بمب‌های خاموش/ چقدر اعتبار برای بیابان‌زدایی نیاز است؟

به گزارش مهر، بیابان زایی فرآیندی خزنده است و با عواملی مثل تغییرات کاربری زمین، سوءمدیریت منابع آب از سوی عوامل انسانی تشدید شده و همچنین تحت تأثیر تغییر اقلیم نظیر خشکسالی‌ها قرار گیرد. در حال حاضر ایران با توجه به افت منابع زیرزمینی و خشکی تالاب‌ها در شرایط دشواری قرار دارد به طوری که سازمان مدیریت بحران کشور هشدار داده است ۹ هزار و ۴۸۰ شهر و روستا در معرض فرونشست قرار دارند.

وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گزارش قبلی مهر درباره اقدامات انجام شده در حوزه بیابان زدایی در سال ۱۴۰۱ عنوان کرد که در کنار مراقبت از زمین‌های بایر احیا شده کارگروه مقابله با بیابان زایی اقدام ضربتی احیا ۳ میلیون هکتار زمین را تکلیف کرده است. وی در پاسخ به این پرسش مهر که اعتبارات احیا این ۳ میلیون هکتار زمین بایر شده از کجا تأمین می‌شود، گفت: بخشی از این هزینه‌ها باید از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی تأمین شود و این منابع اعتباری باید مستمر، پیوسته و به موقع باشد.

وی افزود: یکی از پیشنهاداتی که وزیر جهاد کشاورزی در مصوبات کارگروه ملی مقابله با بیابان زایی مطرح کرد موضوع استفاده از ظرفیت فروش اموال مازاد وزارتخانه و تهاتر این اموال برای شتاب بخشی به فعالیت‌های مقابله با بیان زایی است.

جعفریان در تأمین منابع مالی برای سال‌های آتی هم اظهار کرد: هزینه کنترل کانون‌های بحرانی برای هر هکتار زمین چه در حوزه اقدامات مدیریتی و چه امور اجرایی متفاوت است؛ اما در کلان به طور متوسط حدود ۳۰ میلیون تومان اعتبار برای احیا زمین در هکتار هزینه نیاز است.

وی ادامه داد: با کاشت درخت چند سال نیاز به مراقبت‌های خاص و آبیاری داشته و بحث‌های حفاظتی و کنترل آفات و امراض هم در این باره مطرح است.

وی تصریح کرد: اگر جنگل‌ها ایجاد شوند و مانع تخریب آنها شویم این درختان از گسترش تپه‌های ماسه‌ای و فرسایش خاک جلوگیری خواهند کرد؛ علاوه بر اینکه در ادامه شرایط حاصلخیزی خاک را به وجود می‌آورند.

جعفریان اضافه کرد: حاصلخیزی زمین در تأمین علوفه دامی هم بسیار کمک کننده بوده و در حال حاضر حدود ۱۵۰ هزار نفر شتر در مناطق بیابانی کشور از گیاهان این مناطق تغذیه می‌کنند.

این کارشناس حوزه منابع طبیعی با اشاره به تفاهم نامه‌های انجام شده در سال گذشته کارگروه مقابله با بیابان زایی، گفت: تفاهم نامه‌ای با معاونت انرژی‌های تجدیدپذیر وزارت نیرو منعقد شده زیرا ظرفیت بی نظیری در ارتباط با استفاده از انرژی‌های خورشیدی و انرژی‌های پاک در کشور فراهم است.

ثروت گیاهان دارویی

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه با اشاره به ظرفیت تولید گیاهان دارویی در کشور بیان کرد: با ارزیابی قابلیت‌هایی رصد شده در بیابان‌های کشور، گیاهان دارویی می‌توانند منشأ ثروت فوق العاده ای باشند. در این زمینه کارگروه ملی مقابله با بیابان زایی با شرکت‌های دانش بنیان نشست‌های مختلف داشته تا بتوانیم زنجیره‌های اقتصادی برای پایدار کردن فعالیت‌های احیای مناطق بیابانی داشته باشیم.

جعفریان تاکید کرد: کار نباید فقط از طریق فعالیت محدود دولتی جلو برود.

این کارشناس حوزه منابع طبیعی با اشاره به تجربه سایر کشورها ادامه داد: مذاکرات بسیاری با مراکز تحقیقاتی کشورهای صاحب تجربه به ویژه چین داشتیم؛ به طوری که موضوع مقابله با بیابان زایی در قالب برنامه همکاری‌های ۲۵ ساله نیز مطرح شده است.

تجربیات گران بها

جعفریان با اشاره به تجربیات کشور در حوزه بیابان زدایی گفت: ایران درباره موضوع مقابله با گسترش بیابان اطلاعات زیادی دارد و قرار است با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد کتابی در حوزه اعتبارسنجی و شناسایی این دانش بومی تدوین شود. مردمان ساکن در مناطق بیابانی روش‌های منحصر به فردی برای کشاورزی در شرایط کم آبی یا متغیر بودن منابع آبی دارند.
در رابطه با تعیین تکلیف ماسه‌های روان، دانش قابل توجهی در کشور وجود دارد به طوری که یکی از افتخارات کشور ارائه بخشی این تجربیات در ۵ اجلاس بین المللی بوده است.

او گفت: همان گونه که ایرانیان در طول سالیان سال در این سرزمین زندگی کرده‌اند امیدواریم شرایط زندگی در این سرزمین برای نسل آینده ادامه داشته باشد. وی یادآور شد: نباید فراموش کرد اکوسیستم مناطق بیابانی ظرفیت‌هایی دارد که باید از آنها استفاده بهینه کرد.

یادآوری‌های مهم

این کارشناس تاکید کرد: تأمین حق آبه دشت‌های سیلابی و عرصه‌های بیابانی یک الزام است که اگر محترم شمرده نشود با حذف پوشش گیاهی در این مناطق شاهد مهاجرت‌های وسیع و گسترده خواهیم بود. همچنین هرگونه تغییر کاربری در عرصه‌های بالادست اگر به درستی صورت نگیرد می‌تواند باعث افت آب‌های زیرزمینی در مناطق بیابانی شود. بسیاری از جنگل‌ها و پوشش گیاهان در این مناطق وابسته به منابع آب زمینی است. اگر این الزامات در نظر گرفته نشود نه تنها تالاب‌ها خشک می‌شوند بلکه قنات‌ها و بسیاری از چشمه‌ها از بین رفته و امکان تجدید حیات وجود نخواهد داشت.

اقدامات جهانی

مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به اقدامات جهانی در حوزه بیابان زدایی بیان کرد: امروز کشورها توجه جدی به این مساله داشته و اهداف بزرگی چون احیا یک میلیارد هکتار از عرصه‌های بیابانی توسط کنوانسیون مقابله با بیابان زایی در دهه اخیر در دستور کار قرار گرفته است.
تلقی ما این است که با نهضت جهادی کشت یک میلیارد نهال بتوانیم از این ظرفیت بهره مند شویم.

این کارشناس منابع طبیعی اضافه کرد: فعالیت‌های درختکاری با مشارکت جوامع محلی و سازمان‌های مردم نهاد در منطقه‌ای مثل شهر آفتاب در عرصه‌های بیابانی در جنوب شهر تهران انجام شده و اگر احیا چنین مناطقی فراموش شود آنها مانند بمب‌های خاموش عمل کرده و می‌توانند با شدت یافتن طوفان‌های گرد و غبار در حاشیه شهرهای بزرگی مثل تهران، کرج، قم، البرز و… خسارت‌های جدی به وجود آورند.

جعفریان در پایان خاطرنشان کرد: طرح کشت یک میلیارد نهال می‌تواند به موضوع مقابله با بیابان زایی کمک بسیاری کند به ویژه که این امر با مشارکت جوامع محلی و با آگاه سازی و توجه دادن مردم از طریق رسانه‌ها در حال پیگیری است.