پرورش شتر، نجات دامپروری بوشهر درخشکسالی و مراتع کم آب و علف

یکـی ازشاخص‌های مهم که برای تجزیه و تحلیـل وضـعیت تولیـد و مـصرف غـذا در کشور کـاربرد اساسـی دارد شاخص" سرانه مصرف پروتئین " است که حرکت و تحول اساسی در زیر بخش امور دام همگام با سیاست‌های جدید اقتصادی همواره مدنظر مسئولان و دست‎اندرکاران این بخش بوده و هست که با توجه به این سیاست ها متولیان امور دام کشور ضمن حمایت بیشتر از تولیدکنندگان، مشکلات و موانع موجود بر سر راه تولید را برداشته و گام موثری را در جهت بهبود و افزایش تولید در کشور برداشته اند.

در این ارتباط برای توسعه و پایداری مناطق گرمسیری، باید به بهره بـرداری منطقـی و پایـدار و حفـظ منابع برای آیندگان توجه داشت زیرا نزدیک به نیمی از مراتع کشور فقیر و به علت شرایط اقلیمی، بیشتر در آنهـا گیاهـان شورپـسند و نباتـات خـاردار می‌روید و شتر مهمترین حیوانی است که با این اقلیم، تطابق یافته و تولیدمثل و بازده اقتـصادی دارد.

استان بوشهر به دلیل داشتن شرایط خاص اقلیمی و مرتعی جایگاه مناسبی برای پرورش و نگهداری شتر محسوب می شود و شترداری و پرورش شتر از دیرباز در این استان رواج داشته و امروزه به عنوان یکی از ظرفیت‌های ارزشمند استان محسوب می‌شود که در جهت افزایش سودهی، نیازمند یک رویکرد جدید است.

شتر، کشتی نجات دامپروری بوشهر در صحرای کم آب و علف

مقاومت بالای شتر، در مقابل اغلب بیماری‌های عفونی و عوامل بیماری‌زا و در نتیجه، کاهش تلفات این دام، نیز یکی از مزیت‌های پرورش شتر در این استان محسوب می شود و با توجه به موارد یاد شده می‌توان دریافت که با بها دادن به نگهداری و پرورش شتر، می‌توان در راستای اشتغال‌زایی و ارتقای سطح اقتصادی و درآمد بهره‌برداران و تامین بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه، گام‌های اساسی در استان بوشهر برداشت.

کارشناسان امور دام، اقلیم وآب و هوای استان بوشهر را یکی از مزایای این استان در پرورش شتر و استفاده از محصولات متعدد آن از گوشت گرفته تا پشم و شیرـ با توجه به بازده مناسب اقتصادی این دام سنگین می‌دانند.

به گفته کارشناسان اگر مشکلاتی که پرورش‌دهندگان شتر در شهرهای مختلف استان بوشهر با آن مواجه هستند بر طرف شود، این دام می‌تواند به یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های تحول در اقتصاد این استان جنوبی کشور تبدیل و جای دام های دیگر را بگیرد زیرا بازار مناسبی بویژه در کشورهای حاشیه خلیج فارس برای آن وجود دارد، از این رو آنان دستگاه‌های مسئول را به حل این معضل فرا می‌خوانند.

این کارشناسان می گویند: پرورش شتر ظرفیتی ویژه از نظر تولید گوشت و شیر مرغوب و عاری از هرگونه آنتی بیوتیک و داروهای شیمیایی و نقش بسزایی در سلامت و درمان بیماری‌های مختلف در انسان ایفا می‌کند، طوریکه فرارورده‌های این دام بیشترین سهم را در بخش تولیدات دامی ارگانیک دارند.

استفاده از علوفه‌های خشک مراتع و استفاده نکردن از غذاهای مرغوب از دیگر مزیت‌های پرورش شتر است زیرا مهم‌ترین دامی است که می‌تواند با توجه به عادات چرایی، باعث حفظ واحیای مراتع شود.

کارشناسان امور دام با اشاره به این ویژگی‌ها و اهمیت پرورش شتر در استان بوشهر، پرداختن به فعالیت‌های تحقیقاتی در زمینه شناسایی وضعیت پرورش، ویژگی‌ها و عملکرد این دام بومی، بهبود مدیریت پرورش، تغذیه مناسب و ارائه شاخص‌های انتخاب برای بهبود تولید و تولیدمثل و در نهایت توسعه پرورش شتر و همچنین حمایت از پرورش‌دهندگان آن را ضروری می دانند.

افشین قطبی می گوید: بهبود شرایط محیطی شامل تغذیه دستی، اقدامات بهداشتی و درمانی برای کاهش مشکلات، توجه به ثبت رکوردهای وزن، شیر و آموزش و ارائه برنامه‌های اصلاح نژادی، گام برداشتن در راستای بهبود مدیریت پرورش، عملکرد شتر و اقتصادی کردن آن، تأمین آب شرب بهداشتی، احداث آب‌انبارهای ذخیره باران، ایجاد جایگاه‌های نگهداری در مراتع، تجمیع گله‌ها می تواند به شترداران و فعالان این عرصه کمک کند.

وی افزود: توسعه کشت گیاهان مرتعی (بومی مناطق) به صورت طرح‌های پایلوت، فرهنگ‌سازی و توسعه مصرف شیر و گوشت شتر در استان بوشهر ، حمایت از تولیداتی مانند دوغ، به دلیل خواص درمانی غیرقابل انکار آن نیز برای حمایت از پرورش دهندگان لازم است.

خواص درمانی فراورده‌های شتر

تحقیقات نشان داده است که نوشیدن شیر شتر باعث کاهش قند خون و بهبود حساسیت به انسولین در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ می‌شود، طوریکه براساس اگر کسی دست‌کم یک یا ۲ ماه به طور مرتب شیر شتر بنوشد، می‌تواند دیابت را با کنترل سطح قند خون، بهتر کنترل کند، چون گفته می شود شیر شتر حاوی فیبر زیادی است که به کنترل قند خون کمک می‌کند. یک لیتر شیر شتر حداقل ۵۲ تا ۵۵ واحد انسولین دارد که در شیر هیچ دام دیگری یافت نمی‌شود و نیز حاوی میزان قابل توجهی "روی" است که می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند.

از دیگر خواص این فرآورده دامی می توان به آثار غیرقابل انکار آن در تقویت مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماریهای مختلف اشاره کرد.

شیر و ادرار شتر در درمان بیماری‌هایی چون دیابت، آسم، آلرژی، فشار خون، سرطان، زردی نوزادان و انواع بیماری‌های آلرژی مانند سرماخوردگی موثر است.

شیر شتر در عربستان به صورت آبمیوه فرآوری می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نقش مهم شتر در امنیت غذایی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر گفت: اقدامات و تمهیداتی برای اجرای طرح راه‌اندازی پرورش شتر، اصلاح نژاد شترهای بومی استان بوشهر برای افزایش تولید گوشت، شیر و کرک آنها انجام گرفته است.

مرتضی بحرانی افزود: شتر به دلیل نداشتن وابستگی به خارج کشور نقش بسزایی در برقراری امنیت غذایی دارد و استان بوشهر داشتن مناطق شوره‌زار و بیابانی، آب و هوای گرم و مرطوب و گونه‌های خاص گیاهی مزیت‌های لازم برای پرورش شتر را داراست .

وی با بیان اینکه سه نژاد شتر در استان بوشهر وجود دارد ادامه داد: شتر به منابع کمتری از نظر آب و خاک نیاز داشته و به علت از بین نبردن مراتع، سبب بیابان‌زایی هم نخواهد شد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر بیان کرد: مقاومت بالا در مقابل بیماری‌های عفونی و عوامل از در شرایط سخت و تولید محصولات دامی با بازده اقتصادی مطلوب از دیگر امتیازهای پرورش شتر است.

بحرانی با اشاره به اینکه پوشش عمده علوفه‌ای و مراتع بیابانی استان بوشهر را گیاهان شورپسند از خانواده سالسولا تشکیل می‌دهد ادامه داد: این علوفه، نمک اضافی موجود در خاک را کاهش و سبب بیان‌زدایی می‌شود و برای مصرف شتر مناسب است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر بیان کرد: اقدامات و تمهیداتی برای اجرای طرح راه‌اندازی پرورش شتر، اصلاح نژاد شترهای بومی استان برای افزایش تولید گوشت، شیر و کرک آنها انجام گرفته است.

وی تاکید کرد: حرکت و تحول اساسی در زیر بخش امور دام استان و کشور، همگام با سیاست‌های جدید اقتصادی لازم است تا بتوانیم در صادرات رقیب جدی برای کشورهای حوزه خلیج‌فارس باشیم.

بوشهر از مناطق مهم پرورش شتر در کشور

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر گفت: هم اکنون این استان یکی از مناطق مهم در زمینه پرورش شتر در کشور است و شترهای این استان از نژادهای دشتی یا زبه، عربی، ترکی وآمیخته سه نژاد هستند که از نظر رنگ و فنوتیپی از همدیگر متمایز بوده و از نظر تولید گوشت وشیر نیز متفاوت هستند.

ابوتراب نکیسا افزود: نژاد های دشتی به عنوان شتر کرکی شناخته شده و ۶۰ درصد شتر استان بوشهر را به خود اختصاص داده است، نژاد عربی نیز ۲۰ درصد شترهای استان را در بر می گیرد و نژاد ترکی متعلق به استان بوشهر نیست و به همراه عشایر کوچ رو از استان‌‎های مختلف در موقع قشلاق وارد این استان شده است و از نظر جمعیت تعداد آنها در استان کم و به یک درصد کل شتر استان می‌رسد.

وی ادامه داد: به علت تلاقی های صورت گرفته ۱۹ درصد شترهای استان بوشهر دو رگه هایی هستند که از این سه نژاد حاصل شده اند و از نظر تولید شیرشان قابل توجه است اما تولید کرک خوبی ندارد.

نکیسا گفت: استان بوشهر در حال حاضر دارای پنج هزارو ۵۴۵ نفر شتر است که در قالب ۹۶ گله نگهداری و پرورش داده می شوند و سبب ایجاد اشتغال برای ۶۹۳ نفر به طور مستقیم، در روستاهای استان شده است،

وی افزود: همچنین این استان دارای قابلیت افزایش ظرفیت شتر تا دو هزار نفر دیگر است که محقق شدن این مهم می تواند سبب ایجاد اشتغال مستقیم ۲۵۰ نفر دیگر شود.

نکیسا اظهارکرد: عمده تراکم شترهای استان، در شهرستان‌های دیر، دشتی و بوشهر است و مردم این مناطق به دلیل برخورداری از امکانات اقلیمی و شرایط تطابقی دام با منطقه و فرهنگ آنها و به لحاظ کسب درآمد و اقتصادی بودن و سنتی و موروثی بودن این حرفه اقدام به نگهداری و پرورش این دام کرده اند زیرا شتر در تامین پروتئین حیوانی کشور سهم بسزایی دارند.

ضرورت حمایت از شترداران در اجرای اقتصاد مقاومتی

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر گفت: توجه به قشر شتردار و حمایت از آنها و اقدام عملی در این زمینه برای دستیابی به اقتصاد مقاومتی ضروری است.

بر اساس آمار رسمی صادره از اداره کل منابع طبیعی، استان بوشهر در سال ۱۳۹۳ دارای یک میلیون ۲۶۲ هزار و ۹۹۷ هکتارمرتع از نوع درج ۱، ۲ و ۳ است که ۸۶۲ هزارو ۹۹۷ هکتار از آن (۶۸%) از نوع درجه ۳ (فقیر) به شمار می رود و قریب به ۳۳۰ هزار هکتار از مراتع مذکور در حاشیه خلیج فارس قرار دارد که بیشتر شوره زار و باتلاقی بوده و به علت بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و شوری شدید خاک، پوشش عمده گیاهان این منطقه را گیاهان شورپسند از خانواده سالسولا، تشکیل می دهند.

نکیسا بیان کرد: این علوفه، قابلت مصرف برای دام هایی نظیر بز، گوسفند و گاو ندارد و نگهداری این نوع دام‌ها در این مناطق، تولید اقتصادی نخواهد داشت اما این گیاهان برای تعلیف شتر مناسب است و این دام به خوبی از علوفه این مراتع استفاده کرده و تولید مناسبی هم دارد به هین دلیل ضرورت استفاده بهینه ازمنابع غذایی موجود در این مناطق و لزوم افزایش تولید با توجه به افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به گوشت و سایر مواد پروتیئنی، خشکسالی های مدوام در استان و نبود کارایی و توان تولیدی سایر دام‌ها در شرایط سخت خشکسالی و کویری و سازگار بودن شتر به این شرایط و همچنین کمبود علوفه، ایجاب می‌کند که پرورش و نگهداری شتر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و رونق یابد.

وی ادامه داد: می توان با افزایش تعداد این دام در شرایط بحرانی، توان تولیدی مواد پروتیئنی دامی استان بوشهر را حفظ کرد زیرا اگر نگاهی اجمالی به وضعیت بارندگی در طی چند سال اخیر در این استان داشته باشیم در می یابیم که اکثر سال ها میزان بارندگی در جنوب استان کمتر از حد نرمال بوده است، با این وضعیت بارندگی، تعداد دام استان نیز متاثر از این بارش کم ( ازلحاظ کمی و پراکنش ) در نوسان و جمعیت دامی استان بویژه بز، گوسفند و گاو رو به کاهش گذاشته و تنها دامی که جمعیت آن ثابت بوده یا حداقل کاهش را داشته یا در برخی موارد حتی افزایش پیدا کرد شتر بوده است.

نکیسا افزود: این موضوع اهمیت توجه به پرورش و نگهداری شتر در استان را بیش از پیش یادآروشد می‌شود اما در زمان حاضر بیشتر شترداران استان به علت نداشتن توان مالی، به ناچار قادر به پرورش و نگهداری این دام نیستند و نیاز به ارائه تسهیلات و حمایت های مالی دارند.

وی اضافه کرد: در صورت حمایت و پرداخت تسهیلات تعداد افراد بیشتری به این امر اشتغال پیدا کرده و مایحتاج زندگی خود را تامین می کنند.

نکیسا ادامه داد: این موضوع نیز مبین این است که ظرفیت مراتع ما قابلیت نگهداری شتر، بیشتری از آنچه که در استان موجود است را دارد زیرا اگر مساحت مراتع شوره زار و باتلاقی استان ( قابل تعلیف شتر) ۳۳۰ هزار هکتار باشد و فرض بر این باشد که کل ان مراتع از نوع درجه ۳ باشد و هز نفر شتر را هفت واحد دامی در نظر بگیریم این مقدار مرتع، قابلیت پذیرش ۱۱ هزارو ۷۸۵ نفر شتر را دارد که در زمان کمتر از نیمی از شمار از این مراتع تعلیف می کنند و با این حساب می توان جمعیت فعلی شتر استان را به حدود چهار برابر جمعیت کنونی افزایش داد.

وی یادآورشد: با توجه به مزیت‌های نگهداری و پرورش شتر و نیز شرایط مناسب استان بوشهر، توسعه پرورش شتر در سطح این استان امری مهم و اجتناب ناپذیر است و می توان به نگهداری و پرروش شتر برای ایجاد اشتغال زایی و ارتقای سطح اقتصادی و درآمد مردم محروم این مناطق و تامین بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه قدم های اساسی برداشت.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر گفت: شتر بدلیل مقاومت بالا در مقابل اغلب بیماری‌های عفونی و عوامل بیماری‌زا و در نتیجه، کاهش تلفات این دام و هزینه نگهداری آنها، افزایش قدرت زیستی و تولید در شرایط سخت و تولید محصولات دامی با بازده اقتصادی مطلوب، پوشش عمده گیاهی استان که برای تعلیف شتر مناسب است، نیاز کم به منابع آب و خاک، از بین نبردن مراتع و وابستگی نداشتن به خارج کشور نقش بسزایی در برقراری امنیت غذایی دارد.

نکیسا اقدامات و تمهیدات انجام شده برای اجرای طرح راه اندازی ۳۴ واحد پرورش شتر در استان بوشهر را شامل ساخت آبشخور ثابت (در شهرستان های بوشهر، دشتی، دیر، دشتستان) و سیار(در شهرستان دشتستان) برای تامین آب شرب شتر، دریافت تسهیلات مورد نیاز برای راه اندازی این طرح، اجرای برنامه های آموزشی و ترویجی در ارتباط با توسعه پرورش شتر داشتی به عنوان یک ظرفیت ارزشمند، اصلاح نژاد شتر های بومی استان بوشهر برای افزایش تولید شیر، کرک و گوشت قرمز.

۳۴۷ میلیارد تومان تسهیلات برای اجرای طرح پرورش شتر

اهداف و چشم انداز طرح راه اندازی پرورش شترداشتی

نکیسا اهداف اجرای این طرح را حرکت و تحول اساسی در زیر بخش امور دام استان و کشور، همگام با سیاست‌های جدید اقتصادی، اصلاح نژاد شتر های بومی استان بوشهر برای افزایش تولید گوشت و شیر و کرک آنها تا بتوانیم در صادرات رقیب قدری برای کشورهای حوزه خلیج فارس باشیم، توسعه و پایداری مناطق گرمسیری و همچنین بهره بـرداری منطقـی و پایـدار و حفـظ منابع برای آیندگان، ایجاد یک رویکرد جدید در تامین، بهبود و افزایش پروتئین حیوانی استان و در نهایت در سطح کشور و صادرات آن، توجه به قشر شتردار و حمایت از آنها و اقدام عملی در این زمینه در برای دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی چرا که پرورش شتر به علت نداشتن وابستگی به خارج، ایفای نقش مهم در برقراری و پایداری امنیت غذایی کشور ایفا کند و توسعه پرورش شتر به صورت صنعتی در استان بوشهر نوان کرد.

مشکلات پرورش‌دهندگان

یکی از شترداران استان بوشهر با بیان این که منابع طبیعی مرزی را برای شترداران مشخص نکرده است، می‌افزاید: زمانی که ممیزی منابع طبیعی مرزهایی را برای دامداران تعریف کرد، مرزی برای شتردار قرار داده نشد و بسیاری از مراتع به اسم دامداران است و زمانی که شتری وارد مراتع آنها می‌شود؛ حتی اگر علوفه آن مرتع چندان مناسب نباشد، اما همین مساله تنش‌هایی را بین پرورش‌دهندگان شتر و دامداران ایجاد می‌کند.

بیداری با اشاره به اینکه کمبود نقدینگی و تسهیلات از جمله دلایلی است که پرورش‌دهندگان با آن مواجهند بیان کرد: اگر هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف ایجاد شود، می‌توان برای رشد کمی و کیفی شترداری در استان بوشهر برنامه‌ای جامع تدوین کرد و تحولی در اقتصاد و بخصوص اشتغالزایی در این استان، با کمترین سرمایه‌گذاری بخش دولتی ایجاد کرد.

وی ادامه داد:، نبود حمایت به بی‌میلی پرورش‌دهندگان شتر در برابر شیوه صنعتی پرورش منجر شده است. با وجود اینکه با صنعتی شدن و برخورداری شتر از تغذیه مناسب، پرورش‌دهنده هم به تولید شیر بیشتری دست می‌یابد که می‌تواند آن را کیلویی ۱۵ هزار تومان در بازار به فروش برساند و هم گوشتی با کیفیت بهتر به دست آورد، اما آنان به سمت صنعتی شدن نمی‌روند.

کره‌بندی شیوه سنتی پرورش و نبود دامپزشکی که قادر به شناسایی بیماری‌های شتر باشد از جمله مشکلاتی عنوان کرد که پرورش‌دهندگان شتر با آن مواجه هستند.

وی با اشاره به وقوع بیماری در بین شترهایش یاد آور می‌شود: روزگاری ۷۰ نفر شتر پرورش می‌دادم، اما اکنون این تعداد به ده تا ۱۵ نفر شتر رسیده است. آن زمان شترها به نوعی بیماری مبتلا شدند که متاسفانه نتوانستم دامپزشکی در کشور بیابم که آنها را درمان کند. شترها به نوعی انگل خونی مبتلا شده بودند که داروی آن را باید از کشور قطر تهیه می‌کردم. بر اثر این بیماری ۳۰ نفر از شترها از بین رفتند این حادثه باعث شد تا برای جبران ضررها مجبورشوم ۲۰ شتر دیگر را بفروشم تا این‌که اکنون تعداد آنها به حدود ۱۵ شتر رسیده است.

کره بندی با بیان این‌که چرای مرتعی به طور معمول باعث تلفات در شترها می‌شود، خاطرنشان کرد: در شیوه سنتی که پرورش‌دهنده شتر را برای چرا به مرتع می‌برد هنگام تردد و عبور ماشین‌ها تصادفاتی رخ می‌دهد که هم خودروها و هم شترها آسیب می‌بینند یا تلف می‌شوند.