کاهش ضایعات برنج اولویت کشور است

کبری تجددی طلب در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با اشاره به اقدامات انجام شده در مورد کاهش ضایعات برنج بیان کرد: به‌طور کلی ما در برنج دو نوع ضایعات به‌صورت کمی و کیفی داریم. ضایعات کمی می‌تواند در هر مرحله از زنجیره تولید شامل مراحل کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت و حتی در زمان مصرف اتفاق بیافتد.

وی ادامه داد: مصرف بیش از حد بذر در زمان خزانه‌گیری و تهیه نشا، مدیریت زراعی نامناسب در جهت مبارزه با آفات و بیماری‌ها، تغذیه نامناسب گیاه، به‌کارگیری کمباین‌های گندم به‌جای کمباین‌های مخصوص برنج و عدم انجام تنظیمات لازم در کمباین‌های ویژه برنج، دور ریز در زمان حمل و نقل، حمله آفات (شپشه برنج) در زمان نگهداری شلتوک در کارخانه و برنج سفید در کارخانه و یا منزل و دورریز برنج اضافی در رستوران‌ها و مهمانی‌ها عواملی هستند که برنج تولیدی را از چرخه مصرف خارج می‌کند.

معاون پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور افزود: ضایعات کیفی یعنی برنج سفیدی که قرار بود دانه سالم باشد و به دست مصرف کننده برسد بنا به دلایل مختلف حین عملیات تبدیل شلتوک به برنج سفید، شکسته می‌شود و دارای ارزش اقتصادی کمتر از برنج سالم است و با قیمت پائین‌تر به فروش می‌رسد. البته عوامل متعددی در شکسته شدن برنج در کارخانه‌ها دخالت دارند مثل برداشت بی‌موقع، عدم رعایت اصول برداشت و خشک کردن شلتوک در مزرعه و هر عامل محیطی در مزرعه که باعث ترک خوردن شلتوک قبل ارسال آن به کارخانه شود در شکسته شدن برنج می‌تواند دخالت داشته باشد.

چگونگی خشک کردن شلتوک تازه برداشت شده از مزرعه

تجددی طلب با بیان اینکه شلتوکی که از مزرعه برداشت می‌شود، هنوز زنده است و تنفس می‌کند، ادامه داد: لذا در شرایط عدم تهویه و دما و رطوبت بالا شلتوک آسیب می‌بیند به‌طوری‌که اگر به‌موقع در مزرعه و یا در کارخانه خشک نشود در اثر رطوبت بالای شلتوک، یکسری از میکرواورگانیسم‌ها همچون باکتری‌ها و انواع قارچ‌ها رشد کرده و ممکن است در اثر فعالیت برخی از قارچ‌ها، مایکوتکسین‌های سمی مثل آفلاتوکسین تولید شود.

وی اضافه کرد: از آنجایی که به‌دلیل تعداد محدود خشک‌کن‌ها در کارخانجات برنجکوبی و محدودیت زمانی به دلیل برداشت همزمان مزارع شالیزاری، خشک کردن به‌موقع کل محصول برداشت شده از مزارع کشاورزان توسط کارخانجات امکان‌پذیر نیست لذا برای جلوگیری از دپو شدن بیش از حد شلتوک مرطوب در کارخانجات و ایجاد مشکلات عدیده، لازم است کشاورزان نیز مدیریت‌هایی برای محصول برداشت شده خود انجام دهند تا با کمک هم بتوانند خروجی مناسبی از نظر اقتصادی و افزایش درآمد داشته باشند.

عضو هیات علمی صنایع غذایی موسسه تحقیقات برنج کشور افزود: در زمینه چگونگی خشک کردن شلتوک تازه برداشت شده از مزرعه، به‌ویژه زمانی که عملیات برداشت با بارندگی مواجه می‌شود و در رابطه با لزوم به‌کارگیری روش خشک کردن دو مرحله‌ای، یعنی خشک کردن مرحله اول در مزرعه به کمک انرژی خورشید با رعایت اصول صحیح و تکمیل آن در کارخانه بوسیله خشک‌کن‌ها، دوره‌های آموزشی متعدد برای کارشناسان ترویج و کشاورزان پیشرو برگزار شد تا اصول فنی مرتبط را به‌موقع به کشاورزان انتقال دهند.

وی ادامه داد: البته نشریه فنی و دستور العمل هایی نیز تهیه شد تا در اختیار بهره‌برداران قرار گیرد.  در این زمینه ضمن آموزش و ترویج یافته‌ها، نظارت و پایش و ارائه توصیه‌های فنی جهت کمک به بهره‌برداران نیز انجام می‌شود.

عوامل موثر  در افزایش ضایعات کیفی برنج

تجددی طلب اضافه کرد: عدم مدیریت صحیح برخی از کارخانجات برنجکوبی در مراحل خشک کردن، تبدیل و انبارداری و به‌کارگیری اپراتورهای غیر ماهر نیز می‌تواند در افزایش ضایعات کیفی تاثیر داشته باشد. بنابر‌این از نظر فنی یکسری الزاماتی در خصوص تنظیمات خشک‌کن‌ها و بهینه‌سازی روش‌های خشک کردن وجود دارد که کارخانه‌ها باید رعایت کنند تا میزان ضایعات کیفی مربوط به کارخانه کمتر شود. همان‌طور که قبلا نیز گفته شد عوامل موثر در ضایعات کیفی بخشی مربوط به مزرعه و بخشی مربوط به کارخانه است و با مدیریت صحیح می‌توان آنها را کاهش داد.

معاون پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور بیان کرد: البته برخی شکستگی دانه‌ها به‌دلیل وجود درصدی نشاسته گچی در دانه‌هاست که بخشی ناشی از عوامل محیطی نظیر تنش خشکی و بخشی نیز مربوط به ژنتیک برخی ارقام است. این نوع شکستگی نیز با مدیریت به‌زراعی تا حدی قابل کاهش است.

تجددی طلب بیان کرد: اعضای هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور در بخش فنی و مهندسی، پژوهش‌های مختلفی در خصوص کاهش ضایعات مرحله تبدیل انجام دادند به‌عنوان مثال تحقیقات نشان داد برای جداسازی پوسته اولیه از شلتوک ضروری است پوست‌کن‌های غلطک لاستیکی استفاده شود و در مرحله سفیدکردن چیدمان سفیدکن‌ها به گونه‌ای باشد تا آسیب کمتری به برنج وارد شود. به‌کارگیری درجه‌بندهای مناسب، بسته‌بندی و انباداری صحیح و سایر موارد فنی، از جمله مواردی است که با برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد به مدیران کارخانه‌ها و اپراتورهای آنها انتقال داده شد.

وی تاکید کرد: هدف از برگزاری این دوره‌ها، آشنا ساختن کارخانه‌داران با نقاط بحرانی و گلوگاه‌های ایجاد و یا افزایش ضایعات بود تا آنها بتوانند برای به حداقل رساندن ضایعات در خط تولید خود، نسبت به رفع نواقص اقدام کنند و این دوره‌ها و به‌کارگیری یافته‌ها در کاهش ضایعات موثر بوده است.

معاون پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور اضافه کرد: اعضای هیات علمی و محققان این موسسه برای جلوگیری از ضایعات در مراحل مختلف، قبل از برداشت، زمان برداشت و پس از برداشت همواره با ارائه توصیه‌های لازم در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی، تدوین نشریه‌ها و دستورالمل‌های فنی و ترویجی، کلیپ‌های ترویجی، راهنمایی کشاورزان مراجعه کننده به موسسه و حضور در مزرعه کشاورزان و کارخانجات آخرین یافته‌های علمی را به فعالان حوزه برنج انتقال می‌دهند.

 سبوس یکی دیگر از زایدات بسیار ارزشمند برنج

تجددی طلب در خصوص به‌کارگیری پسماندها یا زایدات بیان کرد: طی عملیات تبدیل شلتوک به برنج سفید در کارخانجات برنجکوبی پسماندی تحت عنوان پوسته اولیه شلتوک که در زبان محلی به آن فل گفته می‌شود برجای می‌ماند که عمدتا دورریز است. در حالی که این ماده کاربرد بسیاری دارد و در سایر کشورها از آن برای تولید محصولاتی همچون کمک صافی، تولید ذغال فعال و غیره استفاده می‌کنند. البته در خصوص به‌کارگیری پوسته اول، پروژه‌های مشترکی با همکاری موسسه تحقیقات جنگل و مرتع کشور در دست اجرا داریم.

تجددی طلب بیان کرد: پوسته دوم شلتوک که به آن سبوس گفته می‌شود یکی دیگر از زایدات بسیار ارزشمندی است که در کارخانجات برنجکوبی داریم. سبوس را می‌توان با فرآوری‌های مناسب به محصولاتی با ارزش بالاتر تبدیل کرد. سبوس برنج لایه نازکی است که روی برنج قهوه‌ای است و در عملیات تبدیل حاصل می‌شود و ارزش غذایی بالایی دارد. در حال حاضر برای خوراک دام استفاده می‌شود و یا بدون فرآوری مورد مصرف انسان قرار می‌گیرد. در سال 1399 استانداردی با کمک سازمان استاندارد، موسسه تحقیقات برنج  کشور و دانشگاه گیلان تدوین شد که در آن اشاره شده است.

عضو هیات علمی صنایع غذایی موسسه تحقیقات برنج کشور ادامه داد:  سبوس برنج بدون فرآوری نمی‌تواند مورد مصرف انسان قرار گیرد و حتما باید پس از فرآوری از آن استفاده شود. سبوس می‌تواند به‌عنوان ماده اولیه در صنایع مختلف غذایی کاربرد داشته باشد.

 وی بیان کرد: در حال حاضر پژوهش‌هایی در زمینه استخراج پروتئین و سایر محصولات از سبوس برنج در دست اجرا داریم و امیدواریم بتوانیم راهکارهای کاربردی برای استفاده از آن به صنعت برنج ارائه دهیم.

تجددی طلب گفت: امیدواریم تا یافته‌های علمی حاصل از پژوهش‌ها بتواند برای بهبود صنایع تبدیلی برنج و  کاهش ضایعات این محصول استراتژیک مفید واقع شود و برنج ایرانی با کیفیت به دست مصرف‌کنندگان برسد.