پشم‌هایی که باد می‌برد/ سرمایه‌ای فراموش‌شده بر تن گوسفندان ایرانی

به گزارش خبرنگار ایانا، با آغاز فصل گرما، صدای ماشین‌های دستی و قیچی‌های دامداران در کوهپایه‌ها و دشت‌ها طنین می‌افکند؛ گوسفندها پشم‌چینی می‌شوند، اما آنچه باقی می‌ماند نه یک محصول قابل فروش، بلکه تلی از پشم بی‌مشتری است؛ سرمایه‌ای که زیر آفتاب خشک می‌شود یا در گوشه‌ای دفن.

هر سال صدها تن پشم گوسفندی در ایران بدون فرآوری رها می‌شود. در بسیاری از استان‌های دام‌خیز، از جمله فارس، خراسان، چهارمحال و لرستان، دامداران یا پشم را با قیمت‌های ناچیز می‌فروشند یا به کلی دور می‌ریزند. دلیل؟ نبود صنایع تبدیلی، کم‌ارزش شدن بازار پشم در برابر الیاف مصنوعی و نبود برنامه‌ای روشن برای ساماندهی این محصول جانبی دامداری.

نقش گمشده در زنجیره دامداری

پشم گوسفند ایرانی، اگرچه از نظر کیفیت در سطح جهانی رقابت‌پذیر نیست، اما قابلیت استفاده در صنایع مختلف از جمله فرش، نمد، عایق‌های ساختمانی و حتی محصولات بهداشتی را دارد. با این حال، نبود خریدار مطمئن و کارخانه‌های مجهز در مناطق تولید باعث شده پشم به چشم دامدار، باری اضافی باشد نه فرصتی اقتصادی.

در یکی از مراتع خراسان جنوبی، دامداری می‌گوید: «پارسال مجبور شدیم پشم‌ها را آتش بزنیم. هیچ‌کس نخرید. حتی مجانی هم برای بردن نمی‌آمدند.» این روایت تنها یک نمونه از واقعیت تلخی است که هر سال تکرار می‌شود. 

ارزش پشم گوسفندی باید بازتعریف شود

جهانبخش میرزاوند، سرپرست سازمان امور عشایر ایران، با تأکید بر این‌که پشم گوسفند نباید کالایی بی‌ارزش تلقی شود، در گفت‌وگویی با ایانا گفت: «ما باید ارزش پشم را در زنجیره دامداری بازتعریف کنیم. این محصول می‌تواند منبع درآمد مناسبی برای دامداران و عشایر باشد، به‌ویژه اگر در قالب صنایع دستی و سنتی احیا شود.سازمان امور عشایر به دنبال ایجاد سازوکارهایی برای حمایت از جمع‌آوری و فرآوری پشم است، به شرطی که دستگاه‌های دیگر هم همکاری کنند.»

وی افزود: «پشم مصنوعی که عمدتاً از مشتقات نفتی تولید می‌شود، در طبیعت تجزیه‌ناپذیر است و اثرات بلندمدتی بر خاک و منابع آب دارد. در مقابل، پشم طبیعی و نمد حاصل از آن نه‌تنها کاملاً زیست‌تخریب‌پذیر هستند، بلکه با کاهش وابستگی به الیاف شیمیایی، می‌توانند نقشی مؤثر در حفاظت از محیط زیست ایفا کنند.»

میرزاوند ادامه داد: «پشم فقط یک محصول جانبی نیست؛ می‌تواند موتور محرک صنایع روستایی و صنایع دستی باشد، به‌شرط آنکه نگاهی توسعه‌محور به آن داشته باشیم. ما معتقدیم شرکت‌های دانش‌بنیان باید به این حوزه وارد شوند. از پشم می‌توان محصولات نوآورانه تولید کرد، به شرطی که نگاه فناورانه و اقتصادی به آن وجود داشته باشد.»

فرصتی برای صنایع خلاق و اشتغال روستایی

کارشناسان معتقدند اگر دولت و بخش خصوصی به این حلقه مغفول در زنجیره دامداری توجه کنند، نه‌تنها از هدررفت منابع طبیعی جلوگیری می‌شود، بلکه می‌توان با راه‌اندازی کارگاه‌های کوچک نمدمالی، بافندگی و صنایع تبدیلی در روستاها، اشتغال پایدار ایجاد کرد.

در برخی مناطق مثل گلستان و کردستان، هنوز پشم‌ها را به نمد و قالی تبدیل می‌کنند، اما این تلاش‌های محلی در مقابل حجم گسترده پشم‌های رهاشده بسیار اندک است.

پشمی که می‌تواند طلا باشد

اگرچه تغییر ساختار صنایع پشم در ایران نیازمند برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و فرهنگ‌سازی است؛ اما نخستین گام شاید از همین‌جا آغاز شود: باور کنیم که پشم، تنها یک ضایعه نیست، بلکه میراثی زنده از دامپروری سنتی است که اگر دیده شود، می‌تواند به چرخ اقتصاد روستا جان تازه‌ای بدهد.

خبرنگار: شبنم مسعودی