صید تصادفی کوسه ماهیان در ایران کمتر از میانگین جهانی است

رضا شاهی‌فر مدیر کل دفتر حفظ و بهسازی ومنابع دریایی سازمان شیلات ایران در گفتگو با خبرنگار ایانا، در رابطه با انواع کوسه ماهیان اظهار کرد: حدود 400 گونه انواع کوسه در دنیا وجود دارند که رشد این آبزیان کم بوده و بعضا سن بلوغ و عمر آنها بالا است، مانند کوسه Greenland Sharks) که تا 500 سال عمر می‌کند و یا کوسه کولی کر (Whale Shark) که در منطقه خلیج فارس و دریای عمان حضور دارد و عمر آن به صد سال می‌رسد.

وی افزود: از آنجایی که عمر کوسه ماهیان با توجه به زادآوری متوسط 30-25 سال بوده و در مقایسه با سایر آبزیان کم است، بنابراین در صورت آسیب دیدن ذخایر آنها، بازسازی ذخیره در طبیعت به سختی صورت می‌گیرد.

شاهی‌فر بااشاره به نقش کوسه ماهیان در اکوسیستم دریایی خاطرنشان کرد: کوسه ماهیان معمولا در سطح تا عمق 50 متری دریا زندگی می‌کنند و به لحاظ نقشی که در اکوسیستم دریایی ایفا می‌کنند از ماهیان با ارزش دریاها و اقیانوسر ها به حساب می آیند که با شکار ماهیان ضعیف موجب ایجاد نسل های قوی تر در انواع آبزیان می‌شوند.

وی با اشاره به این نکته که صید کوسه ماهیان در دنیا برای سال های متمادی وجود داشته است، تصریح کرد: حدود 30 سال پیش سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد FAO اقدام به ترویج صید کوسه ماهیان کرده و در ایران هم دوره‌های آموزشی و ترویجی توسط این سازمان بین المللی برای توسعه صید کوسه ماهیان برگزار شده است.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران افزود: میزان صید کوسه ماهیان در سال 2000 به حدود 900 هزار تن در جهان رسیداما بلافاصله صید بیش از ظرفیت اثرات خود را نشان داد و منجر به کاهش صید کوسه ماهیان شد به طوری که در سال 2014 این صید، به حدود 790 هزار تن رسید.

شاهی‌فر در رابطه با کشورهایی که به صید کوسه ماهی مبادرت دارند، عنوان کرد: از کشورهایی که در جهان صید کوسه  هدف آنها بوده و صید بالایی از این آبزیان دارند، می‌توان به کشورهای اندونزی، هند، اسپانیا، چین و تایوان اشاره کرد.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران در رابطه با موارد مصرف کوسه ماهیان اذعان کرد: موارد مصرف کوسه ماهیان شامل گوشت، پوست، کبد و مهم تر از همه باله آنها است که عمده بازار مصرف جهانی باله‌ها کشورهای، چین، تایوان و هنگ کنگ است.

وی بیان کرد: در حال حاضر به دلیل فشار صید، حدود 25 درصد انواع کوسه ماهیان در لیست IUCN قرار دارند که بر اساس آن حدود 17 گونه از انواع کوسه های موجود در خلیج فارس و دریای عمان نیز در لیست گونه های در معرض خطر قرار گرفته‌اند.

شاهی‌فر ادامه داد: در ایران هم از سال 92 تا کنون گزارشات مختلفی در مورد شناسایی کوسه ماهیان وجود دارد که طبق این گزارش ها تا سال 1396، به حدود 60 گونه از انواع کوسه در آب های خلیج فارس و دریای عمان مشاهده شده است.

وی تأکید کرد: کوسه های صید شده در سواحل جنوبی خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند شامل دو دسته کوسه های ساحلی و کوسه های صید شده در محدوده صید تون ماهیان در آب‌های آزاد اقیانوس هند هستند که تماما صید هدف نبوده و به صورت اتفاقی و حین فعالیت صیادی در سبد صید صیادان قرار می‌گیرد و به همین دلیل به صید ضمنی (Bycatch) و یا صید اتفاقی (CatchIncidental) معروف است که البته در تمام دنیا این مشکل وجود دارد.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران تصریح کرد: در ایران صید کوسه از قدیم به‌ دلایل مختلف اعم از اعتقادات مذهبی و عدم حلیت آن، عدم اعطای مجوز صید توسط سازمان شیلات ایران (به استثنای سال‌هایی که موضوع توسط سازمان فائو ترویج می شد)، پایین بودن قیمت گوشت کوسه در مقایسه با سایر آبزیان و جریمه‌های سنگین اعمال شده توسط شورای عالی محیط زیست چندان مورد توجه صیادان نبوده است.

وی افزود: بر اساس آمار سال 1396 سازمان شیلات ایران، مجموع صید تصادفی کوسه ماهیان در کلیه فعالیت‌های صیادی کشور در مقایسه با کل صید کشور حدود 1 درصد و در سال 1397 معادل 0.88 درصد اعلام شده است که در مقایسه با میانگین جهانی 22/1 درصد، بسیار کمتر است.

شاهی‌فر ادامه داد: با این حال صید تصادفی و یا به عبارتی صید ضمنی کوسه ماهیان که به طور اتفاقی در سبد صید صیادان قرار می‌گیرد اجتناب ناپذیر است.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران با اشاره به فیلم منتشر شده در فضای مجازی خاطرنشان کرد: آنچه که این روزها در خبرها و در فضای مجازی منتشر شده است نشان از یک دغدغه کلی در بین کارشناسان و بهره برداران دلسوز بوده و اساس و مبنای خاصی در مورد یک اتفاق مشخص ندارد.

وی افزود: در این خبرها عکس‌هایی مربوط به کوسه سر چکشی مشاهد می‌شود که مربوط به سال‌های پیش است و ارتباطی به این اخبار ندارد.

شاعی‌‌فر تاکید کرد: در مجموع چهار کوسه سرچکشی در منطقه ما وجود دارد که همگی در لیست (International Union for Conservation of Nature (IUCN قرار دارند.

وی با تاکید بر اتفاقی بودن صید کوسه‌ماهیان، عنوان کرد: در برخی از روش‌های صید در دنیا صید ضمنی بسیار بیشتر از صید هدف بوده و حتی تا 80 درصد ترکیب صید را به خود اختصاص می‌دهد و به طور کلی رساندن صید ضمنی به صفر عملا امکان پذیر نیست و زمانی که ابزار صیدی وارد عملیات صیادی می‌شود گروه های مختلفی از آبزیان را با یکدیگر به صورت همزمان صید می‌کند.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران گفت: یکی از اهداف مهم سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد (فائو) و همچنین سازمان‌های بین المللی منطقه‌ای، کاهش صید ضمنی است که به صورت ناخواسته در سبد صید صیادان قرار می‌گیرد.

وی افزود: در این راستا سازمان شیلات ایران هم که عضو سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد FAO، سازمان‌های منطقه ای RECOFI در خلیج فارس و دریای عمان، IOTC یا همان کمیسیون تون ماهیان اقیانوس هند و همچنین موافقتنامه سازمان ملل متحد در خصوص ماهیان مهاجر و دو کاشانه‌ای است، به صورت ادواری گزارش های خود را در خصوص چگونگی و میزان صید ضمنی کوسه ماهیان به این سازمان‌ها ارائه داده و در جلسات مربوطه حضور موثر دارد.

شاهی‌فر ادامه داد: همچنین بازدیدهایی هم از سوی این سازمان‌های بین المللی از نحوه مدیریت ماهیگیری کشور به‌عمل می‌آید، که اغلب در حد مطلوب و مناسب است.

وی با اشاره به این نکته که وجود مشکلات اجتماعی، بیکاری  و شناخته شدن برخی بازارهای هدف جهت تجارت، صید غیر مجاز آبزیان از جمله کوسه ماهیان رواج یافته، تصریح کرد: در حال حاضر تعداد شناورهای فاقد هویت و یا شناورهایی که بدون مجوز صیادی اقدام به صید می‌کنند به حدود 13860 فروند رسیده و از تعداد شناورهای رسمی و مجوز دار کشور فراتر رفته است که عملا کنترل و نظارتی بر تردد و نحوه عملکرد و فعالیت آن‌ها وجود ندارد.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران افزود: اصولا این شناورها تحت مدیریت و نظارت هیچ سازمان یا ارگانی نیستند و بدون کنترل و نظارت در دریا تردد می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: مجلس شورای اسلامی در فرایند تدوین قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب سال 1392 (که در سال 1394 بازنگری شد) بسیار تلاش کرد تا کالاهای حاصل از فعالیت‌های صیادی غیر مجاز انواع آبزیان را در لیست کالاهای مشمول این قانون بگنجاند که عملا این اتفاق نیفتاد و تنها ماهیان خاویاری و خاویار مشمول این قانون شدند.

شاهی‌فر با اشاره به دلیل اصلی خطرپذیری افراد در جمع‌آوری کوسه ماهیان اتفاقی صید شده، عنوان کرد: اگر اشخاصی بتوانند کوسه ماهیانی را که به طور اتفاقی و ناخواسته در تور صیادان گرفتار شده‌اند را جمع آوری و نسبت به صادرات باله‌های آنها اقدام کنند، تجارت پرسودی خواهند داشت.

وی افزود: گوشت، باله‌ها و امعاء و احشای این ماهیان بازار چندانی در داخل کشور ندارند بنابراین افراد سودجو به دنبال تجارت غیر قانونی باله‌های کوسه که بازار عمده آن نیز کشورهای آسیای شرقی بوده، هستند.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی ومنابع دریایی سازمان شیلات ایران با انتقاد از عدم برخورد قاطع با صیادان کوسه ماهیان خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که بدلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی، خواست سیاسی کشور، برخورد با این گونه فعالیت‌‌ها نیست، به طوری که در صورت دستگیری این گونه صیادان و توقیف شناورهای آن‌ها، این افراد به‌راحتی، با حداقل جریمه‌ها و در اسرع وقت آزاد و شناور آن‌ها رفع توقیف می‌شود.

وی افزود: مشکل بزرگ تر زمانی آغاز می‌شود که این اقدامات بصورت سازماندهی شده و از طرف افراد سودجو صورت می‌گیرد.

شاهی‌فر تأکید کرد: بدیهی است، سازماندهی فرایند تولید و تجارت غیر مجاز ماهیان خاویاری در شمال کشور و یا برخی از آبزیان با ارزش در جنوب کشور مانند همین کوسه ماهیان از مرحله صید غیر مجاز تا فرآوری، بسته بندی، نگهداری، حمل و نقل،  بازاریابی و صادرات فرایندی نیست که بدون سازماندهی قابلیت اجرا داشته باشد و تردیدی نیست که کامل کردن این چرخه در حد و توان صیادان خرد نیست و سود اصلی این گونه از تجارت‌های سیاه به جیب سودجویان می‌رود.

مدیرکل دفتر حفظ و بهسازی و منابع دریایی سازمان شیلات ایران اذعان کرد: پتانسیل یگان‌های تخصصی حفاظت از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان شیلات ایران، در برخورد با این گونه از تخلفات در حد پایینی بوده و توان مقابله با این مقدار هجمه را ندارند.

وی افزود: استفاده از سایر ظرفیت های موجود در کشور از جمله یگان‌های نظامی، انتظامی و امنیتی و همچنین ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ضرورت داشته و لازم است مبارزه با فعالیت‌های غیر مجاز در زمینه صید، عمل آوری و تجارت آبزیان نیز در کنار سایر ماموریت‌های مهم این ارگان‌ها قرار گیرد.