سوء مدیریت وزارت نیرو و راهکارهای موجود

موضوع کمبود آب یکی از مسائل پراهمیت کشور است که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن عبور کرد. برخی استان‌های کشور با بحران و محدودیت‌های بیشتری در بخش آب روبرو هستند که باید ضمن در نظر گرفتن مسائل اجتماعی، برنامه‌ریزی لازم را برای رفع این مشکلات انجام داد.

در همین راستا «ایانا» با توجه به کم‌آبی و خشک‌سالی در استان اصفهان و برخی مشکلات این استان با استان چهارمحال و بختیاری با حضور دو تن از نمایندگان این استان، آقایان «حیدرعلی عابدی» و «مرتضی صفاری نطنزی» در «ایانا» گفتگو کرده است.

عابدی با اشاره به موضوع کم‌آبی و خشک‌سالی در اصفهان  با انتقاد از وزارت نیرو گفت: یک سوء مدیریتی در وزارت نیرو اتفاق افتاده است که منابع آبی که در ورود به زاینده‌رود است را درست محاسبه نکرده است.

او در تشریح این انتقاد می‌افزاید:« پیش از انقلاب که می‌خواستند کشت را توسعه دهند، از شرق اصفهان مبلغی دریافت کردند و با پول مردم شرق اصفهان، تونل اول کوهرنگ را تأسیس کردند که چیزی حدود 300 میلیون مترمکعب آب دارد؛ یعنی در حقیقت تونل اول و رودخانه طبیعی متعلق به کشاورزان اصفهان است. این در دهمین و سیزدهمین مصوبه شورای عالی آب هم مستندسازی شده است و این تأییدشده است».

عابدی ادامه داد:« وزارت نیرو اقدام به احداث تونل‌های دو، سه، چشمه لنگان و بهشت‌آباد کرده است که هر چه آب بیاورد مال وزارت نیرو است و وزارت نیرو حق دارد این آب‌ها را تقسیم کند. اینجا یک اشتباه اتفاق افتاد که یک اشتباه تاریخی بود و آن سخنرانی محمود احمدی نژاد رئیس‌جمهور سابق است که در شهرکرد گفت: این رودخانه از کنار چهارمحال رد می‌شود و شما هرچقدر می‌توانید از آن برداشت کنید و این اولین اتفاق بدی بود که در زایند رود اتفاق افتاد؛ اما رییس جمهور سابق مشخص نکرد چه مقدار بردارید. این حرفش غیرقانونی بود. مثل این است که الآن گفته شود مردمی که خانه ندارید هر جا خانه خالی پیدا کردید در آن مستقر شوید. این حرف غیرقانونی، غیراخلاقی و غیرشرعی است»

بعداً مدیران آن را اصلاح کردند و گفتند شما 200 میلیون در سال برداشت کنید و قرار بر این شد چهارمحالی‌ها 200 میلیون برداشت کنند.از سویی وزارت نیرو گفت من خودم آب‌هایی که به زاینده‌رود می‌آورم را تقسیم می‌کنم. مثل تونل دوم و سوم و چشمه لنگان و بهشت‌آباد».

عابدی اظهار داشت:« بهشت‌آباد را که آقای چیت چیان بدون هیچ برنامه‌ای تعطیل کرد و تاریخ هرگز این کم‌لطفی که در حق مردم کرد را فراموش نخواهد کرد. نزدیک به دو کیلومتر از این تونل پیش رفته بود و نزدیک به 10 سال هم کار مطالعاتی روی آن شده بود و بودجه آن تأمین‌شده بود و آبی است که معمولاً به خلیج‌فارس برود. این آب می‌توانست اصفهان، یزد و کرمان را تأمین کند. تونل سوم هم عده‌ای تحت عنوان گروه‌های مختلف محیط زیستی اشکال‌تراشی کردند و نگذاشتند کار تونل سوم روی غلتک بی افتد. 20 سال است که تونل سوم در حال احداث است و هنوز موفق نشدند. شاید چهار سال دیگر طول بکشد تا سد کامل شود و آب تونل سوم وارد زاینده‌رود شود».

عابدی گفت:«تنها آورده وزارت نیرو تونل دوم است که چیزی حدود 200 میلیون مترمکعب آب است و چیزی هم حدود 150 میلیون مترمکعب قرار است تونل چشمه لنگان آب بیاورد.اما همین میزان آب هم با توجه به کشاورزان حاشیه زاینده‌رود به پلاس جان نمی‌رسد».

عابدی قصور وزارت نیرو در این بخش را این‌گونه بیان می‌کند:« اتفاقی که افتاده این است که آن‌ها تونل می‌زنند، آب را می‌آورند اما نظارت نمی‌کنند که این آب به مقصد برسد. مشکل اصفهان این است که وزارت نیرو بجای اینکه روی 350 میلیون مترمکعب آب برنامه‌ریزی کند، روی یک میلیارد برنامه‌ریزی کرده است و کمبودش را از ظرف کشاورزان برمی‌دارد.

عابدی در ادامه با اشاره به مطالبه وزارت کشاورزی نیز می‌گوید: ما می‌دانیم امسال خشک‌سالی است و شاهد کاهش بارندگی بوده‌ایم؛ اما در سال 96 میزان بارندگی نرمال بوده است. امسال دچار تنش آبی هستیم و این را می پذیریم؛ اما بر اساس مصوبات و اسناد تاریخی تونل اول و رودخانه متعلق به کشاورزان اصفهانی است و هر چه آب داشته باشد باید روی آن برنامه‌ریزی شود . ممکن است امسال میزان آب آن با توجه به‌شدت بارش‌ها کمتر شده باشد. ولی تاکنون از 400 میلیون مترمکعب آبی که باید دریافت می‌کردیم، هیچ آبی به اصفهان داده نشده است».

صفاری نطنزی اما موضوع را از دید دیگری بررسی می‌کند، او مشکلات آبی را خالی از مسائل امنیتی نمی‌داند و می‌گوید: « ما در دوران کم‌آبی و خشک‌سالی به سر می‌بریم. این موضوع هم یک‌باره اتفاق نیفتاده است و در طول یک دوره رخ‌داده است و میزان بارندگی و موجودی آب در سطح رودخانه و وردی‌های رودخانه را شاهد بوده‌ایم و یکی دو سال پیش این پیش‌بینی‌شده است که این کم‌آبی ممکن است منجر به تنش‌هایی شود که این اتفاق در اصفهان و چهارمحال بختیاری افتاده است لذا بحث بحران و کمبود آب به‌عنوان یک مسئله جدی در حوزه اصفهان و حتی در غیر آن مناطق جنوبی و شرقی ایران نیز وجود دارد. به همین دلیل است که در کمسیون امنیت ملی کمیته آب شکل‌گرفته است که در آن بحث آب و کمبود آب مطرح‌شده است که با توجه به اهمیت موضوع آب در استان‌های اصفهان و چهارمحال اولین مباحث این کمیته روی مشکلات آبی این دو استان است».

در ادامه از صفاری پرسیده شد وقتی حجم آب طی زمان و در دوران متوالی کم می شود قاعدتا آیا نباید سهم همه برداشت کنندگان جز شرب همچون صنعت ،کشاورزی، فضای سبز و سایر موارد به یک میزان کم شود نه صرفا سهم کشاورزان که صفاری نطنزی گفت:  باید بپذیریم که آب کم است. موجودی آب ما در منطقه مرکزی ایران و بخصوص اصفهان کم است. بحث دعوا و تقسیم آب را اگر کنار بگذاریم واقعیت این است که حجم آب موجود کفاف نیاز مردم را چه در حوزه کشاورزی و چه در حوزه شرب نمی‌دهد. به همین دلیل است که به وزارت نیرو فشار می‌آورند که تدابیری برای تأمین آب بیندیشد. تا جایی این موضوع مورد اهمیت است که بحث انتقال آب از جنوب کشور و خلیج‌فارس و دریای عمان مطرح‌شده است. حتی بحث‌هایی در خصوص استفاده از آب‌های ژرف نیز مطرح‌شده است.

او با ابراز امیدواری در به نتیجه رسیدن این طرح‌ها می‌گوید: استان‌های جنوبی در حال حاضر درصدد تأمین آب و کمبود آبشان از طریق خلیج‌فارس و دریای عمان هستند. این دغدغه همیشه بوده است که این کمبود آب به طریقی تأمین شود تا جایی که زمانی بحث انتقال آب از کشورهای همسایه مطرح بود. زمانی صحبت از انتقال آب از تاجیکستان بود که آن‌هم به دلیل دشواری‌های مسیر انتقال، عملی نشد. بحث رودخانه‌های مرزی از مواردی بوده است که به آن توجه شده است که متأسفانه آن‌هم در سال‌های اخیر با توجه به اینکه کشورهای همسایه بر روی آب‌های مرزی کنترل داشته‌اند، ما را دچار مشکل کرد. حتی ما نتوانسته‌ایم حق قانونی خودمان را از افغان‌ها در خصوص حق آبه رود هیرمند بگیریم. این تنها حق آبه قانونی ایران است که افغان‌ها نیز آن را پذیرفته‌اند و سند امضا کرده‌اند اما افغان‌ها به بهانه کمبود آب از دادن آن امتناع می‌کنند.

عضو کمیسیون امنیت ملی با اشاره به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات در این خصوص می‌گوید: به لحاظ حقوقی در حوزه هیرمند پیشرفت داشته‌ایم و در آخرین گفتگوهایی که با افغانی‌ها داشته‌ایم، حق آبه ما را پذیرفته‌اند اما کاهش میزان بارندگی و حجم آبی که در سرچشمه‌های هیرمند است نمی‌تواند حق آبه امسال ما را تأمین کند.

او وزارت نیرو را مسئول پیگیری موضوع خواند و گفت: اما مذاکرات را وزارت خارجه هم پیگیری می‌کند و در هر نشست مشترک بین ایران و افغانستان بحث حق آبه هیرمند جز محورهای مذاکرات بوده است. گرچه تا چند وقت پیش زیر بار نمی‌رفتند و در سال گذشته و پس از چند دور مذاکره، پذیرفته‌اند که در شرایط عادی حق آبه ایران نیز تأمین شود.

صفاری نطنزی همچنین در خصوص رودخانه هریر رود که در شمال شرق ایران است می‌گوید: این رودخانه منبع آب بین ایران و ترکمنستان است که با احداث سد پشت آبی پشت سد ایران میزان آن خیلی کم شده است و خراسان را دچار کمبود آب کرده است.

او با اشاره به سدسازی‌های اخیر ترکمنستانی‌ها اظهار داشت: هورالعظیم که بحث کمبود آب آن مطرح است ازجمله آب‌هایی است که از حریر رود سرچشمه گرفته‌شده است و سدسازی‌های اخیر دریکی دو دهه گذشته موجب بروز مشکل در این رودخانه‌ها شده است.

عضو کمیسیون امنیت ملی با برشمردن تک‌تک موارد می‌گوید: جمیع این عوامل موجب شده است بحث آب، یک بحث جدی شود و بحران کمبود آب نه‌تنها در کشور ما بلکه در کشورهای همسایه نیز جدی است و باید فکری اساسی کرد چراکه مایه نگرانی و تهدید برای کشور است.

او تأکید می‌کند کمیسیون امنیت ملی وارد این بحث شده است اما به‌عنوان یک دستگاه نظارت‌کننده و پیگیری‌کننده می‌تواند موضوع را دنبال کند و مجری این مسائل وزارت نیرو است که باید فکر تأمین آب باشد آن‌هم در شرایطی که وضعیت مالی دولت خیلی تعریفی ندارد.

صفاری نطنزی با اشاره به این بحران و ارتباط آن با وزارت کشاورزی اظهار داشت: دولت مطالعاتی را برای حل این بحران شروع کرده است و وزارت کشاورزی و نیرو نیز مواردی را دنبال می‌کنند. ازجمله این موارد می‌توان به تغییر الگوی کشت و استفاده از آبیاری‌های نوین در کشاورزی اشاره داشت که وزارت کشاورزی در سه ، چهار سال گذشته در حال انجام این تغییرات در کشاورزی است تا میزان آب مصرفی در این بخش تا حد ممکن کاهش یابد. لذا اگر طبق برنامه پیش رفته و صرفه‌جویی جدی‌تری در حوزه کشاورزی توسط کشاورزان صورت گیرد می‌توان تا حدی قدمهای مثبتب به جلو برداشت.

در ادامه عابدی با ارائه راهکارهایی به وزارت جهاد کشاورزی گفت: باید جهاد کشاورزی در کل کشور الگوی کشت متناسب با تنش‌های آبی و بر اساس نیازهای کشور را که تدوین و تصویب کرده با قدرت تمام و به دور از حاشیه ها و فشارها اجرایی کند و برای همه مردم و کشاورزان نیز لازم‌الاجرا باشد که در چه نقطه‌ای از کشور چه محصولی مناسب کشت است. سناریوهای مختلف بارندگی زیر حد نرمال، نرمال و بالاتر از نرمال باید درنظر گرفته شوند. طوری که همانند امروز که ما با بارندگی زیر نرمال مواجه هستیم و توانستیم امنیت غذایی کشور را تأمین کنیم، در زمان نرمالی هم بتوانیم رفاه بیشتری داشته باشیم و زمانی که بیشتر از نرمال است بتوانیم به صادرات فکر کنیم.

نکته دوم در مورد زاینده‌رود است، باید متوجه شویم مصوبات در مورد شورای عالی و شورای هماهنگی که کارایی نداشته است به سمتی رود که آب زاینده‌رود به دو قسمت تبدیل شود، یک قسمت به چهارمحال برود و قسمت دیگر به اصفهان بیاید. همچنین برای شرق اصفهان آبی را مشخص کند که همه‌ساله مطمئن باشیم که شرق اصفهان حتی در حد حداقل آب دارد تا بتواند کشت‌های گلخانه‌ای را داشته باشیم و درواقع یک‌سوم املاک را روی پا نگه‌داریم. تأمین طرح‌های نیمه‌تمام مثل تونل سه و بهشت‌آباد از دیگر مواردی است که باید تکمیل شود و در ادامه مصرف آب هر استان کنترل شود و بیش از آن میزان حتی برای طرح‌های توسعه‌ای اجازه مصرف داده نشود.

عابدی در ادامه این پیشنهاد‌ها اظهار داشت: چیزی را که ما همیشه دنبالش بوده و خواهانش هستیم، ستاد احیای زاینده‌رود است که اختیارات فرا استانی داشته باشد و بتواند مصوبات شورای عالی آب و شورای هماهنگی زاینده‌رود را بدون هیچ کم‌وکاست اجرای کند و هرجایی در این راه، کشاورزی خسارت دید، تأمین خسارت شود.

صفاری نطنزی نیز با روزمره شدن برخی برنامه‌های کشور می‌گوید: ما یک ضعف اساسی داریم و آن روزمرگی  است. ما باید برنامه جامع درازمدت و هماهنگ در کشور را اجرا کنیم. نباید سلقیه ای عمل کنیم و نباید هر دولت یک تصمیمی می‌گیرد و دولت بعد با لغو تصمیمات قبلی تصمیم جدیدی بگیرد. کار مطالعه‌ای شده و تصمیمات راهبردی نسبت به مسائل باید عملیاتی شود. مثلاً در بحث آب بخصوص در حوزه زاینده‌رود قبلاً وزارت نیرو حوزه‌های آب ریز را به‌طور متمرکز هدایت می‌کرد. زمان آقای احمدی‌نژاد گفتند که بحث تأمین آب به‌صورت استانی شود. استانی که شد هر استانی حوزه خود و منافع استان خود را می‌بیند و نگاه فرا استانی و ملی ندارد. درواقع بحث و دعوا چهارمحال و اصفهان از اینجا شروع شد که هرکسی تلاش می‌کرد آب را به‌طرف خودش بکشد و یک بی‌نظمی و بی‌قانونی حاکم شد. الآن نیز در خصوص حوزه آب ریز زاینده‌رود باید به‌صورت متمرکز و هماهنگ دیده شود تا بتوانند یک تصمیم درست گرفته شود. معمولاً دولت‌ها و وزرا به‌صورت سلیقه‌ای عمل می‌کنند که این در درازمدت به ضرر کشور است. موضوع دیگر عدم آمایش سرزمینی درست در کشور است. ما نمی‌دانیم کجاها چه‌کارهایی می‌توانیم انجام دهیم و چه مزیت‌هایی در مناطق مختلف کشور وجود دارد. هرکسی در هر دوره‌ای در کار اجرا آمده و زورش رسیده یک سری امکانات گرفته است.  اگر ما مطالعات راهبردی و برنامه‌ریزی مطابق با توانمندی‌های کشور داشته باشیم، مسائل حل می‌شود.

صفاری نطنزی مسئله اصلی در کنار مسائل فوق را مشکلات مالی کشور نیز دانست و گفت: گاهی برنامه‌ریزی می‌شود و تصمیمات خوبی گرفته می‌شود اما وقتی منابع مالی نیست، طرح روی زمین می‌ماند. در حال حاضر روی بحث‌هایی که در حوزه کمبود و تأمین آب می‌شود، تصمیم‌ها و پیشنهادهای خوبی ارائه می‌شود اما چون ازنظر مالی تأمین نمی‌شود بی‌نتیجه می‌ماند. واضح است که مطالعه راهبردی زمان‌بر است و برای به نتیجه رسیدن آن ممکن است در دولتی تصویب و در دولت دیگر اجرایی و در دولت بعدازآن به نتیجه برسد؛ اما وزرا و مسئولان ما در تلاش‌اند که در کوتاه‌مدت کاری انجام دهند که عده‌ای راضی شوند. ممکن است اگر برنامه‌ای در درازمدت تصویب شود، نمایندگان مجلس سراغ استیضاح بروند که چرا این‌گونه شد درحالی‌که اگر کمی صبوری کنند، طرح به نتیجه می‌رسد.

صفاری نطنزی ضعف کشور را نبودن برنامه راهبردی می‌داند و می‌گوید: هرکسی سعی می‌کند زودتر به جوابی برسد که این در درازمدت ایجاد مشکل می‌کند.

او با اشاره به پتانسیل‌های کشور عنوان می‌کند بعضی مناطق مزیت‌های خاص خودش را دارد و نیاز نیست کار دیگری در آن منطقه انجام شود تا با مشکلات دیگری مواجه شویم. بالاخره مطالعه اصولی و قانونمندی را باید از جایی شروع کنیم. نمی‌توان این سلسله آزمون خطا ادامه پیدا کند. به نظر من اگر حتی یک دهه هم نیاز به فرصت باشد این کار انجام شود به نفع کشور است. همه مردم ما هم در این شرایط با نخبگان کشور همراهند.

تهیه و تنظیم: فاطمه سادات نجفیان