درختکاری، میراث کهن اجداد باستانی ما

دکتر وحید اعتماد، عضو هیات علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

فرهنگ یک ملت مجموعه پیچیده‌ای از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، آداب و رسوم اجتماعی و هرچه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرامی‌گیرد تعریف شده است. درختکاری به عنوان بخشی از فرهنگ  ایرانی یادگاری کهن از نیاکان   و اجداد باستانی ما است که نسل به نسل به جامعه امروزی به ارث رسیده است. 

درختکاری از  ادوار گذشته به عنوان یک عمل نیک مورد سفارش پیامبران و بزرگان دین ما به حساب آمده و سفارش زیاد به کاشتن درخت شده است. درخت ازابتدای خلقت بشریت با انسان همراه بوده و خیلی قبل تر از او پا به عرصه وجود نهاده است. 

درختکاری و ایجاد فضای سبز سنتی دیرینه محسوب شده و از دوران باستان رواج داشته است. 

علاقه ایرانیان به تولید نهال و درختکاری در نگاره ها و آثار باستانی مانند حجاری های دوره هخامنشی در تخت جمشید نمادی  به صورت درخت زندگی یا سرو دیده می شود. سرو به دلیل اینکه درختی همیشه سبز است همواره در ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. 

در زمان هخامنشیان علاقه به کشت درختان جنگلی به وجود آمد که از نظر تولید چوب اهمیت داشت و این سر آغاز جنگلکاری در ایران است. کورش بزرگ شخصا به کشت نهال و درختان همت می گماشت واحداث باغ و پردیس را به کورش بزرگ نسبت میدهند. ایرانیان باغهای بزرگ و منظم و زیبایی می ساختند که به انها باغ بهشت می گفتند. 

در زمان سلوکیها ( 312 تا 64 پیش از میلاد)، یونانیان که علاقمند به زیتون بودند، این درخت را در بخشهایی از کوههای زاگرس، استان گلستان (گرگان)، ترکمنستان (مرو و عشق آباد) و افغانستان (بلخ) کاشتند و به مدت 250 سال تجارت زیتون در ایران رونق گرفت و بین یونانی ها و ایرانی ها زندگی مسالمت آمیزی بوجود آمد.

در طول تاریخ ایرانیان علیرغم مشکلاتی که در رابطه با کشورگشایی های اجانب داشتند تلاش نمودند فرهنگ خود را حفظ نموده و غاصبان ایران را در فرهنگ خود حل نمایند. به عنوان مثال می توان به دوران مغولها اشاره نمود. در اثر یورش مغول‌ها، باغبانی نیز از رونق افتاد و وضع بدین منوال بود تا آنکه غازان خان تیموری در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری به توسعه کشاورزی پرداخت در قلمرو او انواع درختان میوه و سبزی‌ها در تمام نقاط کشت می‌شدند و باغبانی آن قدر رونق داشت که از اصفهان انواع میوه به هندوستان و آسیای صغیر و از کرمان خرما به سایر کشورها صادر می‌شد. به همین منوال در دوران صفویه مشاهده می کنیم که تولید علم کشاورزی پیشرفت نموده و رونقی دوباره به کشاورزی و بخصوص درختکاری از انواع گونه های مثمره و غیر مثمر ادامه دارد. 

با روی کار آمدن حکومت قاجاریه ارتباط با کشورهای اروپایی زیاد شده و  تجدد گرایی ایرانیان رونق گرفت.  ناصر الدین شاه در سال 1252 شمسی به تبعیت از جولیوس استرلینگ مورتون امریکایی که در امریکا روز درختکاری را رسم نمود و در افتتاحیه باغ عشرت آباد دستور دادند تا اطراف باغ درختکاری شود و به دست خودشان چهار اصله نهال کاشتند. در این زمان ایرانیان رسم کهن خود را در ایجاد باغات رونقی دوباره بخشیدند و با وارد کردن گلها و ریاحین از کشورهای اروپایی در باغات شخصی و ملی حال و هوایی تازه به پارکهای احداثی در ایران دادند.

جشن درختکاری در ایران در گذشته روز خاصی را نداشته ولی بنا بر فرهنگ غنی که وجود داشته همواره ایرانیان این فعل نیکو را انجام میدادند و به تدریج بعد از اقدام ناصرالدین شاه کاشت درخت هویت اداری به خود گرفت و بعد ها روز 24 اسفند را روز درختکاری نامیدند که بعد در سال 1337 شمسی به اول آذرماه تغییر یافت و از سال 1344 (ش) به 15 اسفند تغییر یافت . با تاسیس سازمان جنگلها مسئولیت اجرای روز درختکاری بر عهده این ارگان دولتی افتاد به طوری که میبینیم هر ساله هفته منابع طبیعی و روز درختکاری از روز 15 اسفند عملیاتی می شود .