دروغ بزرگ

اختلاف نظرها بر سر میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی داستان قدیمی است که هنوز متخصصان و کارشناسان مربوطه بر سر آن به اجماع نرسیده‌اند. برخی می‌گویند متهم ردیف اول بالاترین مصرف آب در کشور، بخش کشاورزی است و معتقدند بخش کشاورزی سهمی 90 درصدی در مصرف آب دارد و در حال بلعیدن منابع آبی کشور است. این رقم در حالی پر از شک و ابهام است که کارشناسان فنی و مهندسی وزارت جهاد کشاورزی می‌گویند؛ این آمار صحت ندارد و این میزان 48 درصد است .

به اعتقاد برخی از متخصصان، اسم بخش کشاورزی در این زمینه بد دررفته است و این بخش خیلی مقصر نیست. البته کشاورزی سنتی و مدیریت نکردن آب مصرفی توسط کشاورزان، موضوع غیرقابل انکاری است که نمی‌توان از زیر آن در رفت و نگفت که چنین جریاناتی مصرف میزان آب مصرفی را در این بخش بالا می‌برد اما این رقم سهم 90 درصدی هم چندان به واقعیت نزدیک نیست.

در هر حال اختلاف نظر در زمینه مصرف آب در بخش کشاورزی داستان اجتناب ناپذیری است که سال‌های سال در این حوزه جریان داشته است.

آمار را با اسناد ارائه دهید

در این باره تورج فتحی، کارشناس منابع آب و محیط زیست به خبرنگار خبرگزاری ایانا می‌گوید: «چندین دهه است که وزارت نیرو وظیفه تهیه آمار و ارقام مصرفی آب در بخش‌های مختلف کشور را بر عهده دارد. بر این اساس این وزارتخانه، میزان منابع مصرفی آب را سالیانه به صورت سیستماتیک آماربرداری می‌کند و آمار و ارقام خود را براساس مستندات ارائه می‌دهد. این آمار و ارقام‌ بعد از گذراندن مراحل اولیه غربال می‌شوند و مورد بررسی دقیق‌تری قرار می‌گیرند تا به آمار قابل انتشار برسند. »

او با اشاره به اینکه مدتی است در بین اخبار ارائه شده، میزان آب مصرفی بخش کشاورزی ارقامی کمتر از 90 درصد را اعلام می‌کند، ادامه می‌دهد: « مدتی است که برخی از کارشناسان می‌گویند سهم آب مصرفی بخش کشاورزی کمتر از 90 درصد است. ممکن است این ادعا درست باشد ولی باید خاطر نشان کرد برای اثبات این ارقام به مستندات نیاز است. البته راه حل دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان فهمید کدام رقم صحت دارد. براین اساس اگر میزان آب مصرف خانگی و صنعتی را محاسبه و از کل آب تجدیدپذیر کم  کنیم به رقم آب مصرفی بخش کشاورزی خواهیم رسید.»

اختلاف نظر فاحش وزارت نیرو و جهاد کشاورزی  

بیشترین اختلاف نظری که در این زمینه وجود دارد مربوط به وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی است. وزارت نیرو معتقد است که بخش کشاورزی سهم بالایی را در مصرف آبهای تجدیدپذیر در کشور دارد و  در مقابل جهاد کشاورزی این مساله را انکار می‌کند.

برخی از کارشناسان و فعالان حوزه آب معتقد هستند این اختلافنظر به‌‌خاطر این است که وزارت نیرو نمی‌تواند آب پشت سدها را دقیق برآورد کند. متاسفانه زمانی که می‌خواهند سهم کشاورزی را محاسبه کنند، آب شرب و همچنین سهم صنعت را از کل منابع تجدید پذیر کسر می‌کنند و هر آنچه باقی‌مانده را به حساب کشاورزی می‌زنند.

حدود دو سال پیش بود که خلیل آقایی، قائم‌مقام اسبق وزیر کشاورزی، با توجه به تجربه‌ای که در وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی داشت؛ آمار 90 درصدی مصرف آب توسط بخش کشاورزی را دور از انصاف دانست.

او گفت، وزارت نیرو آمار دقیقی از برداشت بیش از حد سفره‌های زیرزمینی، چاه‌های غیرمجاز و آب‌های جاری در رودخانه‌ها ندارد. همچنین آب‌های روانی که از کشور خارج می‌شوند، میزان بارش درفصل‌های مختلف و نیز میزان تبخیر آب پشت سدها تا رسیدن به مزارع از جمله عواملی دیگری است که وزارت نیرو نمی‌تواند بررسی دقیق و حساب‌شده‌ای از آنها داشته باشد. براین اساس با توجه به نبود ارقام دقیق، بخش کشاورزی مظلوم واقع شده و به عنوان پر مصرف‌ترین بخش منابع آبی کشور معرفی می‌شود.

دروغ بزرگ

همین چند روز گذشته بود که فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب اعلام کرد براساس مطالعات موسسه مطالعاتی فنی و مهندسی وابسته به جهاد کشاورزی میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی چیزی حدود 48 درصد است. او گفت، وزارت نیرو به مدیریت تقاضای آب فکر نمی‌کند و تنها به فکر تامین آب است و آمار مصرف 90 درصدی آب در بخش کشاورزی یک دروغ بزرگ است. فاطمه ظفرنژاد با اشاره به بررسی های صورت گرفته ادامه داد، بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی تنها 48 درصد است و افرادی که می‌گویند این حوزه 90 درصد آب کشور را به می‌خورد، درک درستی از کشاورزی ندارند.

بیشتر از مصرف متوسط جهانی هستیم

چندی پیش سازمان یونسکو مطالعه جالبی در زمینه میزان مصرف آب 21 محصول کشاورزی، باغی، زراعی و دامداری انجام داد که نتایج جالبی را برای ایران در برداشت. همچنین بر اساس این مطالعات، مشخص شد که ایران چه رتبه‌ای را از حیث میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی دارد.

بر طبق گزارش یونسکو انواع آب‌ها با سه رنگ مشخص شد که رنگ سبز مربوط به آب  حاصل از بارندگی یا آب شدن برف‌ها، رنگ آبی به آب‌های زیرزمینی یا جاری که برای آبیاری محصولات کشاورزی استفاده می‌شود تعلق داشت و رنگ خاکستری مربوط به پساب‌ها و آب‌های آلوده و برگشتنی بود.

نکته قابل توجه این است که ایران از آن دسته کشورهایی است که برای تولید محصولات مختلف کشاورزی از آب آبی یا خاکستری استفاده می‌کند. همچنین در بین این 21 قلم محصولات کشاورزی، ایران تنها در کشت و تولید نیشکر، سویا، جو و انگور کمتر از متوسط جهانی از آب آبی استفاده می‌کند. در تولید گندم نیز خوشبختانه کشور بیشتر از آب سبز بهره می‌برد، اما در کل متوسط استفاده آب در ایران و در بخش کشاورزی از متوسط جهانی بالاتر است.

با توجه به آنچه گفته شد، گویا اختلاف نظرهای زیادی در زمینه آمارهای میزان مصرف آب در بخش کشاورزی وجود دارد. اما آنچه در این میان حائز اهمیت است، موضوع تغییر سیاست مصرفی آب در بخش کشاورزی است نه جنگ بر سر آمار و ارقام ارائه شده. چرا که این بخش باید به سمت مدیریت بهینه مصرف آب در این حوزه برود تا میزان هدر رفت آب در این بخش کاهش یابد.