زندگی و اقتصاد غرب ایران در خطر

کشور ترکیه بعد از گذشت 18 سال کار ساخت سدی را در نزدیکی مرز عراق و سوریه به پایان رسانده است که در آینده‌ای نه چندان دور زندگی در بخش‌های زیادی از کشور عراق و غرب ایران را مختل خواهد کرد و اثرات سوء اقتصادی بسیاری را بر صنایع ایران خواهد داشت. در حال حاضر کشور ایران و عراق با تنش آبی رو به رو هستند و آبگیری سد ایلیسو که به نقطه آبگیری رسیده است، وضعیت وخیمی را در منطقه به وجود خواهد آورد و صد در صد به افزایش ریزگردها در کشور عراق و به ایران دامن خواهد زد. با شروع آب‌گیری سد ایلیسو که در روزهای گذشته رسانه‌های ترکیه خبر آن را ابتدا اعلام ولی بعد تکذیب کردند، 56 درصد از حجم ورودی آب رودخانه دجله که از کشور ترکیه سر چشمه می‌گیرد، به کشور عراق کاسته خواهد شد؛ جریانی که حیات را به سه شهر بزرگ عراق یعنی موصل، بغداد و بصره هدیه می‌دهد و در نهایت در ایران به کارون می‌پیوندد و در نهایت به خلیج فارس می‌رسد. با کاهش شدید ورودی آب دجله در عراق تالاب هورالعظیم که بین ایران و عراق جای گرفته و بخش مهمی از آب آن از دجله تامین می‌شود، خشک خواهد شد و این موضوع بحران ریزگردها را در غرب کشور به چالشی حل نشدنی تبدیل خواهد کرد.

به گزارش اتاق بازرگانی تهران، کشور ترکیه از سال 2006 و با هزینه 1.7 هزار میلیارد دلار ساخت سد ایلیسو را شروع کرد و سازه این سد که حجم مخزن آن سه برابر بزرگ‌تر از بزرگترین سد ایران یعنی کرخه است، سال جاری میلادی به پایان رسید و حالا همه چیز برای آبگیری این سد آن هم در آستانه برگزاری انتخابات در ترکیه آماده شده است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تلاش دارد تا جا پای امپراطوران عثمانی بگذارد و ترکیه را به یکی از قدرت‌های بزرگ منطقه تبدیل کند برای همین ساخت پروژه‌های بزرگ در این کشور و تسلط بر آب می‌تواند یکی از برنامه‌های اصلی او باشد. حیدر العبادی، نخست‌ وزیر عراق، هفته گذشته در یک کنفرانس خبری اعلام کرد: دولت ترکیه عمدا در زمانی اقدام به پرکردن سد ایلیسو کرد که ما در آن زمان از آنها خواسته بودیم که این سد را پر نکنند؛ این موضوع، موضوع سیاسی و انتخاباتی است، زیرا ترکیه می‌خواهد از آن برای  کسب آرای کشاورزان خود استفاده کند.

دولت‌های مرکزی در ترکیه چند دهه است که طرحی با عنوان گاپ را در این کشور کلید زده‌اند که براساس آن قرار است مجموعه‌ای از سد و نیروگاه‌های برقابی روی رودخانه‌های دجله و فرات در این کشور ساخته شود. دولت ترکیه، برای اجرای کامل این طرح که سال‌هاست آغاز شده، سی سال زمان در نظر گرفته‌ است. در این طرح، ۱۴ سد روی فرات، ۸ سد بر دجله و سرجمع ۱۹ نیروگاه برقابی ساخته خواهد شد. پس از تکمیل، این طرح قرار است ۷/۱ میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلو وات ساعت برق تولید کند. نخستین سازه بزرگ که در این طرح ساخته شد، سد آتاتورک بود که در سال ۱۹۹۲ تکمیل شد. سد آتاترک از لحاظ حجم کار ساختمانی پنجمین سد بزرگ جهان و از لحاظ تولید برق آبی نیز در دنیا سوم است و بزرگترین سد اروپا است البته با آبگیری سد ایلیسو همه این اولین‌ها بر هم خواهد خورد زیرا این سد به یکی از بزرگ‌ترین سدهای جهان تبدیل می‌شود. حجم مخزن سد ایلیسو از تمام سدهایی که تاکنون در ایران ساخته شده، بیشتر است.

جنگ آب در منطقه

هنوز چالش‌های زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... آبگیری سد ایلیسو آغاز نشده است که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، آبگیری این سد آینده خوشی را در منطقه رقم نخواهد زد و باعث تنش شدید بین سه کشور عراق، تریکه و ایران خواهد شد. موضوعی که در سال‌های گذشته هم حتی در سطح سران این سه کشور رخ داده است و از این پس با شروع آبگیری سد بیش از گذشته خود را نشان خواهد داد. در روزهای گذشته بسیاری از فعالان محیط زیست در کشور عراق از مردم این کشور خواسته‌اند به نشانه اعتراض نسبت به آبگیری این سد مصرف کالاهای ترکیه‌ای را تحریم کنند. حجم تبادلات تجاری بین دو کشور عراق و ترکیه در 2017 در حد 10 میلیارد دلار بوده است و سهم مهمی از کالاهای بازار عراق از سوی کشور ترکیه تامین می‌شود. یک سال پیش و در تیر ماه سال 96 حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران در همایش بین‌المللی «مقابله با گردوغبار» که با حضور مسئولان و نمایندگان سازمان ملل متحد، وزرا و نمایندگان ٤٣ کشور و مقامات و مسئولان داخلی در سالن اجلاس سران تهران برگزار شد، در انتقادات و اعتراضاتی صریح به سدسازی در ترکیه و افغانستان با اشاره به اینکه سدسازی بدون درنظرگرفتن آثار زیست‌محیطی، برای آینده منطقه خطرناک است، گفت: «باید احداث سد بدون مطالعات زیست‌محیطی متوقف شود، اینکه در کشور همسایه ما طرح 22 سد بزرگ در جریان است، می‌تواند تأثیرات مخربی در فرات و دجله بگذارد و در سایه آن عراق، ایران و سایر کشورها را تحت‌تأثیر قرار دهد». روحانی گفت: «هم کشورهای منطقه و هم سازمان‌های بین‌المللی در این زمینه مسئولیت دارند و نمی‌توانیم در برابر آنچه محیط‌ زیست ما را تخریب می‌کند بی‌تفاوت باشیم.»