اکالیپتوس، درخت نواحی کویری نیست/ لزوم آبیاری درختان اکالیپتوس با آب‌های نامتعارف

به گزارش خبرنگار ایانا، طی سالهای اخیر، با توجه به ممنوعیت بهره‌برداری از چوب درختان عرصه‌های طبیعی و جنگلی برای تامین نیاز صنایع چوب و کاغذ، زراعت چوب و کاشت درختان سریع‌الرشد دارای کیفیت چوب مورد نظر برای ساخت خمیر کاغذ یا ورق‌های نئوپان و ام‌دی‌اف، به صورت جدی‌تر و گسترده‌تری مد نظر قرار گرفته است. 

از جمله درختان توصیه شده برای توسعه مزارع چوب، درخت اوکالیپتوس است، که بر اساس ویژگی‌های زیستی آن، از طرف سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، برای کاشت در مناطق گرمسیر و پر آب، از جمله استان خوزستان توصیه شده است. اما امکان رشد و حیات این درخت همیشه سبز و سریع‌الرشد در مناطق کویری نیز، باعث‌ تمایل جوامع محلی به کاشت این درخت در این مناطق شده، که با توجه به مصرف بالای آب آن، مسبب مشکلاتی برای زیست بوم این مناطق شده است.

داود کرتولی‌نژاد، عضو هیأت علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان در این ارتباط ضمن اشاره به نتایج مقالات متعدد و معتبر در زمینه مضرات کاشت درخت اکالیپتوس تصریح کرد: مصرف آب توسط گونه اکالیپتوس بسیار فراوان بوده به‌نحوی‌که پس از یک سال با رشد درخت و رویش ریشه آب مناطق اطراف با بحران مواجه می‌شود و نمونه بارز مضرات کاشت اکالیپتوس در مقالات متعددی علمی بیان شده است.

مصطفی خوشنویس، محقق بازنشسته سازمان تحقیقات جنگل‌ها و مراتع نیز گفت: بین سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ با یک گروه کارشناسی متشکل از کارشناسان داخلی و خارجی در حال مطالعه بر روی آلودگی های جنگ خلیج فارس بودیم، کارشناسان خارجی وقتی درختان اکالیپتوس را در جنوب کشور دیدند گفتند که این گونه آنهم در حجم زیاد برای کشور شما که گرم و خشک است خطرناک است، چون ذخیره رطوبت داخل خاک را کم می کند و این به ضرر گونه های بومی است.

وی افزود: وقتی چنین گونه‌ای توان بالایی در جذب رطوبت دارد باید بینیم انتظار ما از این گونه چیست؟ آیا منفعت آن برتر از مضرات آن است؟ چوب بسیاری از گونه های اکالیپتوس کاربردهای مختلفی در صنایع چوب و کاغذ سازی دارد اما به دلیل سفتی و پیچیدگی تارهایی که اکالیپتوس های وارد شده به کشور دارند معمولا ابزار خاصی برای کار بر روی آنها نیاز است و حتی اگر چوب آن خشک شود فوق العاده سفت می‌شود البته نگاه من روی تولیدات چوبی این درخت نیست چون در جنوب کشور هم مقدار کمی از اکالیپتوس های کاشته شده را با دید تولید چوب نگاه می‌کنند بیشتر بحث توسعه فضای سبز، بادشکن اطراف مزارع، جاده‌ها، اتوبان‌ها و بزرگراه است.

سیدهاشم موسوی‌نژاد، رئیس جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز در این خصوص به خبرنگار ایانا گفت: توصیه ما برای کاشت این درخت، تنها در مناطق با منابع آب مکفی است. حتی احتمال کوچکی از این که این گونه به منابع آبی مناطق خشک آسیب وارد کند، باعث‌ می‌شود که کاشت آن در مناطق کویری توصیه نشود. مگر این که موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع به صورت رسمی اعلام کند این درخت خطری برای منابع آبی نخواهد داشت.

درخت اکالیپتوس مناسب مناطق کویری نیست

رئیس بخش صنوبر درختان سریع‌الرشد موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع اما، در گفتگو با خبرنگار ایانا با بیان اینکه در سال ۱۳۵۱ بذر ۱۱۷ گونه اکالیپتوس از استرالیا وارد ایران و در ایستگاه‌های مختلف تحقیقاتی در شمال و خارج از شمال کشور کاشته شد گفت: پس از سال‌ها تحقیقات، گونه اکالیپتوس کامالدولنسیس برای کاشت در ایران مناسب شناخته، و روی سازگاری آن با اقلیم ایران، و آفت‌ها و بیماری‌های آن کار شد.

محسن کلاگری ادامه داد: در سال‌های اخیر نگرانی‌هایی بابت تهاجم ریشه‌های اکالیپتوس به منابع آب زیرزمینی مطرح شده است که با توجه به عمق نفوذ حداکثر ۳ تا ۵ متری ریشه‌های این درخت، امکان دسترسی آنها به منابع آب زیرزمینی در عمق بالغ بر ۱۰۰ متر وجود ندارد.

وی توضیح داد: اما این درخت به طور قطع مکانیزم خود کنترلی مانند برگ‌های کرکالود برای کاهش مصرف را ندارد، و به دلیل نیاز آبی بالا، در صورت کاشت در مناطق کم آب با مصرف آب‌های سطحی، باعث خشکی خاک شده و امکان حیات را از سایر گونه‌های گیاهی در منطقه خواهد گرفت. از سوی دیگر استخراج آب از منابع آب زیرزمینی از طریق چاه‌های عمیق برای آبیاری درختان اکالیپتوس مجاز شمرده نمی‌شود.

کلاگری افزود: همچنین این درخت به دلیل همیشه سبز بودن و وجود آب در برگ‌ها در تمام طول سال، توان مقابله با یخ‌زدگی را ندارد و کاشت آن با هدف زراعت چوب در مناطقی که زمستان‌های سرد دارند، امکان‌پذیر نخواهد بود. پیش از این زارعان چوبی که از اکالیپتوس برای کاشت در مناطق با امکان کاهش دمای زیر صفر در زمستان و دارای سرماهای شدید دوره‌ای استفاده کرده بودند، به دلیل یخ زدگی مزارع دچار خسارت شدند.

وی با بیان اینکه درخت اکالیپتوس می‌تواند شوری خاک بین ۶ تا ۷ هزار ppm را تحمل کند ادامه داد: این درخت به عنوان درختی مقاوم به شوری و گرما در شرایطی که درخت صنوبر برای مزارع چوب شمال کشور توصیه می‌شود؛ گزینه بسیار مناسبی برای زراعت چوب در استان‌های پر آب جنوبی از جمله استان خوزستان است. در حال حاضر دو شرکت بزرگ در خوزستان هر کدام ۵۰۰ هکتار از اراضی را زیر کشت اکالیپتوس برده‌اند.

مزارع چوب با آب‌های نامتعارف آبیاری شوند

رئیس بخش صنوبر و درختان سریع الرشد موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با تاکید بر این که مطالعات زیادی روی این گونه برای معرفی یه مزارع چوب انجام شده است، گفت: با توجه به نیاز آبی ۱۲ هزار متر مکعبی این درخت، اجازه کاشت آن تنها با آب‌های نامتعارف داده شده است. البته این سازوکار تامین آب، مختص به اکالیپتوس نیست و مزارع چوب در صورتی که به صورت دیم ایجاد نشوند، در شرایطی مجوز می گیرند که برای آبیاری آنها از آب‌های نامتعارف استفاده شده، و از منابع آبی دست اول برای آبیاری آنها استفاده نشود. ولی در کل حداکثر سطح زیر کشت اکالیپتوس در کشور، از ۳۰۰ هزار هکتار تجاوز نمی‌کند که این میزان قاعدتا نمی تواند فشار چندانی را به منابع آبی کشور وارد کند.

خبرنگار: شبنم مسعودی