چه میزان زمین کشاورزی در ایران بر اثر خشکسالی رها شده است؟
قهر کشاورزان با زمین
اگر زمین‌های کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار نگیرند از مالکیت شخص خارج خواهند شد
چه میزان زمین کشاورزی در ایران بر اثر خشکسالی رها شده است؟ این پرسشی است که آمار دقیقی برای پاسخ دادن به آن وجود ندارد. به نظر می‌رسد کاهش محسوس بارش‌ها در سال‌های اخیر که به کاهش درآمد کشاورزی سنتی منجر شده در کنار تغییر کاربری اراضی، نقش پررنگی در رها شدن کشاورزی در کشور و به قولی رها شدن زمین‌های کشاورزی بازی کرده‌اند، اما برای آنکه آماری قابل‌توجه از اراضی کشاورزی رهاشده را به نمایش بگذارد، مانعی جدی در مقابل خود می‌بیند، «اگر زمین‌های کشاورزی بر اثر خشکسالی رها و مورد بهره‌برداری قرار نگیرند از مالکیت شخص خارج خواهند شد.» این موضوعی است که کارشناسان و متخصصان بخش کشاورزی به آن اشاره می‌کنند و معتقدند این موضوع مانع رها شدن بسیاری از زمین‌های کشاورزی در کشور شده است.
این مسئله باعث شده که کشاورزان با چنگ و دندان هم که شده با کاهش سطح زیر کشت یا تغییر الگوی کشت به حفظ زمین‌های خود بپردازند.
اما نمی‌توان انکار کرد که سایه غول خشکسالی در نقاط مختلف کشور بر روی زمین‌های کشاورزان چنگ انداخته و سالانه بخشی از این زمین‌ها را از سطح زیر کشت خارج می‌کند.
بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد، ایران نیز ازجمله کشورهایی محسوب می‌شود که زمین‌های کشاورزی رها شده آن کم‌کم به منابع طبیعی بازگشت داده می‌شود، چراکه به دنبال خشکسالی بسیاری از کشاورزان زمین‌های خود را رها کرده و به سمت شهرها مهاجرت می‌کنند.
دراین‌باره کریم ذوالفقاری رئیس سازمان جهاد کشاورزی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار «خبرگزاری ایانا» می‌گوید: «مسئله زمین‌های کشاورزی رهاشده در استان تهران وجود ندارد مگر آنکه این زمین‌ها در نقاط بسیار دوردست و محروم قرار داشته باشند. در خشکسالی نیز نباید زمین‌های کشاورزی را به حال خود رها کرد و درنهایت باید تغییر کاربری در این زمین‌ها صورت بگیرد مثلاً کشاورزی که قبلاً در زمان‌های پرآبی کشت یونجه داشته حالا باید با بروز خشکسالی بیشتر به کاشت گندم بپردازد تا میزان آب‌دهی محصولات کاهش یابد چراکه اگر هیچ‌گونه عملیات کشاورزی روی زمین‌های گرفتار خشکسالی صورت نگیرد، قطعاً زمین‌های کشاورزی از مالکیت صاحبان ملک خارج خواهد شد.»
او ادامه می‌دهد: «درنهایت در بحران خشکسالی به کشاورزان خسارت‌دیده کمک خواهد شد که گلخانه بزنند و با مدیریت بیشتر و شیوه‌های نوین‌تری وضعیت کمبود آب را مدیریت کنند، اما بازهم اجازه نمی‌دهیم مقوله‌ای تحت عنوان زمین کشاورزی رهاشده وجود داشته باشد.»
خشکسالی سطح زیر کشت را کاهش داد
کاهش قابل‌توجه منابع آبی در استان یزد، باعث شده که در نگاه نخست این استان جزو استان‌هایی قرار بگیرد که زمین‌های رهاشده کشاورزی در آن آمار بالایی داشته باشد. جمال سجادی‌پور رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد به خبرنگار «خبرگزاری ایانا» می‌گوید: «با توجه به اینکه استان یزد جزو کم‌بارش‌ترین استان‌ها است، آمارها نشان می‌دهد آب در بخش کشاورزی در سال‌های 83 و 84، حدود یک میلیارد و 495 میلیون مترمکعب بوده که این میزان در حال حاضر به رقم 918 میلیون مترمکعب کاهش یافته است؛ بنابراین کاهش حدود 40 درصدی منابع آبی در بخش کشاورزی به چشم می‌خورد که بخش عظیمی از آن مربوط به آب چاه‌های کشاورزی است.»
او در ادامه با اشاره به اینکه در استان یزد زمین کشاورزی که دچار خشکسالی شده یا بر اثر موارد دیگری تحت خطر قرارگرفته رها نمی‌شود، ادامه داد: «در شهرستان‌های تفت و مهریز بیش از چهار هزار باغ بادام آن خشک‌شده‌اند و همچنین بیش از 600 رشته قنات کاملاً خشک شده نیز در زمره این آمار قرار دارد. در بحث زراعت نیز باید اشاره کرد که در سال‌های 83 و 84 به میزان 58 هزار هکتار سطح زیر کشت زراعی وجود داشت که اکنون این سطح به 38 هزار هکتار رسیده است.»
سجادی‌پور می‌گوید: «کیفیت آب استان یزد اصلاً خوب نیست و 84 درصد منابع آبی آب‌ها نامتعارف است.»
او با اشاره به کاهش زمین‌های زیر کشت به‌جای رها کردنشان ادامه می‌دهد: «شاید مفهومی تحت عنوان زمین کشاورزی کاملاً رهاشده درست نباشد. برای نمونه اگر زمین زراعی را به سه قسمت تقسیم کنیم به‌طور گردشی هرسال یک قسمت از زمین کاشت می‌شود تا از کیفیت زمین کاسته نشود و مفهومی تحت عنوان زمین کشاورزی رهاشده ایجاد نشود.»
رها شدن زمین‌ها کشاورزی در پایین‌دست سد درودزن
هرچند کشاورزان برای اینکه زمین کشاورزی خود را از دست ندهند، تلاش می‌کنند تا به هر طریقی روی زمین‌هایشان کشاورزی داشته باشند، اما خشکسالی، برای بسیاری از آن‌ها راهی جز رها کردن زمین‌های آبا و اجدادی و شغلی که از پدرانشان به آن‌ها ارث رسیده، باقی نگذاشته و این اجبار هم باعث شده تا در برخی استان‌ها، حق مالکیت اراضی رهاشده از مالک سلب نشود.
محمدمهدی قاسمی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار «خبرگزاری ایانا» می‌گوید: «به دلیل خشکسالی فوق بحرانی که 10 سال است گریبان‌گیر استان فارس شده، میزان زیادی از آب چاه‌ها، رودخانه‌ها و نیز منابع زیرزمینی نه‌تنها کاهش یافته، بلکه از کیفیت آب‌ها نیز کاسته شده است.
او ادامه می‌دهد: «در پایین‌دست سد درودزن فارس 50 هزار هکتار از زمین‌ها دیگر هیچ کشتی نمی‌شود، اما با توجه به اینکه وضعیت خشکسالی در این منطقه بسیار بحرانی است چنین ماجرای غم‌انگیزی درک شده و در حال حاضر مالکیت این زمین‌ها از صاحبان زمین سلب نشده است.»
همچنین در ادامه سید یعقوب موسوی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرمان با اشاره به اینکه 10 هزار هکتار از زمین‌هایی که دچار خشکسالی شده‌اند تحت آبیاری قطره‌ای قرارگرفته‌اند می‌گوید: «تنها در نقاطی مانند کوه‌پایه‌ها که میزان آب موجود در این مناطق فصلی تأمین می‌شود اثر بیشتری از خشکسالی به چشم می‌خورد. البته باید گفت که در سال 96 میزان بارندگی به پنج میلی‌متر مکعب کاهش یافت که این میزان کمترین مقدار بارندگی را در طول 100 سال اخیر داستان است. بنابراین میزان سطح زیر کشت محصولات تابستانه و زراعی بسیار کم شده است.»
در پایان مجتبی مزروعی مدیریت سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی در گفت‌وگو با « ایانا» می‌گوید: «آما دقیقی از زمین‌های رهاشده بر اثر خشکسالی نیست؛ بلکه در خراسان نیز سعی می‌شود تا حد امکان از رها شدن زمین‌های کشاورزی خودمداری شود، اما واقعیت این است که جمعیت حاشیه‌نشینی مشهد از 400 – 300 هزار نفر به یک میلیون و 200 هزار نفر افزایش یافته است. این موضوع نشان‌دهنده این است که جمعیت روستایی به سمت شهرنشینی مهاجرت کرده است و به‌تبع زمین‌های کشاورزی هم رها شده‌اند.»
هرچند سعی شده در نقاط مختلف کشور با روش‌ها و ترفندهای گوناگون از رها شدن زمین‌های کشاورزی جلوگیری شود، اما حتی با تغییر الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت، باز هم موضوع رها شدن زمین‌های کشاورزی به دنبال خشکسالی و کاهش درآمد کشاورزان سنتی، به حاشیه‌ای تبدیل‌شده که داستانش خیلی آرام و بی‌صدا در حال روایت شدن است، اما نمی‌توان کار چندانی برای نجات آن انجام داد و حتی آمار و بررسی دقیقی هم از میزان زمین‌های رهاشده وجود ندارد./
دیدگاه تان را بنویسید