کشاورزی، پیشگام برنامه‌های توسعه است

فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم هم‌زمان با اجرا و پیگیری برنامه‌های پنجم و ششم توسعه است. البته با توجه به تمدید یک‌ساله برنامه پنجم توسعه در عمل سال 96 که در روزهای پایانی آن هستیم سال نخست برنامه ششم توسعه شد. برنامه‌ای که در آن سیاست‌ها و تکالیف دولت در بخش اقتصادی بیش از سایر بخش‌ها شد و بخش کشاورزی نیز با توجه به اهمیت بحران آب و امنیت غذایی توجه ویژه‌ای نسبت به برنامه‌های دیگر، پیدا کرد.

برنامه پنجم توسعه (94 تا 1390) در حوزه کشاورزی بیشتر بر مبنای خودکفایی در محصولات به‌ویژه محصولات استراتژیک بود. محصولاتی مانند گندم، جو، ذرت، چغندرقند و نیشکر، اقلام پروتئینی و...

این برنامه‌ها باید از طرق مختلف ازجمله ارتقای راندمان آبیاری، ارتقای بهره‌وری هم‌زمان در بخش آب و دیگر بخش‌های کشاورزی، توسعه کشت زیست‌محیطی (ارگانیک)، ارتقای شاخص مکانیزاسیون کشاورزی و... محقق می‌شد. برنامه‌ای که به‌خودی‌خود مشکلاتی داشت و امکان چشم‌پوشی از این مشکلات وجود نداشت. در این بخش، چالش‌هایی مانند عدم وجود جداول یا اهداف کمی (عددی) که در بخش کشاورزی می‌تواند نقش اساسی ایفا کند، وجود داشت؛ اما با این‌همه از سال 92 و پس از آغاز به کار دولت یازدهم، آمارها حکایت از این داشتند که در بیشتر شاخص‌های مربوط به بهبود وضعیت کشاورزی به‌ویژه در خودکفایی تولیدات اقلام استراتژیک قدم‌های مثبتی برداشته شده است. برای نمونه یکی از مهم‌ترین کالاهایی که نیاز  آن به واردات کاهش یافته و در مرز خودکفایی آن قرار داریم «شکر» است. بر اساس آخرین آمارهای وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید چغندرقند از سه هزار و 467 هزار تن در سال 92 به هفت هزار و 950 تن در سال 96 رسید. ضمن اینکه در  قیمت خرید تضمینی این کالا نیز از 1350 ریال به 2916 ریال رسید. همچنین در همین مدت واردات شکر هم به روند نزولی ادامه داده است.

روند تولید و واردات شکر از 1392 تا 1395 واحد: هزار تن

*برآورد

البته درباره کالاهای استراتژیک دیگر نیز همین روند وجود دارد، اما مهم‌ترین نکته‌ای که در مورد این نوع کالاها باید به آن توجه کرد تغییر سیاست‌گذاری بخش کشاورزی و گسترده شدن آن به سمت حوزه‌های دیگر است. چراکه نیاز بود برای بهبود وضعیت کشاورزی بخش‌های مرتبط و میان‌بخشی مانند صنایع تبدیلی نیز فعال شود. به همین دلیل بخش کشاورزی با قانون تمرکز سعی در بهبود وضعیت کرد.

تصویب قانون تمرکز وظایف و اختیارات بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی کمک بسیار زیادی در نزدیک شدن بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های بخش کشاورزی ایفا کرده و این وزارتخانه همواره این موضوع را موردتوجه قرار داده است.

به همین منظور،‌ حمایت از صنایع تبدیلی و تکمیلی در طرح توسعه کشاورزی و اعطای تسهیلات بانکی بیش از هشت هزار میلیارد ریال به این طرح‌ها، مشخص شدن اهداف کمی صنایع تبدیلی در قانون برنامه ششم، حمایت از صنایع تبدیلی به‌منظور برخورداری از تسهیلات طرح رونق تولید به‌گونه‌ای که در سال 95 برای تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام صنایع تبدیلی و تکمیلی و فعال‌سازی واحدهای فعال و غیرفعال شش هزار و 500 میلیارد ریال تسهیلات بانکی تأمین شده است.

همچنین با هدف اجرای برنامه‌های اقتصاد مقاومتی دو پروژه افزایش میزان جذب مواد خام کشاورزی و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در سال 95 در دستور کار این وزارتخانه قرار داشت که با توجه به گزارش‌های عملکردی این دو پروژه به ترتیب 127 درصد و 150 درصد اهداف در نظر گرفته‌شده دارای عملکرد بوده است.

برنامه ششم، تکمیل زنجیره تولید

برنامه ششم توسعه موضوع کشاورزی را بسیار جدی‌تر و جامع‌تر دیده و در صدد تکمیل برنامه‌های گذشته است. توسعه کشت محصولات زیست‌محیطی، ارتقای بهره‌وری آب‌وخاک، تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی از طریق اعطای کمک‌های فنی - اعتباری به تشکل‌های فراگیر کشاورزی و روستایی، تنظیم بازار، پرداخت تسهیلات به صندوق‌های کشاورزی و... از جمله این برنامه‌ها بوده است.

البته مهم‌ترین و اصلی‌ترین کار وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان سیاست‌گذار اصلی در این بخش تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی بوده است، چراکه تکمیل زنجیره تولید به معنای بهره‌وری بالاتر، کاهش اتلاف سرمایه و دورریز محصولات تولیدشده است که نتیجه آن کاهش قیمت و توزیع بهتر محصولات، کیفیت بالاتر و صادرات بیشتر و... خواهد بود. به همین دلیل نیاز بوده که صنایع تبدیلی و تکمیلی نیز فعال شود. بر اساس آمار موجود از ابتدای برنامه پنجم توسعه تا پایان سال 1391 تعداد شش هزار و 808 بنگاه با ظرفیت جذب 32 هزار و 270 تن مواد خام کشاورزی احداث و فعالیت داشتند، اما در دولت یازدهم با افزایش تعداد دو هزار و 265 بنگاه با ظرفیت 14 هزار و 908 تن به میزان 46 درصد ظرفیت قبلی به ظرفیت جذب مواد خام محصولات کشاورزی در صنایع تبدیلی و مواد غذایی کشور اضافه شده است.

مقایسه عملکرد توسعه صنایع تبدیلی کشور قبل و بعد از 1392

همچنین از ابتدای برنامه پنجم توسعه تا پایان سال 1391 تعداد یک هزار و 94 سردخانه برای محصولات کشاورزی با ظرفیت دو هزار و 639 هزار تن احداث و فعالیت داشتند، اما در دولت یازدهم با افزایش تعداد 502 سردخانه با ظرفیت یک هزار و 339 تن معادل 51 درصد ظرفیت سردخانه‌های قبلی به ظرفیت سردخانه‌های کشور افزوده شده است.

جدول مقایسه عملکرد توسعه سردخانه‌های کشور قبل و بعد از 1392

البته در مهم‌ترین بخش ازجمله بخش آب و بهره‌وری آن نیز اقدام‌های مهمی انجام شده است. اجرای طرح‌های مختلف زیربنایی نظیر توسعه سامانه‌های نوین آبیاری، احداث شبکه‌های فرعی آبیاری و زه‌کشی، انتقال آب با لوله، تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی، احیاء و مرمت قنوات، احداث کانال‌های آبیاری عمومی و... همت گماشته است.

در همین‌ مورد طی سال‌های 1392 تاکنون بیش از 430 هزار هکتار شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی، 425 هزار هکتار سامانه‌های نوین آبیاری، 232 هزار هکتار تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی، 32 هزار هکتار کانال آبیاری عمومی و 1366 کیلومتر قنات احیا و مرمت شده است.

تمامی آن‌ها به‌منظور استفاده در بهینه‌سازی مصرف آب و با اهداف کمک و مساعدت به کشاورز و بهره‌بردار صورت می‌گیرد و برای اجرای آن‌ها 85 درصد یارانه نیز پرداخت می‌کند.

این اقدامات فقط بخشی از راهکارهای انجام‌شده برای تحقق اهداف برنامه ششم و تکمیل دستاوردهای برنامه پنجم توسعه در بخش کشاورزی بوده است./