ترمینال کراس، شمشیر دولبه صنعت دامپرواری

به گزارش خبرنگار ایانا، در حالی که در پنج ماهه نخست سال 1403، کشور در حدود  565 هزار و 700 دلار برای واردات گوشت قرمز هزینه کرده است، که صنعت دامپروری از تمام ظرفیت خود برای تولید گوشت قرمز استفاده نمی کند.

در حال حاضر 2 میلیون و 100هزار راس ظرفیت برای پرورش گوساله پایه پروار در کشور وجود دارد که بخشی از این ظرفیت خالی مانده است. این ظرفیت خالی، بنا به فصل گوساله‌زایی و یا کشتار دام پرواری متغیر است. از این رو وزارت جهاد کشاورزی برنامه هایی را برای فعال کردن این ظرفیت با هدف حمایت از تولید داخل در دستور کار قرار داده است که اجرای پروژه ترمینال کراس یکی از این برنامه ها است.

ترمینال کراس، روش افزایش کوتاه مدت تولید گوشت

پیروز شاکری، رئیس بخش تحقیقات مدیریت پرورش و تولید مثل دام و طیور موسسه تحقیقات علوم دامی کشور در گفت‌و گو با خبرنگار ایانا با بیان این که در علم دامپروری واژه اختصاصی «ترمینال کراس» به معنای تلاقی پایانی است  گفت: حیواناتی را که از این تلاقی بدنیا می‌آیند به عنوان والد در گله نگهداری و استفاده نمی‌کنند، بلکه برای تولید گوشت روانه کشتارگاه می شوند. در واقع ترمینال کراس برنامه اصلاح نژادی نیست؛ بلکه در مواقعی که تولید گوشت قرمز در منطقه ای با کمبود مواجه می‌شود، راهکاری برای افزایش سریع و چشمگیر تولید گوشت محسوب می‌شود.

وی افزود:  اجرای آن در یک منطقه می‌تواند در زمان کوتاهی کمبود تولید گوشت را برطرف کند ولی یک راهکار مقطعی است و نمی توان به آن به دید یک راه حل بلند مدت و دائمی نگاه کرد.

شاکری توضیح داد: اگر در منطقه یا کشوری تولید شیر در الویت قرار گرفته، و مورد حمایت قرار گیرد، گله‌های گاو شیری توسعه می‌یابند و پس از مدتی تولید شیر مازاد بر مصرف شده، و تولید گوشت با کمبود مواجه می‌شود. در چنین شرایطی می‌توان تعدادی از گاوهای شیری را با اجرای برنامه ترمینال کراس با گاوهای نژادهای گوشتی تلاقی داد و با پروار نُتاج نر و ماده آن‌ها که توان پروار و تولید گوشت بالاتر از نژادهای شیری خالص دارند، کمبود تولید گوشت را رفع کرد.

ترمینال کراس برنامه افزایش ظرفیت تولید است

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم دامی تاکید کرد: در اجرای برنامه ترمینال کراس، هدف کاهش هزینه نیست بلکه هدف افزایش ظرفیت است. به طوری که نُتاج حاصل از یک ماده گاو با ظرفیت تولید شیر بالا، دارای خصوصیات افزایش تولید گوشت بالا می‌شوند و یا از یک میش با جثه کوچک و افزایش وزن کم، بره‌ای با جثه متوسط و با افزایش وزن بیشتر تولید شده، و با این افزایش ظرفیت، تولید گوشت افزایش می‌یابد. به‌طوری که اجرای برنامه ترمینال کراس سبب ایجاد هتروزیس (نوعی هم‌افزایی) در تولید گوشت شده، و از این طریق تاثیر قابل توجهی در افزایش تولید گوشت قرمز و بهبود نسبت تبدیل خوراک و کاهش هزینه های تولید دارد.

شاکری گفت: با اجرای صحیح این برنامه می‌توان تولید گوشت را بین 20 الی 40 درصد بر اساس شرایط گله پایه مادری و همچنین سایر شرایط محیطی و پرورشی افزایش داد.

رئیس بخش تحقیقات مدیریت پرورش و تولید مثل دام و طیور موسسه تحقیقات علوم دامی کشور گفت: منابع آمار رسمی در کشور نشان می دهد که بخش عمده‌ای از گوشت قرمز مورد نیاز در داخل کشور تامین، و تنها حدود  10 تا 15 درصد از گوشت مورد نیاز از محل واردات تامین می‌شود. برای جبران این کسری راهکارهای متفاوتی وجود دارد، که البته یکی از راهکارها استفاده از برنامه ترمینال کراس در کنار بهبود وضعیت تغذیه و مدیریت پرورش است که در صورت بکارگیری وسیع در کشور در قالب یک برنامه هماهنگ و کنترل شده ظرفیت تأمین کمبود گوشت قرمز کشور را دارد و می‌تواند مقادیر کمبود را جبران کرده و نیاز به واردات گوشت قرمز مرتفع شود.

وی توضیح داد: اخیراً با توجه به کمبود گوشت قرمز و افزایش تولید شیر و مازاد شدن آن از مصرف کشور، پیشنهاد اجرای برنامه ترمینال کراس هم در گله‌های گاو شیری و هم در گله‌های گوسفند برای جبران کمبود گوشت و رفع کمبود گوشت در کشور، توسط کارشناسان موسسه تحقیقات علوم دامی کشور مطرح شده و جزو الویت‌های تحقیقاتی برنامه چهار ساله تحقیقات دام ذیل طرح کلان ارتقای کمی و کیفی گوشت قرمز قرار گرفته است.

اما و اگرهای ترمینال‌کراس

اما باید در نظر گرفت که اجرای برنامه ترمینال‌کراس، در کنار مزایای زیادش، اما و اگرهایی نیز دارد و اگر خارج از نظارت متخصصین علوم دامی انجام شود، می تواند آثار زیانباری را برای دامهای بومی و روستایی کشور در پی داشته باشد. متاسفانه در سال‌های گذشته اغلب آمیخته‌گری‌ها در گله‌های بومی گاو و گوسفند و بز در کشور از نوع آمیخته‌گری‌های بدون برنامه بوده است که سبب ایجاد ناخالصی در بسیاری از نژادهای بومی و یا حذف برخی از آنها شده است.

شاکری در این ارتباط تاکید کرد: برای اجرای صحیح برنامه ترمینال کراس باید به چند نکته توجه ویژه داشت که از الزامات اجرای این برنامه است. از جمله، نژادی که برای خط پدری استفاده می شود، باید پتانسیل خوبی برای تولید گوشت داشته، و از نظر جثه با خط مادر همخوانی داشته باشد.

وی ادامه داد: نُتاج تولید شده اعم از نر و ماده که حیوانات تجاری نیز نامیده می‌شوند، باید پس از پایان دوره رشد و تکمیل رشد به کشتارگاه فرستاده شوند و دامدار لزوما از نگهداری و یا فروش آن‌ها بعنوان والد نسل بعد علیرغم سرعت رشد بالا اجتناب کند.  باید به حفظ نژاد پایه مادری بعنوان بخش اصلی برنامه ترمینال کراس توجه کافی داشت و به طور همزمان بخشی از مادران گله برای حفظ پایه مادری با تلاقی‌های داخل نژادی حفظ شوند.

شاکری تصریح کرد: عدم توجه کافی به این موضوع می‌تواند خطر انقراض ذخایر ژنتیکی نژاد‌های بومی و همچنین کاهش و از بین رفتن خصوصیاتی مثل مقاومت به بیماری‌ها، شرایط اقلیمی، کم توقعی غذایی و تولید اقتصادی شیر را در پی داشته باشد.

وی خاطرنشان کرد: تمام این موارد با آموزش دقیق و مناسب دامدران قابل تحقق بوده، و در کنار افزایش آگاهی و مهارت دامداران برای اجرای صحیح برنامه ترمینال کراس نیاز به ایجاد سایت‌های الگویی نیز هست.

خبرنگار: شبنم مسعودی