تولید مواد غذایی با منابع کمتر

در برخی از کشورها منابع آبی نسبت به گذشته محدودتر شده‌اند. به همین ترتیب استفاده از روش‌های مبتکرانه برای تولید مواد غذایی بسیار مهم است. این کشورها شامل کشورهای شرق و شمال آفریقا یعنی ایران، الجزیره،‌ بحرین، مصر، اردن، کویت، لبنان، لیبی، موریتانی، مراکش، عمان، قطر، عربستان صعودی، سودان، سوریه، تونس، امارات و یمن که به آن‌ها NENA نیز گفته می‌شود. این کشورها به خاطر گرما و کویرهایشان معروف هستند. پس رویارویی آن‌ها با مشکل کم‌آبی آنقدر هم دور از انتظار نیست.

سطح آب منابع آبی کشورهای NENA بسیار پایین است و بسیاری از منابع زیرزمینی و غیرقابل بازگشت رو به نابودی هستند. در طی چهل سال گذشته، میزان آب این کشورها 60درصد کاهش پیدا کرده و انتظار می‌رود تا سال 2050، 50درصد دیگر هم کاهش پیدا کنند. در این مناطق، 85درصد مصرف آب مربوط به صنعت کشاورزی می‌شود که در نهایت بیشترین ضربه از کمبود آب را خواهد دید. عواقب کم آبی بر زندگی انسان‌ها،‌ اقتصاد و امنیت مواد غذایی می‌تواند جدی باشد. در چنین شرایطی، ذخیره آب نه تنها روش خوبی است بلکه تنها راه باقی‌مانده است.

خبر خوب این است که راه‌های خلاقانه‌ای برای کاهش استفاده از آب وجود دارد. زمین‌های زراعی تلفیقی با ترکیب تکنولوژی‌های جدید و روش‌های مناسب می‌توانند میزان مصرف آب را کاهش دهند و از منابع طبیعی به صورت هوشمندانه و مفید استفاده کنند.

در سیستم آکواپونیک، آب دو نقش بسیار مهم دارد: ایجاد محیطی برای پرورش محصولات کشاورزی و ماهی و پرورش همزمان دو محصول. این تنها مزیت این سیستم نیست؛ ضایعات ماهی در آبی که برای آبیاری گیاهان استفاده می‌شود مانند کود عمل می‌کنند. گیاهان هم آب را برای ماهی تمیز می‌کنند. این همان بازی برد-برد است. تولید مواد غذایی بیشتر با منابع کمتر: این بخشی از آینده کشاورزی است.

در الجزیره،‌ مصر و عمان مانند دیگر کشورهای منطقه، آب تنها چالش پیش رو نیست؛ این کشورها با کمبود خاک با کیفیت برای تولید مواد غذایی هم روبه‌رو هستند. وقتی تمام زمین‌های مساعد کشاورزی را درنظر بگیریم،‌45 درصد آن‌ها با شوری بیش از حد،‌ کاهش مواد مغذی و مشکلات فرسایش مواجه هستند. IAA راه‌حلی برای کشت سبزیجات و میوه در زمین‌های غیرقابل استفاده و غیرزراعی است. استفاده از این سیستم بهترین راه برای تولید مواد غذایی به منظور مصرف داخلی. در این سیستم بدون نیاز به استفاده از آب زیاد می‌توان پروتئین و مواد معدنی لازمه برای انسان را تولید کرد.  

با این حال،‌ توسعه این نوع از سیستم‌های کشاورزی نیاز به دانش فنی و بازبینی دارد که تمام کشاورزان در دسترس ندارند. این همان جایی است که تخصص سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد یا فائو بسیار ارزشمند است.

ولریو کرسپی، کارشناس شیلات و آبزی‌پروری فائو می‌گوید: «فائو یکی از اولین سازمان‌های وابسته به سازمان ملل است که به کشت آبزیان در کویر و زمین‌های بایر پرداخته و راه‌حل‌های مناسبی برای کمبود آب، فرسایش خاک و امنیت مواد غذایی (مثلاIAA  و سیستم آکواپونیک) پیدا کرده است.»

به همین ترتیب فائو کارگاه آموزشی کشاورز به کشاورز را راه انداخته است. در این کارگاه کشاورزان الجزیره‌ای، مصری و عمانی از 15 مزرعه ترکیبی کشت آبزیان و کشاورزی بازدید کردند. این کارگاه باعث می‌شود تا کشاورزان روش‌ها و نکته‌های جدیدی را از یکدیگر یاد بگیرند. این سه کشور مثال خوبی برای همکاری کشورهای جنوبی است چون هر کدام از آن‌ها سطح متفاوتی از تخصص و مهارت در استفاده از این نوع سیستم‌ها را دارند.

عمان به تازگی کار با سیستم‌های تلفیقی را آغاز کرد است. اما مصر یکی از کشورهای پیشرو در مدیریت آب و پرورش آبزیان است. از طرف دیگر الجزیره در سیستم‌های تولیدی تلفیقی تجربیات جدیدتری دارد مانند تولید میگو با استفاده از تکنولوژی که در مناطق دورافتاده و کم آب موفقیت‌آمیز بوده است.

برخی از مزارع تلفیقی معجزه می‌کنند. پائولا آنتون، کارشناس ماهیگیری فائو می‌گوید: «پرورش میگو وسط کویری در الجزیره مانند رفتن به فضا می‌ماند.»

دراین کارگاه، شرکت‌کنندگان از سیستم‌های مختلف مورد استفاده در مزارع کشاورزی بازدید کردند و درباره بهترین روش‌ها با مزرعه‌داران بحث و گفت‌وگو کردند. آن‌ها اطلاعات خود درباره دانه‌های پایدار، تهیه غذای دام، گوناگونی موجودات،‌ سلامت ماهی،‌ امنیت بیولوژیکی، ‌مدیریت مزارع، بازاریابی محصولات و توسعه تعاونی‌ها را در اختیار یکدیگر قرار دادند. کشاورزان این فرصت را داشتند تا درباره تجربه‌هایشان صحبت کنند، ایده‌های جدید را مطرح کنند و چالش‌های پیش رو را با یکدیگر در میان بگذارند.

رباب هاشم، زن کشاورز اهل عمان می‌گوید: «سیستم‌ها و موادی که بکار می‌روند از هر زمین زراعی به زمین دیگر متفاوت است. برگزاری این کارگاه‌ها باعث می‌شود تا ایده‌های جدید بگیریم. من از این اطلاعات در زمین خودم و از همان روش‌هایی که در دو کشور دیگر دیدم استفاده خواهم کرد.»

پاسکال استدوتو، مسئول «کمپین کمبود آب محلی فائو» در کشورهای NENA می‌گوید: «کشاورزان الجزیره، مصر و عمان نه تنها از این مثال‌ها یاد گرفته‌اند بلکه بحث مهمی را راه انداخته‌اند تا استفاده از این روش‌ها را در این مناطق افزایش دهیم. »

محصولات زمین‌های زراعی تلفیقی شامل تیلاپیا در مصر و عمان، گربه‌ماهی آفریقای شمالی در الجزیره می‌باشد. استفاده از این سیستم‌ها مصرف منبعی از پروتئین را در وعده‌های غذایی ساکنان محلی تشویق می‌کند. این منبع پروتئین هم ارزان‌تر است و هم به دلیل استفاده از سیستم آکواپونیک، از منابع طبیعی مخصوصا آب استفاده بهینه‌تری می‌شود.

مبارزه با کمبود آب و استفاده بهینه از منابع طبیعی در بسیاری از مناطق دنیا مهم‌ترین موضوعات به شمار می‌روند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که با وجود چالش‌ها، این برنامه فائو بسیار موفقیت‌آمیز بوده است. به همین ترتیب فائو قصد دارد تا برنامه‌های مشابهی برای کشاورزان جهان راه‌اندازی کند.