لزوم ارتقاء بهروری در تغذیه دام

 پیروز شاکری، دانشیار و رئیس بخش تحقیقات مدیریت پرورش و تولید مثل دام و طیور موسسه تحقیقات علوم دامی کشور

محدودیت و فقر مراتع، به دلیل استفاده غیرصحیح، هوای خشک و کویری در اکثر مناطق کشور، کمبود منابع آبی، ریزش اندک نزولات آسمانی با الگوی بارش نامناسب و عدم استفاده صحیح از منابعی مانند آب، خاک، کود، ادوات و... ، موجب کمبود مواد خوراک دام و طیور در کشور شده و لازم است برای تامین احتیاجات دام‌های کشور، سالانه مقادیر زیادی از محصولات کشاورزی از خارج از کشور تهیه شود. ظرفیت محدود منابع آبی نیز امکان توسعه کشت محصولات کشاورزی را از ما گرفته است.

در حال حاضر نیاز سالانه کشور به ذرت دانه‌ای، دانه جو و کنجاله سویا بیش از 19/6 میلیون تن است، که در حدود 14/2 میلیون تن از آن (بیش از 80 درصد) از خارج از کشور تهیه می‌شود و تنها کمتر از 20 درصد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود.

در شرایط فعلی و عدم امکان افزایش سطح زیر کشت مواد خوراکی در کشور، واردات این حدود از خوراک دام اجتناب‌ناپذیر است. تنها راه برای کاهش هزینه‌ها، استفاده بهینه از خوراک دام تولید شده در کشور و خوراک دام وارداتی است. در بخش فرآوری خوراک دام، تامین احتیاجات غذایی دام‌ها با استفاده از جیره‌های متعادل، مدیریت پرورش، نگهداری و تولید مثل دام‌های مختلف، ناکارآمدی‌هایی وجود دارد که با برطرف کردن آن‌ها بهره‌وری خوراک مصرفی افزایش یافته و طبیعتاً هزینه‌های خوراک که حدود 70 درصد هزینه‌های تولید فرآورده‌های دامی را تشکیل می دهد، کاهش می‌یابد.

بخش عمده ای از دانه ذرت و دانه جو مصرفی در دامداری‌های روستایی و عشایری، بدون هیچ عمل‌آوری (حتی آسیاب‌کردن) در اختیار دام‌ها قرار می‌گیرد و بدون این‌که دام بتواند از آن‌ها استفاده کند، از طریق مدفوع دفع می‌شوند. در حالی که آسیاب کردن ساده و عمل‌آوری‌های بیشتر از قبیل پخت خوراک در کارخانجات خوراک دام، امکان استفاده بهینه از خوراک را برای دام‌ها فراهم می‌کند. این در حالی است که امکانات کافی  در کشور برای فرآوری خوراک دام در کارخانجات با ظرفیت خالی وجود دارد. علاوه بر این‌که در بخش مدیریت پرورش و تولیدمثل، ضعف‌هایی وجود دارد که با رفع آن‌ها از خوراک مصرفی بهره بیشتری به دست می‌آید. البته ارتقای سطح مدیریت دامداری‌های کشور از طریق برنامه‌های مختلف آموزشی و ترویجی در دستورکار وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد.

ارتقاء خوداتکایی در تولید علوفه و خواک دام و طیور

در راستای برنامه تأمین نیازهای غذایی دام‌ و طیور تا حدامکان در داخل کشور طرح کلان (ارتقاء خوداتکایی در تولید علوفه و خواک دام و طیور) در مجموعه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به تصویب رسیده است.

 با به‌کارگیری نیروهای متخصص در موسسات تحقیقاتی مختلف برنامه‌هایی از قبیل:

1- استفاده بهینه از محصولات فرعی کشاورزی (استحصال و فرآوری بقایای کشاورزی)،

2- استفاده از ظرفیت‌های خالی کشاورزی (کشت محصولات علوفه‌ای در فواصل دو کشت در مناطق شمالی کشور)،

3- استفاده از علوفه‌های جایگزین پرتولید و کم آب‌بر (سورگوم، ارزن، آمارانت، چغندر علوفه‌ای‌ و ....)،

4- تغییر روش برداشت علوفه‌ها (راهکار مناسب ذخیره‌سازی علوفه‌ها (سیلو کردن) به جای مصرف خشک (یونجه و جو)، چرا که ذرت علوفه‌ای تولید شده در کشور از رطوبت بالایی برخوردار است (23 درصد در مقابل 30 درصد)، در مورد یونجه ریزش برگ بالاست(کاهش پروتئین از 19 درصد به 14 درصد) وقصیل جو ارزش غذایی و قابلیت هضم بالاتری از مجموع دانه + کاه دارد و به آب کمتری هم نیازمند است).

5- تولید و توسعه کشت علوفه‌های کم آب بر و مقاوم به شوری (امکان استفاده ازگیاهان مقاوم به خشکی و شورپسند در مناطق خشک و نیمه خشک کشور. برخی از گیاهان شورزیست از نظر تولید علوفه قابل توجه بوده و میزان پروتئین آن‌ها نیز قابل قبول می‌باشد، به‌نحوی که حتی می‌توانند از این نظر با یونجه مقایسه شوند. در عین حال بسته به شوری خاک، میزان خاکستر در آن‌ها بالا و میزان ماده آلی کمتری دارند).

دنبال می‌شود.

استفاده از جیره‌های غذای متعادل

یکی از مشکلات صنعت دام کشور، عدم استفاده از جیره‌های متعادل و تأمین‌تمام احتیاجات غذایی دام‌ها است. بخش قابل توجهی از محصولات دامی کشور در واحدهای دامپروری کوچک که عمدتاً با روش‌های سنتی اداره می‌شوند، تولید می‌شود و خوراک مورد نیاز این واحدها به‌صورت تدریجی، در طول سال تهیه و تأمین می‌شود. در این واحدها کمبود دانش دامپروری، عدم توازن جیره‌های مصرفی، تغییر مداوم در نوع و مقدار مواد خوراکی مصرفی سبب می‌شود تا بهره کافی از خوراک مورد استفاده حاصل نشود. در این راستا در موسسه تحقیقات علوم دامی کشور فناوری سیلاژ خوراک کامل پیشنهاد، تحقیق و بررسی و اجرا شده است. از مزایای فناوری سیلاژ خوراک کامل می‌توان به صرفه‌جویی در نیروی انسانی برای آماده‌سازی خوراک و خوراک دادن روزانه دام‌ها، یکنواختی در تمام قسمت‌های خوراک کامل مخلوط سیلوشده، خوش خوراک شدن مواد خوراکی غیر خوش‌خوراک در سیلاژ تهیه شده (در نتیجه تخمیر و اثر آن بر کاهش بو و طعم نا‌مطلوب)، افزایش قابلیت هضم خوراک، کاهش ضایعات و اتلاف مواد مغذی ناشی از جاری شدن پساب و بالارفتن پایداری هوازی سیلاژ تهیه شده در زمان بازکردن و مصرف روزانه اشاره کرد.