نود، دهه مهاجرت معکوس

در نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ -این سرشماری هر پنج سال یک‌بار انجام می‌شود- تعداد مهاجران معکوس (از شهر به روستا) بیش از مهاجرت از روستا به شهر بوده است. طی این دوره تعداد افرادی که از شهر به روستا مهاجرت کرده‌اند، ۷۵۵ هزار و ۵۴۶ نفر و تعداد افرادی که از روستا به شهر مهاجرت داشته‌اند ۶۵۵ هزار و ۲۵۱ نفر بوده است. درواقع، مهاجرت معکوس در این دوره برخلاف دوره‌های قبل بیش از ۱۰۰ هزار نفر بیشتر از مهاجرت روستا به شهر بوده است.

با توجه به وضعیت استان‌ها در زمینه مهاجرت‌پذیری بین‌استانی یا درون‌استانی، استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و فارس به ترتیب بیشترین مهاجرپذیری را داشته و از قطب‌های مهاجرپذیر کشور به‌شمار می‌آیند که حدود ۳۸ درصد از کل مهاجرت‌های داخلی صورت‌گرفته را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان سهم بالایی از این جمعیت مهاجر از مناطق شهری کل کشور به مناطق شهری این استان‌ها بوده است. طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ در استان‌های مازندران، تهران، گیلان، بوشهر، خراسان رضوی، گلستان، کرمانشاه، یزد، همدان، لرستان، سیستان و بلوچستان، سمنان، خوزستان، ایلام، البرز و اصفهان، مهاجرت‌های شهر به روستا بیشتر از مهاجرت‌های روستا به شهر بوده است. به عبارت بهتر، در این ۱۷ استان مهاجرت معکوس رخ داده است که شامل مهاجرت‌های بین‌استانی و درون‌استانی می‌شود و هفت استان مازندران، تهران، گیلان، بوشهر، گلستان، خراسان رضوی و کرمانشاه به ترتیب بیشترین مهاجرت معکوس را داشته‌اند.

در کل کشور بیشترین مهاجرت معکوس (از شهر به روستا) به علت «پیروی از خانوار» به میزان ۴۶٫۰ درصد بوده است. پس از آن مهاجرت شغلی و دستیابی به مسکن مناسب به ترتیب بیشترین انگیزه برای مهاجرت از شهر به روستا بوده است. منظور از مهاجرت شغلی مهاجرت‌های صورت‌گرفته به دلیل جست‌وجوی کار، یافتن شغل بهتر، انتقال شغلی و انجام یا پایان خدمت وظیفه است. الگوی علل مهاجرت در هفت استان منتخب که بیشترین مهاجرت معکوس در آن‌ها رخ داده است، به‌جز دو استان بوشهر و کرمانشاه، از الگوی کشوری تبعیت می‌کند، اما در دو استان بوشهر و کرمانشاه، مهاجرت شغلی بیشترین علل مهاجرت معکوس بوده و پیروی از خانوار در رتبه بعدی قرار می‌گیرد.

در سال 95 نیز مرکز آمار ایران از روند مهاجرت در ایران گزارشی ارائه کرد. در این سرشماری، تعداد کل مهاجران در سال 95، چهار میلیون و 709 هزار نفر بوده است که از این تعداد سه میلیون و 972 هزار نفر به مقصد شهر و 736 هزار نفر به روستاها مهاجرت کرده‌اند.

دلایل مهاجرت‌های گسترده از روستا به شهر

خشک‌سالی، بیکاری، ناپایداری درآمد، عدم دسترسی به اینترنت، استفاده از امکانات موجود در شهرها و... ازجمله عواملی هستند که تصمیم روستاییان را برای مهاجرت به شهرها تحت تأثیر قرار می‌دهند. تعداد زیادی از روستاییان نیز به علت دسترسی نداشتن به خدمات مناسب درمانی راهی شهرها می‌شوند. رفاه و فراهم نبودن زیرساخت‌های مناسب هم از دیگر مسائل مهمی است که باعث مهاجرت‌های گسترده از روستا به شهر می‌شود.

در این میان، رشد جمعیت شهری که طی سال‌های اخیر بیش از چهار درصد شده است و همچنان هم ادامه دارد، باعث شده تا دولتی‌ها برای رونق روستاها و برگرداندن بخشی از جمعیت به این مناطق طرح‌های تشویقی در نظر بگیرند. یکی از این سیاست‌های تشویقی پرداخت تسهیلات برای کارآفرینی و ساخت مسکن است. از دیگر راهکارهای پیشنهادشده از سوی کارشناسان و برخی از نمایندگان مجلس برای کاهش مهاجرت‌های روستا به شهر، اعطای تسهیلات اشتغال‌زایی به روستاییان، تقویت شرکت‌های تعاونی روستایی و بخش تولید در روستاها به‌منظور افزایش درآمد روستاییان، تأمین اشتغال پایدار، توسعه مشاغل خانگی و فراهم کردن امکانات رفاهی و بهداشتی در جهت پویایی اقتصاد روستاها است.

در پی اعطای تسهیلات و با تلاش‌های صورت‌گرفته در سال‌های اخیر به‌ویژه در دولت یازدهم و دوازدهم، آمار روند مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها رشد داشته است. آن‌طور که آمار‌ها نشان می‌دهد، در سال‌های اخیر در برخی استان‌ها، جمعیت روستاها افزایش داشته و در برخی دیگر از روستاها باوجودآنکه جمعیت افزایش نداشته، اما روند مهاجرت به شهرها کاهش داشته است. در این میان نیز استان‌های مازندران، تهران، گیلان، بوشهر، ‌گلستان، خراسان رضوی و کرمانشاه به ترتیب بیشترین مهاجرت‌های معکوس را داشته‌اند.