اجرای‌ طرح‌ تحولی مقابله‌ با‌ منفعت‌طلبان

به گزارش ایانا و به نقل از روزنامه جهان صنعت، وزارت جهاد کشاورزی یکی از آن وزارتخانه هایی است که با وجود گلایه هایی که نسبت به عملکردش وجود دارد، در زمان کاظم خاوازی توانسته تغییرات مفیدی را در حوزه کشاورزی انجام دهد. در واقع خاوازی در شرایطی در فروردین ماه سال گذشته وارد ساختمان وزارت جهاد در خیابان طالقانی شد که وزارتخانه مهم دیگری هم که با معیشت مردم در ارتباط بود با سرپرست اداره می شد و بار وزارت جهاد برای مدیریت بازار کالاهای اساسی سنگین تر از قبل بود. اما از آنجایی که وی از بدنه همین بخش و با تخصص کشاورزی بود و همین طور در قسمت آموزش و ترویج نیز عملکرد مثبتی داشت، توانست در شرایطی که همه حوزه های کشاورزی دچار بحران بودند، مسوولیت وزارت را بر عهده بگیرد و با حاکم کردن نگرش علمی و پژوهشی بر کشاورزی کشور، برخی بخش ها را به صورت اصولی سر و سامان دهد. خاوازی که دکترای کشاورزی با گرایش خاک شناسی دارد، اگرچه در بسیاری از حوزه ها با انتقاد کارشناسان و مردم روبه رو است اما در برخی بخش ها هم توانسته نظر فعالان این حوزه را به خود جلب کند و عملکرد مثبتی از خود نشان دهد. تا جایی که به گفته برخی از صاحبنظران این حوزه، ایجاد بازارگاه است که یکی از بزرگ ترین و بهترین اقدامات ۴۰ سال اخیر وزارت جهاد کشاورزی بوده که با ابتکار و پیگیری خاوازی به سرانجام رسیده و توانسته دست منفعت طلبان، دلالان و واسطه ها را از بازار نهاده های دامی کوتاه کند. به باور آنها، وزارت کشاورزی در ماه های اخیر یک طرح تحولی را با ریل گذاری در حوزه زنجیره ارزش و زنجیره تامین آغاز و دنبال کرد که کار بزرگی است و مثبت ارزیابی می شود.در واقع وزیر جهاد کشاورزی معتقد است تامین غذای کافی و جهش تولید در بخش کشاورزی باید در قالب زنجیره های ارزش صورت گیرد. اگر بخواهیم ناپایداری و نوسانات قیمت و مقدار تولید محصولات کشاورزی، میزان ضایعات و تفاوت قیمت در بازار مصرف با مبادی تولید را به حداقل برسانیم و همچنین از کیفیت محصولات تولیدی برای عرضه به بازارهای جهانی مطمئن باشیم، چاره ای نداریم جز اینکه رویکرد «مدیریت کلان بخش کشاورزی» را از صرف به یک حلقه از زنجیره یعنی «تولید» به ِتوجهرویکرد «زنجیره ارزش» تغییر دهیم.همچنین خاوازی با توجه به اینکه سال ها در بخش تحقیقات کشور و ارائه انواع مقالات علمی و پژوهشی فعالیت کرده است، توانسته تا حدی کشاورزی سنتی کشور را به شیوه های مدرن امروزی تجهیز کند. اگرچه چالش ها در این بخش زیاد است و ایجاد تغییرات عمده و مثبت در بخش کشاورزی سال ها زمان می برد اما با این حال به نظر می رسد که عملکرد حدود یک سال و سه ماهه او در این بخش در برخی حوزه ها قابل تقدیر است.

رویکرد علمی و فنی برای جمع آوری و سنجش داده‌ها

به عنوان مثال خاوازی به تازگی از مرکز پایش و مدیریت هوشمند کشاورزی ایران رونمایی کرد که به گفته برخی از کارشناسان، گامی مثبت در بخش کشاورزی کشور است. در واقع برنامه ای که خاوازی در جریان رای اعتماد در مجلس قول اجرای آن را داده بود، با هدایت و پشتیبانی اش با سه رویکرد علمی و فنی جمع آوری و سنجش داده ها در بخش کشاورزی، تحلیل داده های جمع آوری شده و در نهایت نگهداری و اشتراک گذاری اطلاعات تحقق پیدا کرد.در این راستا شاهد این هستیم که این مرکز همه سامانه هایی که در بخش های مختلف تولید، بازار، زیرساخت، خدمات، تحقیقات و منابع پایه که در ۴۰ سال گذشته در وزارت جهاد کشاورزی ایجاد شده بودند را تجمیع کرده و اطلاعات را در یک جا متمرکزمی کند تا قدرت تصمیم سازی مدیران را افزایش دهد و با پنل های مدیریتی و ابزار های هوشمند که طراحی شده است، گام ارزشمندی برداشته می شود تا کشاورزان و تولیدکنندگان بخش کشاورزی را در تصمیم گیری درست یاری کند. به عبارت دیگر این مرکز به گونه ای طراحی و ایجاد شده که نقش اصلی تولید داده در بخش داده در بخش کشاورزی و بهره مندی از اطلاعات را بهره برداران ایفا کنند.در این خصوص رییس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ایجاد مرکز پایش و مدیریت هوشمند کشاورزی ایران را گامی مثبت در بخش کشاورزی می داند و معتقد است که باید حداکثر استفاده را در همه موضوعات از این بخش ببریم.

رشد صادرات بخش کشاورزی

همچنین تعامل وزارت جهاد کشاورزی با وزارت صمت برای پایان کشمکش ها در مورد مسوولیت های تنظیم بازار و قانون انتزاع از دیگر اقداماتی است که در زمان خاوازی انجام شده و می تواند از این پس بازار کالاهای مورد نیاز مردم را به دور از دعواهای سیاسی نگه دارد. به گفته وزیر جهاد کشاورزی، برای تصمیم گیری باید کل زنجیره در اختیار وزارت جهاد کشاورزی باشد تا بتواند تولید را با صادرات تنظیم کند.  در این راستا و با پیگیری های انجام شده از سوی وزارت کشاورزی، مسوولیت تنظیم بازار داخلی همه محصولات کشاورزی و کالا های اساسی مرتبط به همراه مدیریت صادرات و واردات این کالا ها که پیش تر به وزارت صمت داده شده بود، بر اساس مصوبه جلسه کارگروه تنظیم بازار از دیروز به وزارت جهاد کشاورزی بازگشت.در این میان شاهد این هستیم که  در شرایطی که شیوع بخش کشاورزی در سال ۹۹ویروس کرونا و تحریم های سخت بر بخش های اقتصادی سایه انداخت، توانست کارنامه موفق تری داشته باشد. رشد اقتصادی مناسب، افزایش میزان تولید و رشد تراز تجاری از نکات مثبتی بود که در شرایط سخت به دست آمد و به کمک این بخش رشد اقتصادی کشور در پاییز مثبت شد. آمارها نشان  به لحاظ می دهد صادرات بخش کشاورزی در سال ۹۹ درصد نسبت به سال  درصد و ارزشی ۱۴وزنی ۲۶ افزایش داشته است. در حالی که میزان صادرات ۹8 هفت میلیون تن به بخش کشاورزی در سال ۹8۵/۷ میلیارد دلار بود، سال گذشته 8/8 میلیون ارزش تن محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی و غذایی به ارزش ۶/۵  میلیارد دلار از کشور صادر شد.

تمرکز بر کشت فراسرزمینی

موضوع دیگری که در زمان خاوازی به شدت مورد توجه وزارت کشاورزی قرار گرفت، کشت های قراردادی و کشت فراسرزمینی است. «کشت فراسرزمینی» یا «کشاورزی در کشورهای دیگر» از راهکارهای دولت های مختلف برای تحقق امنیت غذایی و افزایش تولید محصولات کشاورزی به شمار می رود که ایران نیز چندی است با تمرکز وزارت کشاورزی، اجرای این طرح را در دستور کار دارد و حتی برخی شرکت های ایرانی نیز برای کشت فراسرزمینی در برزیل اعلام آمادگی کرده اند.کشور ایران با توجه به قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، تغییرپذیری شدید اقلیمی، بارش تنها معادل یک سوم متوسط جهانی، خشکسالی های ، مصرف بالای ۲۰۵۰متعدد و پیش بینی آن تا سال آب و نبود آموزش های مناسب نیاز به تنوع کشت محصولات غذایی و کشاورزی به روش های متنوع دارد. در این میان کشت فراسرزمینی می تواند راهکاری برای تامین محصولات کشاورزی و مواد غذایی کشور باشد. کشت فراسرزمینی، به معنای کاشت و برداشت انواع محصولات کشاورزی، به منظور ارتقای امنیت غذایی و تامین نیازهای صنایع مرتبط، خارج از محدوده مرزی ثبت شده یک کشور یا سرزمین؛ که از چند سانتی متر می تواند شروع و تا چندین هزار کیلومتر ادامه داشته باشد، تعریف می شود که در این کشت منافع و ارزش آن بین دو کشور مبدا و مقصد تقسیم می شود. در همین راستا خاوازی به همراه معاونان وزارت کشاورزی در سفری دو روزه برای بررسی قابلیت های کشاورزی و تبادل اطلاعات فنی در مسکو چندی پیش حضور یافت و اعلام کرد: روسیه یکی از کشورهای غنی در مورد تولید غلات است و ما پیشنهاد دادیم که ایران به عنوان کانون منطقه ای توزیع غلات روسیه باشد.وزیر کشاورزی همچنین با بیان اینکه یکی از مهمترین اولویت های ما در بحث غلات کشت فراسرزمینی است، اعلام کرد: افراد و شرکت هایی که در قالب کشت فراسرزمینی کالا وارد کنند از نظر تسهیلات در اولویت قرار خواهند گرفت

ارز می‌گرفتند، محصولی تولید نمی‌کردند

 در همین راستا برخی کارشناسان با اعلام اینکه وزارت کشاورزی در زمان خاوازی یک طرح تحولی را آغاز کرد، اعلام می کنند که بازارگاه از نظر تئوری بسیارعالی است اگرچه از نظر عملی در ابتدا ضعف هایی داشت. به باور آنها در گذشته و در زمانی که  سامانه بازارگاه وجود نداشت، یک سری از افراد که فقط پروانه فعالیت داشتند، مدعی دریافت نهاده ها با ارز  تومانی می شدند اما در ازای دریافت نهاده ها، ۴۲۰۰محصولی تولید نمی کردند. این در حالی است که با توجه به پراکندگی آنها در سطح کشور و اینکه شناسنامه دار هم نبودند، کنترل آنان کار دشواری بود. همچنین شاهد این بودیم که درست همان افرادی که کار خاصی هم برای تولید انجام نمی دادند و بیشتر در حوزه دلالی مشغول بودند، زمانی که منافع شان به خطر می افتاد بیشتر از اهالی تولید سر و صدا می کردند. در واقع تولیدکنندگان آنچنان با مشکلات مربوط به حوزه تولید روبه رو هستند که کمتر فرصت می کنند به اتحادیه ها و انجمن های مختلف برای رسیدگی به این امور بروند در حالی که سوءاستفاده کنندگان فرصت زیادی برای این اقدامات و آشفته کردن بازار دارند.به باور برخی کارشناسان، زمانی که یک فعالیتی نظم پیدا می کند، عده زیادی که از آشفته بودن اوضاع سود می بردند معترض می شوند. چرا که آنها تمایل دارند تا هیچ خدمات و سامانه ای رونمایی نشود تا بتوانند از حرکت دیمی بازار به نفع خود استفاده کنند. در رابطه با بازار نهاده های دامی نیز در زمانی که کاظم خاوازی وارد وزارت کشاورزی شد، با چالش کمبود و گرانی نهاده ها روبه رو بودیم اما در حال حاضر با وجود تمام مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد، شاهد این هستیم که این حوزه نظم و شفافیت مناسبی پیدا کرده و به تعبیری کارها در مسیر درست خود قرار گرفته اند.

اتفاق بزرگ

 آن طور که برخی فعالان این حوزه می گویند، در حال حاضر سامانه بازارگاه آنقدر دقیق عمل می کند که اگر یک کامیون با بار جو ، سویا و...  از بندر خارج شود، حتما باید به مقصد مورد نظر خود برود و اگر در مقصد دیگری دیده شود، به عنوان کالای قاچاق قابل رصد و پایش است. این اتفاق بزرگی است که در زمان خاوازی انجام شده است در حالی که در گذشته، کالاهای مربوط به بخش کشاورزی بی حساب و کتاب وارد و بدون هیچ نظم و شفافیتی نیز در کشور توزیع و مصرف می شد. اما در شرایط فعلی همه شناسنامه دار شده اند و فعالیت ها سر و سامان پیدا کرده است اگرچه ایجاد تغییرات در یک سیستم کار ساده ای نیست و جا انداختن آن زمان زیادی می برد. در واقع همانطورکه در حال حاضر مشاهده می کنیم، این امکان وجود دارد که مسیر سنتی قبلی در مقطعی دچار اختلال شود اما به طور کلی اقدامات انجام شده در این حوزه آینده روشنی برای بخش کشاورزی را ترسیم می کند که البته برای به نتیجه رسیدن آن زمان لازم است. نکته قابل تامل این است که خاوازی در شرایط سختی پست وزارت را قبول کرد و تا به این جای کار نیز پای تغییراتی که برای اصلاح امور اعمال کرده، ایستاده است. به عبارتی می توان گفت اعمال رویکرد علمی توام با اجرایی کردن آن در بحرانی ترین شرایط اقتصادی، گام مثبت و قابل توجهی در این وزارتخانه بود.

چالش اصلی حمل و نقل است

به باور صاحبنظران بخش کشاورزی، بار مربوط به نهاده ها در گذشته با توجه به اینکه روی کشتی بودند، در معرض هزینه های چندین ماهه دموراژ قرار می گرفتند اما در حال حاضر برنامه ریزی ها طوری انجام شده است که این کالاها به زودی در شبکه تامین قرار می گیرند. اگر هم در این خصوص شاهد انباشتگی نهاده های دامی در بنادر هستیم و کمبود در این زمینه حاصل شده است، بیشتر به موضوع حمل و درصد در نقل برمی گردد که وزارت کشاورزی تنها ۱۰آن نقش دارد و به طور کلی وضعیت ذخایر استراتژیک خوب و قابل توجه است. همچنین اعتبارسنجی های لازم صورت گرفته تا کسانی که واقعا دارای اهلیت هستند، واردات انجام دهند.بر همین اساس بسیاری از تولیدکنندگان شرایط فعلی بازارگاه را مطلوب می دانند و آن را عاملی برای ایجاد تعادل در بازار می شمارند. در این باره برومند چهارآیین، کارشناس و فعال حوزه پرورش طیور می گوید: به جرات می توان گفت ایجاد بازارگاه یکی سال اخیر وزارت از بزرگ ترین و بهترین اقدامات ۴۰جهاد کشاورزی بوده است. در واقع می توان گفت با این کار چشم فتنه در بخش پرورش دام و طیور کشور که همان دلال ها و واسطه ها در بازار نهاده بودند، کور شده است. چهارآیین در این باره افزود: دلالان و واسطه ها تا دیروز از وضعیت نابسامان توزیع نهاده در کشور، بدون اینکه هیچ نقش مثبتی در اقتصاد داشته باشند، سود می بردند و سود آنها در نهایت به زیان تولیدکننده و مصرف کننده بود.وی در این زمینه یادآور شد: حالا با در مدار قرار گرفتن بازارگاه، دست این افراد از سودهای کلان بازار نهاده کوتاه مانده و به همین دلیل هرازگاهی با پناه گرفتن پشت بهانه های مختلف از بازارگاه ایراد می گیرند.مدیرعامل سابق اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی کشور درباره مزایای وجود سامانه بازارگاه در نظام توزیع نهاده در کشور نیز تصریح کرد: درحال حاضر قیمت نهاده ها مشخص و میزان آن هم معلوم است و فرآیند توزیع به صورت کاملا شفاف و قابل رصد انجام می شود؛ در واقع باید گفت سامانه بازارگاه یک حسابداری ملی است که باوجود آن، در ۳ تا ۴ ماه اخیر تولیدکنندگان، بسیاری از مشکلات گذشته را نداشته اند و می توانند مایحتاج خود از نظر نهاده را تا حد قابل قبولی تامین کنند.در واقع می توان گفت که سامانه بازارگاه به بسیاری از حرف و حدیث های موجود پیرامون نهاده های دام و طیور و موضوعاتی مثل بازارهای غیرقانونی، رانت و سوداگری در این بخش پایان داده و به نظر می رسد تولیدکنندگان از وجود چنین سامانه ای راضی هستند اگرچه هر سامانه ای همواره نیاز به اصلاح و به روزرسانی مداوم دارد. در این خصوص وزیر کشاورزی اعلام می کند : سامانه بازارگاه از بنیان تغییر کرده است و با هوشمندسازی این سامانه، امضا های طلایی حذف شده و با مشخص بودن جزئیات تبادلات، عملا رانتی اتفاق نخواهد افتاد.در نهایت می توان گفت که توسعه زنجیره های تولید و کشاورزی قراردادی به منظور افزایش بهره مندی تولیدکنندگان از اررش افزوده تولید در اولویت برنامه های وزارت جهاد کشاورزی بود که با عملکرد مثبت خاوازی، تا حد زیادی به نتیجه رسید. اگرچه در حوزه کشاورزی چالش های زیادی نیز وجود دارد که امید می رود با حضور افراد متخصص، این مشکلات نیز به زودی حل شود.