پنبه یا طلای سفید،زینت بخش عرصه‌های خشک ( بخش اول)

 در دهه‌های 1330 و 1340 ایران در میان ده یا پانزده کشور نخست تولید کنندة پنبه جهان جای گرفت. صادرات نیز به طور منظم رشد یافت و بازار آن متنوع‌تر شد. مصرف داخلی پنبه و پنبه دانه نیز، تا حدودی به سبب گسترش صنعت منسوجات و تا اندازه‌ای به دلیل تأسیس کارخانه‌های جدید برای تولید روغن خوراکی، افزایش یافت. در دهه، بویژه نیمة اول آن، افزایش تولید پنبه در ایران ادامه یافت ، اما در سال‌های بعد این دهه تولید پنبه تحت تأثیر محدودیت‌های کلی‌تر در کشاورزی ایران قرار گرفت که به رونق شدید و ناگهانی تولید نفت مربوط بود. در 1357 نواحی کاشت پنبه به حدود یک سوم و محصول به حدود یک چهارم، در مقایسه با 1352 ، کاهش یافت.

در سال‌های نخستین پس از انقلاب اسلامی عواملی چون فرار زمین‌داران بزرگ مناطق پنبه خیز خصوصاً منطقة گنبد و گرگان ، خرد شدن اراضی وسیع و یکپارچة کشت مکانیزه پنبه ، اداره نامطلوب مؤسسات کشاورزی، بلاتکلیف ماندن وضع مالکیت اراضی و پایین بودن سطح درآمد حاصل از این زراعت در قیاس با فعالیت‌های رایج در سایر بخش‌ها ، در افت تولید پنبه مؤثر افتاد . در 1358 ش ، با وجود رونق بازار پنبه در بازارهای جهانی ، به سبب مصادف شدن زمان آماده سازی زمین و تهیة مواد زراعتی محصول پنبه با شرایط ناشی از اوج گیری انقلاب اسلامی در ماه‌های آخر 1357  خورشیدی، تولید از 177 هزار تن در 1356 خورشیدی به 133 هزار تن کاهش یافت. در 1359 خورشیدی سطح زیر کشت به 145 هزار هکتار ، یعنی پایین ترین میزان خود، تقلیل یافت . در 1358 ، به سبب کاهش تولید و نیاز بازار داخلی ، صدور پنبه به خارج از کشور ممنوع شد و بنابر نیاز بازار داخلی به انواع پنبه ، الیاف، نخ و منسوجات پنبه‌ای مقداری ارز صرف ورود این اقلام شد. بیشتر دهة 1350، بویژه نیمه اول آن، افزایش تولید پنبه در ایران ادامه یافت ، اما در سال‌های بعد این دهه تولید پنبه تحت تأثیر محدودیت‌های کلی‌تر در کشاورزی ایران قرار گرفت که به رونق شدید و ناگهانی تولید نفت مربوط بود. در سال 1357 نواحی کاشت پنبه به حدود یک سوم و تولید کل به حدود یک چهارم ، در مقایسه با سال  1352 ، کاهش یافت.  در 1367 طرح افزایش تولید پنبه در چار چوب برنامه پنج سالة اول (1368ـ1372) تهیه و تصویب شد. این طرح مشتمل بر هفت پروژه ، با هدف افزایش تولید وش (پنبة پاک نکرده ) از 000 ، 341 تن در سال پایه (1367) به 000 ، 452 تن در سال پایانی برنامه (1372)، از 1368 به اجرا در آمد . برنامه پنج ساله اول تا 1370 با موفقیت همراه بود اما از به علت افزایش قیمت تولیدات  زراعتی دیگری چون دانه های روغنی ( سویا ) ، از میزان سطح کشت و تولید پنبه کاسته شد ، به طوری که در 1372 ش میزان سطح کشت و تولید پنبه به ترتیب با 148 هزار هکتار و 900 هزار تن به پایین ترین سطح خود طی چهل سال گذشته رسید و در این سال برای اولین بار 300 ، 3 تن و در سال بعد هشت هزار تن پنبه از جمهوری های آسیای مرکزی ، وارد کشور شد . کاهش تولید پنبه از یک طرف و پایین بودن کیفیت پنبه های وارداتی نسبت به پنبة داخلی از طرف دیگر ، قیمت پنبه را در 1373 ش افزایش داد و باعث افزایش سطح کشت و تولید در 1374 شد.  در 1375 میزان سطح کشت و تولید پنبه بترتیب به 318 ، 311 هکتار و 829 ، 175 تن بالغ شد که بالاترین رقم ، طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی است . در 1374 برنامة پنجساله دوم زراعت پنبه (1374 ـ 1378) در قالب برنامه پنج سالة دوم توسعه به اجرا در آمد . این برنامه با توجه به میزان نیاز کارخانه های نساجی کشور به الیاف پنبه در طی دورة اجرایی برنامه ، که بالغ بر 133 تا 198 هزار تن می‌شود، از سال  1375 طرحی به نام « طرح پایدار پنبه » در کشور به اجرا در آمد. نتیجة اجرای این طرح در سال  1378 مطلوب و رضایت بخش بود به طوری که در سطح حدود 46 هزار هکتار پنبه کاری، متوسط عملکرد پنبه به 900 ، 2 کیلوگرم در هر هکتار افزایش یافت . در پایان این طرح ، که به مدت پنج سال ادامه برسد ، پیش بینی شده بود که عملکرد متوسط کشور در سطح دویست هزار هکتار پنبه کاری به 250 ، 3 کیلوگرم در هر هکتار برسد .البته این پیش بینی در حد افزایش یکصد کیلوگرم تحقق یافت اما سطح کشت    پنبه از 119 هزار هکتار فراتر نرفت.

ادامه دارد......