جایگاه امنیت غذایی در مجلس کجاست؟

سازمان فائو طی گزارشی اعلام کرد که برای تامین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت. سازمان فائو با توجه به چشم انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش بینی نموده‌است.

از این رو رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است.

به گفته آمار و اسناد، آنچه در کشور ایران حایز اهمیت است این است که کشور مدتها است در وضعیت تنش آبی و خشکسالی به سر می برد و به همین جهت آب تخصیص داده شده به بخش کشاورزی از سوی تنظیم کنندگان و تقسیم کنندگان آن سال به سال در حال کم شدن است، اما هم در حوزه محصولات راهبردی و هم محصولات استراتژیک همچون گندم و شکر با وجود این کمبود آب تخصیصی و کاهش سطح زیر کشت، کشور در اولی خودکفا و خود اتکا شده و در دومی هم تا خودکفایی کامل حتی با همین میزان سرانه بالای مصرف بیش از مصرف جهانی در حال خودکفایی در تولید است . البته وضعیت در مورد نهاده ها، سویا ، کلزا و پروتئین نیز روند رو به رشدی را دارد،‌حال آنکه هم کشور در شرایط تحریم قرار داشته و هم در بخش صنعت و دیپلماسی با کیفیت مطلوب و با تمام توان در بخش کشاورزی وارد نشده است . 

در کشورهای توسعه یافته و بسیار ی از کشورهای دنیا بحث امنیت غذایی در کمیسیون امنیت ملی مجلس مطرح و به بحث گذاشته می شود اما این سوال که آیا در بخش امنیت غذایی در ایران نیز،  کمیسون امنیت ملی وارد بحث می شود یا خیر بهانه این گفتگو شد. 

در همین راستا «ایانا» با توجه به آغاز تحریم های جدید آمریکا که توجه به حوزه امنیت غذایی در کشور را بیش از پیش مورد تاکید قرار می دهد،  با حضور دو تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، آقایان «حیدرعلی عابدی» و «مرتضی صفاری نطنزی » عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در محل تحریریه این موضوع را به بحث و گفت وگو نشسته است.

صفاری نطنزی با اشاره به اینکه امنیت غذایی در دستور کار کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی قرار دارد، یا خیر گفت:« نشست‌هایی نه‌تنها با وزارت کشاورزی و بازرگانی بلکه با سازمان پدافند غیرعامل برای پیش‌بینی‌های لازم در حوزه غذایی داشته‌ایم. البته دولت‌ها برای ذخیره استراتژیک مواد غذایی اصلی پیش‌بینی‌هایی دارند. با توجه به بحران کم‌آبی و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران تلاش بر این بوده است که در اقلام کشاورزی به خودکفایی برسند. وزارت کشاورزی هم درگیر این قضیه است».

یکی از مهمترین موضوعات مطرح در مبحث امنیت غذایی در ایران، خودکفایی ایران در تولید کالاهای استراتژیک کشاورزی نظیر گندم و شکر است و وزارت کشاورزی طبق آمار های ارائه شده توانسته با سازگاری با شرایط بحرانی آبی و خاکی در کشور، با کاهش سطح زیر کشت، اصلاح بذر ، تغییر الگوی کشت و به کارگیری دانش در کشاورزی، افزایش محصول داشته و کشور را در کالاهای اساسی خودکفا کند ، صفاری نطنزی با تایید مطالب فوق در این خصوص می گوید:«جدیداً تجدیدنظری روی این بحث شده است که با توجه به کمبود آب نباید برای مثال اصراری بر تولید گندم به شیوه سنتی توسط کشاورزان باشد و بهتر است به برنامه های ارائه شده توجه ویژه ای داشت و در این زمینه نیز فرهنگ سازی صورت پذیرد. البته بحث‌های کشت فرا سرزمینی نیز مطرح است که طی آن کشت اقلام ضروری همچون گندم در کشورهای همسایه که مشکل کمبود آب ندارند هم انجام شود و محصول به ایران ارسال شود. در این راستا اقداماتی در حال انجام است. حتی پیشنهاد این نوع کشت از کشورهایی دیگری که با مشکل کمبود آب مواجه نیستند نیز است. مسئولان در تلاش‌اند که با این نوع کشت‌ها کمبودهایی که در حوزه آبی کشور در بخش کشاورزی وجود دارد، جبران شود».

حیدر علی عابدی اما معتقد است وزارت کشاورزی باید روی لیستی از محصولات کشاورزی استراتژیک که مصوب کرده و مورد تاکید نظام است پافشاری کند و در تولید آنها بکوشد. عابدی می گوید: «اگر قرار است ما تسلیم آمریکا نشویم، وزارت جهاد کشاورزی باید محصولات استراتژیک را در کشور تهیه کند. اگر قرار است به ما دلار ندهند و بانک‌ها را در مراوده با ما تحریم کنند به‌راحتی می‌توانند گندم را نیز برای ما تحریم کنند. شاید این موضوع به‌صورت علنی مطرح نشود اما می‌توانند از طریق دیگر این کار را بکنند. آنچه مهم است این است که ما محصولات استراتژیک را در کشور خودمان تولید کنیم».

مسئله اما این است که بحث امنیت غذایی در کلان موضوع برای نظام و در سیاستهای اجرایی برای وزارت جهاد کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طوری‌که اگر این امنیت روزی به مخاطره بیفتد اولین نهادی که در تیررس سوالهاست وزارت کشاورزی است. از سویی این اعتقاد نیز پابرجاست که در کنار وزارت جهاد کشاورزی بسیاری از دستگاه ها دیگر نیز باید در حوزه امنیت غذایی یاری رسانده و مسئول و پاسخگو باشند همچون وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو، سازمان برنامه و بودجه، وزارت امورخارجه،‌ سازمان محیط زیست ،‌دستگاه های امنیتی ، فرهنگی و وزارت تعاون،‌کار و رفاه اجتماعی . چراکه بحث خوداتکا و خودکفا شدن در محصولات راهبردی و استراتژیک بحث ملی ،‌ اجتماعی و  بین دستگاهی است، هرچند مجری آن وزارت جهاد کشاورزی است اما در این میان عناصری نقش بازی می کنند که در اختیار این وزارتخانه نبوده و تحت فرمان سایر دستگاه های حاکمیتی است، بحث گندم ازجمله مباحث مهم است و عملاً وزارت کشاورزی مجبور است بخشی از منابع را برای تولید گندم مصرف کند.

عابدی در این خصوص می گوید:« ازنظر طرز تفکر کشوری، هیچ‌وقت به جهاد کشاورزی گفته نخواهند شد، بابت یک هکتار گندم شما چه میزان آب مصرف کرده‌اید. درواقع هیچ‌وقت از وزارت سؤال نخواهند کرد، چرا؟ چون همه می‌دانند که گندم یک کشت استراتژیک است و بنابراین مهم نیست چه میزان آب مصرف شود؛ اما از همین وزارتخانه سؤال می‌شود برای یک کیلو هندوانه چقدر آب مصرف می‌شود و درنهایت چرا این هندوانه صادر می‌شود».

عابدی پیشنهاد می کند که «وزارت جهاد کشاورزی باید سیاست‌گذاری کند و بگوید این میزان محصول، محصول استراتژیک کشور هستند. هیچ‌وقت علیه وزیر کشاورزی حرف یا شعاری مبنی بر اینکه چرا هندوانه نیست زده نمی‌شود؛ اما اگر گندم و ذرت نباشد، صدای مردم درمیاید؛ بنابراین جهاد کشاورزی است که باید پاسخگو باشد».

بحث امنیت غذایی و تولید محصولات راهبردی با اهداف، سیاستها، برنامه های عملیاتی و شیوه های اجرایی در شورای اقتصاد و در راستای سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابلاغی رهبر معظم انقلاب مورخ 1392/11/29، در کشور مصوب شده و به وزارت جهاد کشاورزی ابلاغ شده است که در این زمینه "عابدی" معتقد است: از آنجایی که بحث امنیت غذایی و تامین محصولات راهبردی خواست نظام است و مورد تاکید مقامات عالی در نظام، جهاد کشاورزی باید سفت و محکم از این موضوع دفاع کرده و  اگر وزارتخانه‌ای با او همکاری نمی‌کند باید اطلاع دهد. ما اگر در مجلس از موانع اطلاع داشته باشیم، کمک می‌کنیم». 

عابدی در تشریح پیشنهاد خود می افزاید:« وزارت جهاد کشاورزی باید بر سر موضع خود پافشاری کرده و عقب ننشیند. اگر همه دنیا بگویند نباید برنج و گندم بکاری، وزارت کشاورزی باید بگوید من به این میزان گندم و برنج نیاز دارم و برای آن هرچقدر آب لازم باشد مصرف می‌کنم. وقتی من صحبت از الگوی کشت می‌کنم، منظور این است که یک روز کالایی در بازار اشرفی نشده باشد که نیاز باشد دنبالش بگردی و روز دیگر میزان زیادی از آن کالا دور ریخته شود».

وی افزود:«روزی من به آقای حجتی گفتم منظور ما از الگوی کشت این است که شما برآورد کنی کشور چقدر برای امنیت غذایی نیاز دارد و چه میزان صرف صادرات می‌شود. بعد زمین‌ها در نقشه جغرافیایی جوری تنظیم شود که کشاورز به‌صورت الکترونیکی بتواند زمین خود را مشخص کند و نوع کشت محصول در آن را بگوید تا مازاد و غیر مازاد مشخص شود و کشاورز با خیال راحت گندم و سیب‌زمینی خودش را بکارد. ما چنین سیستمی را در کشور نیاز داریم که از این سیستم در کشورهای همسایه استفاده می‌شود».

در ادامه صفاری نطنزی در پاسخ به سوال ایانا مبنی بر اینکه در مبحث امنیت غذایی کار گروهی در کمیسیون امنیت ملی تشکیل شده است یا خیر و آیا کمیسیون امنیت ملی به بحثهای اجتماعی و تبعات کاشت و نکاشت محصولات همچون کاشت محصول هندوانه در مرزها و تبع آن حفظ امنیت ملی مرزهایمان با کشاورزان که بحث امنیتی و اجتماعی است ورود می کند یا خیر  گفت:«بحث امنیت غذایی به مرحله بحران و امنیتی نرسیده است معمولاً وقتی مسئله‌ای شکل امنیتی به خودش بگیرد به این کمیسیون ارجاع می‌شود. در حال حاضر کمیسیون کشاورزی مجلس به این بحث به‌طورجدی رسیدگی می‌کند و این جز شرح وظایف آن‌ها است و فقط موردی که حالت امنیتی به خود بگیرد به کمیسیون امنیت ملی اجرا می‌شود. موضوع آب ازآنجایی‌که در سال‌های اخیر شکل امنیتی به خود گرفته است به همین دلیل در کمیسیون آمد و تشکیل کمیته آب‌داده شد. بحث امنیت غذایی در کشور ما جنبه امنیتی به خود نگرفته است که در کمیسیون مطرح شود و تاجایی که اطلاع دارم این است که کمیسیون کشاورزی و مجلس این بحث را با وزارت کشاورزی به‌طورجدی دنبال می‌کنند».

***

مشروح گفت وگوی ایانا با آقایان عابدی و صفاری نطنزی در روزهای آینده منتشر خواهد شد

تهیه و تنظیم: فاطمه نجفیان