاهش تولید در آینده را در پیش گیرند، که این موضوع مشکل مازاد تقاضا را تشدید خواهد کرد. بنابراین، دخالت تولید جهت کاهش نوسانات عرضه و استفاده از مکانیسم ذخیره‌سازی می‌تواند نقش به‌سزایی در تنظیم بازار محصولات کشاورزی و غذایی در آینده ایفا کند.

اطمینان از پایداری زنجیره تأمین

در سیاست‌های تجاری اطمینان از پایداری زنجیره تأمین و به‌ویژه زنجیره تأمین محصولاتی که نهاده‌های تولید آنها به واردات وابستگی دارد باید مورد توجه قرار گیرد. در مورد مواد غذایی و کالاهای اساسی وارداتی و به‌ویژه تأمین ارز مورد نیاز آن و در صورت لزوم، کاهش موانع واردات و ازجمله، کاهش عوارض واردات اقدام شود.

حمایت از کسب‌وکارهای کشاورزی

برای حفظ امنیت غذایی و تقویت طرف عرضه، تحریک تقاضای مصرف مواد غذایی ضروری است. همچنین اعطای وام برای تأمین نهاده‌های کشاورزی، کاهش هزینه‌های بازاریابی و فروش می‌تواند به پایداری تولیدات کشاورزی و تا‌ب‌آوری این بخش کمک کند. شایان ذکر است که حتی بخش زراعت و تولید کالاهای اساسی مانند غالت که کمتر مورد آسیب تلقی می‌شوند نیز با کمبود نقدینگی جهت کشت مواجه هستند، همچنین استفاده از ظرفیت‌های خالی اقتصاد با تسهیل حداکثری در مجوزدهی به واحدهای کسب‌وکارهای متقاضی در بخش کشاورزی نیز می‌تواند برای بهبود وضعیت و کاهش آسیب به کسب‌وکارهای این بخش نقش ایفا کند.

حمایت از صنایع تکمیلی زنجیره تولید غذا در بخش کشاورزی

باید حداکثر مراقبت از بر پا ماندن و فعال بودن زیرساخت‌های اساسی و بخش‌های کلیدی به‌ویژه صنایع تولیدکننده محصولات غذایی به‌ عمل آید. این صنایع در کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری تولید در بخش کشاورزی نقشی مؤثر دارند. بنابراین کمک به این بنگاه‌ها برای زنده ماندن در شرایط بحران از طریق کمک به تأمین مالی و اعتباری این بنگاه‌ها و قرار دادن محصولات آنان در سبد معیشتی برای اقشار ضعیف می‌تواند مد نظر قرار گیرد.

حمایت از فعالیت‌های کشاورزی مبتنی‌ بر جابه‌جایی در جغرافیای کشور

مشکلات بخش‌هایی از فعالیت‌های کشاورزی که مبتنی بر جابه جایی در جغرافیای کشور هستند مانند کمباین‌داران (اغلب ساکن استان فارس هستند، ولی برای برداشت غلات در همه کشور جابه‌جا می‌شوند) و زنبورداران و عشایر کوچنده در حمل‌ونقل و هزینه‌های مترتب از آن را شاید بتوان به‌صورت پرداخت یارانه حمل‌ونقل، معافیت مالیاتی به درآمد کامیون‌داران، بخشودگی بخشی از وام آنان و ... جبران کرد. همچنین تسهیل جابه‌جایی آنها (با رعایت مسائل مرتبط با بحران کرونا) نیز می‌تواند به کاهش مشکلات این‌گونه فعالیت‌ها کمک کند. شایان ذکر است که مجموعه اقداماتی که به کاهش قیمت تمام شده و استمرار تولید و کاهش قیمت مصرف‌کننده منجر شود را می‌توان راهگشای شرایط جدید تلقی کرد.

جایگاه بخش کشاورزی در پساکرونا

بحران‌های مصنوعی برخلاف مخاطرات طبیعی معمولا به سود بخش کشاورزی در ایران بوده است. شیوع ویروس کرونا جایگاه این بخش را بیش از گذشته تقویت خواهد کرد و منجر به تغییر الگوهای ذهنی نسبت به این بخش می‌شود. از آنجایی‌که شیوع این ویروس تجارت محصولات کشاورزی و غذا را تحت تأثیر قرار داده است، ازاین‌رو نمی‌توان برای همیشه چشم امید به واردات این محصولات داشت، زیرا در مواقع بحرانی واردات محصولات می‌تواند اصالت خود را از دست دهد. بنابراین انتظار می‌رود که برای بخش کشاورزی در اقتصاد پساکرونایی نقش ویژه‌ای قائل شد.