حل بحران کم‌آبی به کمک منابع آبی شور

محمدحسن رحیمیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با اشاره به خسارت‌های شوری آب و خاک برای کشور بیان کرد: ضرورت مصرف آب بیشتر برای کنترل و مدیریت شوری خاک مزرعه، عدم امکان کاشت همه محصولات زراعی و باغی در شرایط شور و ضرورت استفاده از محصولات خاص و متحمل به شوری در برنامه الگوی کشت، مشکلات مربوط به استقرار گیاه و ایجاد درصد سبز مناسب در مزرعه، مهمترین خسارت‌هایی است که شور شدن منابع آب و خاک  در بخش کشاورزی دارد.

وی اضافه کرد: همچنین کاهش زیست توده گیاهی در شرایط شور و افت محصول تولیدی و در نتیجه،کاهش درآمد حاصله از زمین برای بهره‌برداران از دیگر تبعات شوری آب و خاک است. احتمال از بین رفتن خاک زراعی در صورت مدیریت نامناسب شوری در عرصه نیز سایر خسارت‌هایی است که شور شدن منابع آب و خاک  در بخش کشاورزی به همراه دارد.

 رئیس بخش تحقیقات آبیاری و فیزیک خاک عنوان کرد: متاسفانه روند شور شدن منابع آب و خاک کشاورزی به‌دلیل پدیده تغییر اقلیم و مشکلات کم آبی در کشور، به‌صورت فزاینده‌ای در حال افزایش است و منابع آب زیرزمینی که منبع اصلی تامین آب بخش کشاورزی در مناطق شور محسوب می‌شوند، به سمت شورتر شدن پیش می‌روند.

رحیمیان ادامه داد: در حقیقت، به موازات تشدید بحران آبی در بخش کشاورزی و بیشتر شدن مشکلات کم‌آبی در کشور، پدیده شوری نیز تشدید شده و علل و عوامل مشابهی موجب بروز این دو مشکل عمده در بخش کشاورزی شده است.

 دو راهکار مدیریت شوری خاک‌های زراعی و باغی کشور

رئیس بخش تحقیقات آبیاری و فیزیک خاک در خصوص راهکارهای مدیریت شوری در کشور گفت: دو راهکار کلی برای مقابله با پدیده شوری در خاک‌های زراعی و باغی در کشور می‌توان در پیش گرفت که شامل مدیریت و کنترل شوری در سطح مزرعه و همزیستی و سازگاری با مساله شوری منابع آب و خاک است.

رئیس بخش تحقیقات آبیاری و فیزیک خاک  افزود: راهکار اول شامل مجموعه اقداماتی می‌شود که برای پیشگیری از شورتر شدن مزرعه و مدیریت شوری در طول فصل رشد گیاه انجام می‌شود. انجام عملیات به‌زراعی و به‌باغی مناسب برای شرایط شور نیز در این مقوله قرار می‌گیرد.

رحیمیان در ادامه افزود: تسطیح مناسب سطح زمین برای ایجاد یکنواختی توزیع آب در مزرعه، تامین نیاز آبشوئی مزرعه برای به پایین راندن املاح خاک و ایجاد خاک ناحیه ریشه مناسب برای گیاه، کاهش دور آبیاری برای کم‌کردن اثرات توام تنش‌های شوری و خشکی، بالابردن تراکم کاشت بذر در شرایط شور و ... از جمله این اقدامات است.

وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای سازگاری با مساله شوری منابع آب و خاک افزود: در این خصوص متناسب با شرایط و میزان شوری منابع آب و خاک (به‌ویژه شوری آب)، گیاهان و ارقام سازگار و متحمل به شوری توصیه و کشت می‌شوند. در این راهکار علاوه بر انتخاب و معرفی گیاه یا گیاهان مناسب در شرایط شور، مسائلی نظیر میزان آب قابل برنامه‌ریزی، وضعیت مکانیزاسیون، بازار مصرف، اقتصاد بهره‌بردار و مسایل زیست‌محیطی نیز مد نظر قرار می‌گیرند.

کدام منابع آب برای توسعه فعالیت‌های شورورزی مناسب است؟

عضو هیات علمی مرکز ملی تحقیقات شوری در خصوص معرفی گیاهان باغی و زراعی مناسب برای شرایط شور گفت: دامنه شوری منابع آبی قابل استفاده برای گیاه و یا دامنه تحمل به شوری گیاهانی که این مرکز برای کشاورزان در اراضی زراعی و باغی توصیه می‌کند، بسیار وسیع است.  

رحیمیان ادامه داد: معرفی الگوی کشت و توصیه گیاه مناسب برای شرایط شور علاوه بر میزان شوری آب مورد نظر برای آبیاری، به فاکتورهای مهم دیگری نظیر هدف از ایجاد پوشش گیاهی در شرایط شور (ایجاد پوشش سبز، تامین علوفه، تولید چوب، اصلاح خاک و ...)، اقلیم، سیستم آبیاری، حجم و زمان آب آبیاری در دسترس، خصوصیات خاک، وضعیت مکانیزاسیون، بازار و غیره نیز بستگی دارد و باید در توصیه‌ها و تصمیم‌گیری‌ها لحاظ شوند.

وی با بیان اینکه پیچیدن یک نسخه واحد تحت عنوان گیاهان مناسب برای مناطق شور چندان صحیح و کاربردی نیست، افزود: هر منطقه و هر بهره‌بردار باید نسخه مخصوص به خود را دریافت کند. بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده و ادامه‌دار مرکز ملی تحقیقات شوری، گیاهانی نظیر کینوا، کوشیا، ارزن پادزهری، سالیکورنیا، سورگوم، روناس، جو، پنبه، پسته، انار، تاغ، گز، اوکالیپتوس و پده و ... شانس حضور در الگوی کشت مناطق شور  را دارند.

رئیس بخش تحقیقات آبیاری و فیزیک خاک مرکز ملی تحقیقات شوری اضافه کرد: اقدامات فوق با هدف تامین علوفه، تولید پروتئین و یا تولید سایر  محصولات زراعی و باغی در دستور کار قرار دارد. خوشبختانه بخش عمده‌ای از نیازهایی تحقیقاتی این قبیل گیاهان نظیر حد آستانه تحمل به شوری، نیازهای آبی و کودی، پیش‌تیمارهای لازم برای استقرار اولیه گیاه در مزرعه، تراکم مناسب، تاریخ مناسب کاشت، روش کاشت و غیره انجام شده و یا در حال انجام است.

رحیمیان تصریح کرد: با توجه به وابستگی کشور به واردات علوفه و تامین خوراک دام، عمده فعالیت‌های مرکز ملی تحقیقات شوری در چند سال اخیر بر امکان‌سنجی و تولید علوفه در شرایط شور متمرکز شده و طی این سال‌ها، سعی شده که در راستای پاسخگوئی به نیازهای بخش اجرایی کشور و متناسب با بودجه، امکانات و نیروی تخصصی موجود، به این نیازها پاسخ داده شود.

وی با اشاره به اقدامات مرکز ملی شوری عنوان کرد: ارائه طرح کلان شورورزی با هدف استفاده اقتصادی و پایدار از منابع آب و خاک بسیار شور و نامتعارف، معرفی ارقام مختلف کینوا برای شرایط شور، تهیه بسته‌های مختلف مدیریت به‌زراعی گیاهان علوفه‌ای و پروتئینی شورزیست و معرفی راهکارهای مدیریت و کنترل شوری خاک در شرایط کمبود آب از دستاوردهای مرکز ملی تحقیقات شوری در چند سال اخیر است.

عضو هیات علمی مرکز ملی تحقیقات شوری افزود: همچنین امکان‌سنجی تولید علوفه در گلخانه با کمک منابع آب شور، انتشار مقالات ترویجی و یافته‌های ترویجی در زمینه‌های آب، خاک، گیاه و تغذیه گیاهان در شرایط شور نیز سایر اقدامات کاربردی و دستاوردهای مرکز ملی تحقیقات شوری در چند سال اخیر است.

رئیس بخش تحقیقات آبیاری و فیزیک خاک مرکز ملی تحقیقات شوری بیان کرد: با توجه به گسترش فزاینده مشکل شوری منابع آب و خاک در سطح دنیا و ایران و به خطر افتادن معیشت بهره‌برداران در شرایط شور، روی آوردن به راهکارهای مدیریت و کنترل شوری مزرعه و همچنین توصیه گیاهان مناسب و اقتصادی در برنامه الگوی کشت مناطق شور می‌تواند بسیار مهم و حیاتی باشد.

رحیمیان اضافه کرد: از طرفی دیگر؛ منابع آب قابل برنامه‌ریزی متعارف در بخش کشاورزی کشورمان محدود بوده و در حال کاهش هستند. برای تامین نیازهای غذایی و علوفه‌ای کشور باید به سمت منابع آبی جدید و یا بلا استفاده در کشور رفت که متاسفانه این منابع آبی جدید، عمدتاً شور و بی‌کیفیت هستند.

وی ادامه داد: زه‌آب‌های خروجی از اراضی کشاورزی و کشت و صنعت‌ها، پساب‌های خروجی از دستگاه‌های آب شیرین‌کن صنعتی و کشاورزی، سیلاب‌های فصلی یا دائمی شور و آب‌های شور دریا از جمله منابع آب قابل برنامه‌ریزی برای توسعه فعالیت‌های شورورزی در کشور هستند که باید به خدمت تولید گیاهان امیدبخش و تامین نیازهای غذایی و علوفه‌ای کشور در آیند.

 رئیس بخش تحقیقات آبیاری و فیزیک خاک مرکز ملی تحقیقات شوری تاکید کرد: تحقق این مساله جز با به‌کارگیری دانش فنی و فن‌آوری‌های به‌روز دنیا، تلاش و مشارکت نهادهای تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، مراکز رشد و شرکت‌های دانش بنیان، استفاده از دانش و تجارب کشورهای پیشرو و همچنین آموزش و ظرفیت‌سازی نیروی تخصصی داخلی ممکن نخواهد بود. همچنین به‌کارگیری دانش تخصصی، بومی‌سازی تجارب جهانی و همچنین پیاده‌سازی دستاوردهای تحقیقاتی مرتبط با استفاده اقتصادی و پایدار از منابع آبی شور و بسیار شور، علاوه بر تامین نیازهای غذایی و علوفه‌ای کشور، منجر به کاهش فشارهای وارده بر منابع آب متعارف و حل مشکلات بحران آب در بخش کشاورزی نیز خواهد شد.