بچه‌هایی که رهسپار دریا شدند

به گزارش خبرنگار ایانا، اغلب ماهی‌های دریای خزر که شاید از بین آنها اسم ماهی سفید و ماهیان خاویاری بیشتر به گوشمان خورده باشد -که البته تنوع بیشتری دارند-، برای زادآوری به رودخانه‌ها وابسته هستند تا به فصلش خود را از شوری دریا به آب شیرین بالادست رودخانه‌ها برسانند، تخم بگذارند و به دریا برگردند. قاعدتاً بنابر این است که آب رودخانه پناه تولد و رشد نسبی این بچه ماهی‌­ها باشد و وقتی که از آب و گل درآمدند، آنها را به سمت دریا هدایت کند. اما این روزها آب رودخانه‌­ها پشت سدها باقی مانده­‌اند و اگر مقداری راه خود را از دریچه سدها به دریا باز کند، حامل زباله و پساب­‌های شهری است.

اینجاست که ماهی‌­های دریای خزر، بقای خود را به طرح‌­های بازسازی ذخایر سازمان شیلات وابسته شدند و سازمان شیلات در مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر خود، هر سال بچه ماهی­‌ها را تکثیر و رهاسازی می­‌کند.

روز دوشنبه همزمان با جشنواره رهاسازی بچه ماهیان استخوانی و خاویاری در چمخاله لنگرود، 4/5 میلیون از این بچه ماهی­، در گیلان، مازندران و گلستان، رهسپار دریا شدند. شاید این جشنواره جشن تولد و یا جشن بقا بود.

به‌گفته ناصر کرمی راد که مدیر کل دفتر بازسازی ذخایر سازمان شیلات است، از خیلی سال پیش در ایران تکثیر بچه ماهی و رهاسازی آن در دریا انجام می­‌شود، ولی در سال ۱۳۵۱ با احداث مرکز شهید بهشتی این فعالیت رسمی شده است. امروز بنا بر تکلیف قانون، بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی و خاویاری بر عهده سازمان شیلات است و سالانه بالغ بر ۳۵۰ تا ۴۵۰ میلیون قطعه انواع آبزیان در حوزه شمال، جنوب و آب‌های داخلی ایران، تکثیر و رهاسازی می‌­شوند. امروزه هشت مرکز بازسازی ذخایر در جنوب دریای خزر فعالیت می‌­کنند. مهد بازسازی ذخایر آبزیان، سه استان شمالی کشور هستند و گیلان، بیشترین حجم تکثیر و رهاسازی را دارد.

هفت خوان دردسرهای مهاجرت

حسین حسینی که ریاست سازمان شیلات را برعهده دارد، گفت: استراتژی بقای ماهیان به حجم بالای تولید است، یعنی میلیون­‌ها تخم ماهی و میلیون­‌ها بچه ماهی تولید می‌شوند که از این بین تعداد قابل قبولی هفت خوان دردسرهای مهاجرت به دریا و رشد و بقا را طی کنند و به بلوغ برسند.

حسینی عقیده دارد که فعالیت­‌های سازمان شیلات، اگر با مشارکت و احساس مسئولیت مردم همراه نباشد، نتیجه نخواهد داشت. هیچ فایده‌­ای نخواهد داشت اگر این ماهی‌­ها در زمان‌های غیر مناسب، صید غیرمجاز شوند، بدون این که فرصت داشته باشند که نقش خود را در حفظ و بقای گونه خود ایفا کنند. اگر آن‌قدر آلودگی و زباله به دامان دریا بریزیم که راه نفس برای ماهی­‌ها تنگ شود، راه به جایی نمی‌بریم.

اما او خبر خوبی هم در مورد مشارکت جامعه صیادی در بازسازی این ذخایر داد. حسینی گفت نزدیک به یک دهم رهاسازی سال گذشته توسط صیادان اتفاق افتاده است که فرهنگ بالای جامعه صیادی را در حفظ سرمایه­‌های خدادادی‌شان نشان می­‌دهد.

سایر کشورهای حوزه دریای خزر هم اهمیت موضوع را درک کرده‌­اند. چند سالی می­‌شود که به‌دلیل در معرض خطر انقراض قرار گرفتن ماهیان خاویاری، صید آن را ممنوع کرده‌­اند. به‌گفته رئیس سازمان شیلات، روسیه هم در بازسازی ذخایر دریای خزر در حوزه خود کم نمی­‌گذارد. این به قدری برای روس‌ها اهمیت دارد که در جشن امسال رهاسازی بچه ماهی‌هایشان، مقامات کشوری در سطح رئیس جمهور حاضر شده‌­اند. سایر کشورهای حوزه دریای خزر نیز قرار است در حد و اندازه خود ذخایر را بازسازی کنند.اما این کافی نیست.

فرهنگسازی با مشارکت بچه‌ها

بچه‌­ها را هم باید بازی داد. بچه­‌ها را هم باید جدی گرفت. فرهنگ را بچه­‌ها با خود بزرگ می­‌کنند و نشر می­‌دهند. حتما برای همین بود که بچه­‌های دبستانی هم در جشنواره حضور داشتند تا با چشم‌­های ذوق زده و کنجکاوشان شاهد شروع ماجراجویی بچه ماهی­‌ها باشند. تا یادشان باشد ماهی­‌ها مهم هستند.

این که ماهی­‌های منطقه خود و ماهی­‌های بقیه مناطق ایران را بشناسند، با همدیگر مسابقه بدهند و جایزه بگیرند تا بدانند شناخت سرمایه‌­های زنده شناور در آب­‌های کشور و تلاش برای حفظ آنها چقدر مهم است. مثل همان پسر بچه تپل بامزه‌­ای که با لباس فرم مدرسه، وقتی بچه ماهی‌­ها را می­‌دید، گفت: « وای! اینا بچه‌های همون ماهی‌­هایی هستن که ما می­خوریمشون!»

 همه اینها حتما لازم و مفید است، ولی کافی نیست. مدرسه و دانشگاه و رسانه باید پای کار بیایند.

موضوع مهم دیگر وابستگی استقلال سیاسی کشور به استقلال اقتصادی است که فرماندار لنگرود در جشنواره به آن پرداخت. این که لاجرم دستیابی به استقلال اقتصادی از مسیر تولید ثروت و نه توزیع آن می‌­گذرد. در کنار آن دولت و مردم باید به این موضوع که حیات انسانی در گرو حیات طبیعت است، توجه داشته باشند.

جای خالی برخی مسئولان

جای نمایندگان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌­ها اما در جشنواره خالی بود. کسانی که متولی توزیع آب پشت سدها، حفظ محیط زیست طبیعی به‌عنوان بستر بقای جانداران و مدیریت زباله‌­ها و پسماند­ها هستند، در جلسه حضور نداشتند. این که بیایند و تعریف کنند برای بقای موجودات در دریا و رودخانه­‌ها، آنجا که خارج از حیطه مسئولیت و اختیار سازمان شیلات است، چه کرده­‌اند و چه در چنته دارند.

در آخر مراسم و پس از رهاسازی، بچه ماهی‌­ها شناکنان رفتند. رفتند که با کمک مردم و حمایت سازمان شیلات، زمینه ساز غنای خزر زیبا برای نسل‌های بعد باشند.

گزارش از شبنم مسعودی

عکاس: مجتبی محمدی