خروج میلیارد‌ها دلار ارز کثیف در دوره احمدی نژاد

شرق: مجلس آشفتگی بازار ارز را ناشی از کم‌کاری بانک مرکزی معرفی می‌کند و مدعی است طرحی دوفوریتی دارد تا بازار ارز کنترل شود. همچنین برخی از اعضای مجلس شورای اسلامی نیز طرح سؤال از رئیس‌جمهوری را با دو محور کلید زده‌اند که در یکی از محورهای سؤال از رئیس جمهوری، به نوسانات نرخ ارز نیز نیم‌نگاهی شده است. در حالی مجلس بازشدن حساب سپرده ارزی و تک‌نرخی‌شدن ارز را عامل کنترل قیمت این پول بین‌المللی در ایران معرفی می‌کند که کارشناسان این حوزه نظر دیگری دارند. به اعتقاد کارشناسان افتتاح حساب ارزی ایده جدیدی نیست و پیش از این نیز بانک مرکزی اقدام به افتتاح این حساب کرده است. خروج ارز از کشور دلایل متعددی دارد که یکی از دلایل آن پول‌های کثیفی است که صاحبان آنها این مبالغ را از ایران خارج کرده و قصد ندارند آن را بازگردانند. حتی تخمین زده می‌شود که بین ١٠٠ تا ٢٠٠ میلیارد دلار ارز کثیف در دوره احمدی‌نژاد از ایران خارج شده و هیچ‌گاه به حساب کشور بازگردانده نشده است. به این ترتیب، طرح ارائه‌شده از سوی مجلس، طرح خامی است که گرهی از مشکلات کشور باز نخواهد کرد. باوجود این رئیس کل بانک مرکزی و وزیر اقتصاد فردا به مجلس می‌روند تا در این رابطه با نمایندگان خانه ملت گفت‌وگو کنند. محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با مهر درباره جزئیات طرح دوفوریتی مجلس برای کنترل نوسانات بازار ارز سخن گفته است. او ایجاد حساب‌های سپرده ارزی با ضمانت بانک مرکزی و تک‌نرخی‌شدن ارز را مهم‌ترین راهکارها برای ساماندهی بازار ارز معرفی کرده است. به اعتقاد نماینده مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی با افتتاح حساب‌های ارزی، سرگردانی در این حوزه خاتمه یافته و منابع ارزی داخل و خارج کشور به سمت این حساب‌ها حرکت خواهند کرد. پورابراهیمی برآورد کرده است که در سال‌های گذشته ٣٠ میلیارد دلار منابع ارزی وارد کشور نشده است و به حساب‌های بانک‌های خارجی انتقال یافته است. همچنین ٢٠ میلیارد دلار منابع ارزی خارج از سیستم بانکی در خانه‌ها و گاو‌صندوق‌ها نگهداری می‌شود که این مسئله به اقتصاد کشور ضربه می‌زند. با افتتاح حساب ارزی و بازگشتن این مبالغ منابع ارزی کشور تقویت می‌شود و بازار ارز سامان خواهد یافت. این اقتصاددان مجلس در ادامه تک‌نرخی‌شدن ارز را عاملی برای جلوگیری از فساد در اقتصاد کشور اعلام کرده و تأکید می‌کند: بانک مرکزی باید اعلام کند که چه اقداماتی انجام داده است که نرخ کالاهای اساسی در دست مردم به همان نرخ ارز مبادله‌ای باشد. برای مثال برنجی که با ارز مبادله‌ای وارد می‌شود، در خرده‌فروشی‌ها به نرخ ارز آزاد به مردم فروخته می‌شود. تفاوت نرخ کالاهای اساسی در واردات و فروش موجب ایجاد رانت برای واردکنندگان می‌شود. ای کاش مردم از این کالاها با نرخ واقعی‌اش استفاده می‌کردند. متأسفانه سود فقط برای شبکه واردات و رانت است. او همچنین بر لزوم ساماندهی صرافی‌ها هم تأکید می‌کند و بر این باور است که در‌حال‌حاضر رتبه‌های صرافی‌ها، مأموریت‌ها و سطح معاملات، سامانه اطلاعاتی صرافی‌ها مشخص نیست که این وضعیت پذیرفتنی نیست.

نشتی دلار قابل بازگشت نیست

با وجود آنکه رئیس کمیسیون اقتصادی کشور افتتاح حساب ارزی را عاملی برای بازگشت دلارهای خارج‌شده از ایران معرفی می‌کند اما محسن قادری، کارشناس ارز در گفت‌وگو با «شرق» نظر دیگری دارد. او می‌گوید: پول‌هایی که از کشور خارج شده است، پول کثیف است و پول تمیز نیست که افراد آن را در بانک سپرده‌گذاری کنند. قادری ادامه می‌دهد: گفته می‌شود در زمان احمدی‌نژاد بین ١٠٠ تا ٢٠٠ میلیارد دلار نشتی دلار وجود داشته است و پول‌هایی بوده است که از کشور خارج شده و دیگر به کشور باز نگشته است. نشتی دلار یعنی اینکه ٢٠ میلیارد دلار پول از کشور خارج شده و معادل ١٥ میلیارد دلار به داخل بازگشته است. البته درباره صحت عدد نشتی دلار در زمان احمدی‌نژاد چیزی نمی‌دانم و عدد رسمی در این زمینه نداریم. قادری ادامه می‌دهد: اگر در این دوره ٣٠ میلیارد دلار از کشور خارج شده باشد و مابازای آن کالا وارد نشده باشد، مطمئنا این پول به داخل کشور بازنمی‌گردد. این عدد فرار سرمایه‌ای بوده است که به دلیل ترس از شرایط و مشکلات سیاسی رخ داده یا پول کثیفی (مثل اختلاس‌ها و...) بوده است که از کشور خارج شده است. در واقع این پول به دلیل نبود اعتماد از کشور فرار کرده و صاحب آن قصد دارد زندگی خود را جابه‌جا کند. این کارشناس ارز تخمین مجلس درباره وجود ٢٠ میلیارد دلار در منازل مردم را هم غیرمنطقی توصیف می‌کند. به گفته او اگر عدد ٢٠ میلیار دلار را به جمعیت ٨٠ میلیونی ایران تقسیم کنیم، سرانه هر ایرانی ٢٥٠ دلار خواهد شد که رقم بسیار کمی است. زیرا مردم ایران عادت دارند که دلار را در منازل خود نگه دارند. اگر طلا و مسکوکات را هم به مبالغی که زیر بالش نگه داشته می‌شود اضافه کنیم، عدد بزرگی به‌دست می‌آید؛ عددی که نزد مردم است به این سادگی به بانک‌ها بازنمی‌گردد. قادری می‌گوید: شخصا برای سپرده‌گذاری سکه به بانک مرکزی اعتماد می‌کنم اما دلار خود را در بانک مرکزی سرمایه‌گذاری نمی‌کنم. نه به خاطر اینکه بانک مرکزی نمی‌خواهد پول مردم را بدهد بلکه ممکن است شرایطی رخ دهند که نتواند این پول را پرداخت کند. مثل ونزوئلا که روزی پنج سنت به افراد پرداخت می‌کند. یعنی اگر فرد١٠٠ دلار در بانک داشته باشد، سه سال طول می‌کشد که پولش را پس بگیرد. او اضافه می‌کند: البته ایران شرایط ونزوئلا را نخواهد داشت و مقایسه ما با ونزوئلا درست نیست، اما در‌هر‌صورت این اتفاق می‌تواند بیفتد. این کارشناس ارز نیز تک‌نرخی‌شدن ارز را غیرممکن می‌داند، زیرا مشکل اصلی تعیین نرخ ارز مشکل سیاسی ایران با آمریکاست. او ادامه می‌دهد: اگر دولت دلار با سوبسید را در اختیار برخی واردکنندگان قرار ندهد، نرخ تورم افزایش می‌یابد و هر آنچه دولت روحانی تاکنون برای کنترل تورم رشته است، پنبه می‌شود. قادری تأکید می‌کند: تا وقتی اقتصاد ما سیاسی است و بخش زیادی از کشور، از رانت دلار استفاده می‌کنند، طرح مجلس اجراشدنی نیست. مشکل ایران، مشکل جابه‌جاکردن پول است و با انتقال مقدار زیادی ارز به داخل ایران، مسائل ما حل نخواهد شد.

تسویه ریالی حساب‌های ارزی خیانت نیست

بانک مرکزی تاکنون برنامه‌های مختلفی برای کنترل نرخ ارز داشته است، اما عملا این برنامه‌ها ناکارآمد بوده است. 

اقدامات پلیسی برای دستگیری فعالان بازار آزاد دلار هم مسکنی مقطعی بوده است و قیمت دلار روند رو به رشد خود را طی کرده است. گفته سیدجواد حسینی‌کیا، عضو هیئت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در زمینه دریافت علائمی مبنی بر افزایش بهای دلار تا هفت‌هزارتومان شاهد این مدعاست. گویا کمیسیون اقتصاد مجلس به ریشه‌های اصلی ایجاد نوسانات در بازار ارز توجهی ندارد. زیرا پورابراهیمی در بخش دیگری از سخنان خود به تسویه حساب‌های ارزی به صورت ریالی اشاره کرده و آن را خیانت نظام بانکی در حق مردم دانسته است. به گفته او در دولت‌های نهم و دهم پس از التهابات بازار ارز، افرادی که به بانک‌ها برای دریافت سپرده ارزی خود مراجعه کردند، بانک‌ها اعلام کردند که ارز نداریم. بعد هم گفتند که ریالی تسویه کنید، آن هم نه به‌صورت ریالی آزاد، بلکه به صورت ریالی مبادله‌ای قصد تسویه‌حساب‌های ارزی را داشتند؛ این امر خیانت نظام بانکی کشور در حق مردم بود. بانک مرکزی نیز در این خیانت ناظر بود. اما بایزید مردوخی، رئیس سابق حساب ذخیره ارزی، این رفتار بانک مرکزی را خیانت نمی‌داند. او در گفت‌وگو با «شرق» بیان می‌کند: تسویه‌حساب‌های ارزی با نرخ ارز مبادله‌ای چگونه می‌تواند خیانت باشد. وقتی که تسویه با ارز مبادله‌ای بوده است، یعنی تورم ایجاد نکرده است. من در این زمینه خیانتی را تشخیص نمی‌دهم. گوینده مطلب باید در این خصوص پاسخ‌گو باشد. رئیس سابق حساب ذخیره ارزی درباره راهکارهای ارائه‌شده ازسوی مجلس برای ساماندهی بازار ارز می‌گوید: ابتدا باید ریشه وضعیت به‌وجود‌آمده شناسایی شود. آیا این وضعیت به این دلیل پیش آمده است که افرادی ریال دارند و می‌خواهند آن را به دلار تبدیل کنند. در نتیجه فشار تقاضا سبب شده است که قیمت ارز بالا برود؟ او عنوان می‌کند: افتتاح حساب ارزی در بانک‌ها سابقه قبلی داشته است. در گذشته هم کسانی که درآمد صادراتی داشتند، در حسابشان ارز را نگه می‌داشتند. بنابراین پیشنهاد مجلس برای افتتاح حساب‌های ارزی هم تازگی ندارد. هرچند ممکن است بگوییم این عامل بازدارنده‌ای بوده است و از آشفتگی بیشتر در بازار ارز جلوگیری کرده است، اما به‌طور‌کلی عقیده من بر این است که اول باید یک تحلیل از شرایط موجود داشته باشند. مردوخی ادامه می‌دهد: اول باید بدانیم که آیا ما ارز به اندازه کافی داریم یا خیر. آیا این آشفتگی به این دلیل بوده است که ارز به اندازه کافی نداشته‌ایم و ارز عرضه نکرده‌ایم؟ اگر عده‌ای بی‌خود و بی‌جهت می‌خواهند پول خود را به‌جای پول ملی، تبدیل به پول خارجی کنند، نباید به آنها جایزه داد. او می‌گوید: کسانی که ریال را به دلار تبدیل کرده‌اند آشفتگی به بار آورده‌اند و باید جلوی حرکت آنها را گرفت و نباید به آنها دستخوش داد. ما کمبود ارز داریم. کمبود ارز هم به دلایل مختلف است؛ یکی اینکه احتمال می‌دهم برخی خریداران نفت ما به‌موقع قیمت لازم را نداده‌اند، دیگر اینکه ما هزینه‌های ارزی اضافه بر هزینه‌های واردات برنج و گوشت و دارو داریم و آن هزینه‌ها بر موجودی ارزی کشور فشار آورده است؛ باید آن هزینه را تجزیه و تحلیل کنند. فقط مجلس می‌تواند این کار را انجام دهد.