کشاورزی دانش‌بنیان؛ فرصت ها و چالش‌های پیش رو

نوشین کاظمی، مدیر مرکز رشد فناوری‌های باغبانی موسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور

کشاورزی دانش‌بنیان به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی و البته روبه گسترش در کشور، یک فرهنگ ارزشمند در به‌کارگیری دانش نوین و راهبردهای مؤثر جهت حل چالش‌های کشاورزی و باغبانی است. استفاده از پتانسیل دانش و فناوری شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند گامی مؤثر در تضمین امنیت غذایی جامعه باشد. درواقع شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند دستاوردها، دانش فنی و علم موجود در دستگاه‌های پژوهشی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی را تجاری‌سازی کرده و از این طریق خلأهای موجود در حوزه کشاورزی را برطرف کنند.

در یک چرخه صحیح کشاورزی دانش‌بنیان باید تعاملی موزون بین مؤسسات تحقیقاتی، مؤسسات ترویجی، شرکت‌های دانش‌بنیان و بهره‌برداران فراهم شود تا پس از استحصال چالش‌های کشاورزی و باغبانی کشور در هر منطقه و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی متناسب و مؤثر در راستای برطرف نمودن چالش‌های موجود، این اطمینان حاصل شود که نتایج تجاری‌سازی شده دانش‌های کاربردی به دست بهره بردان خواهد رسید.

در حال حاضر کشاورزی دانش‌بنیان موضوعی راهبردی و مهم در اقتصاد جوامع مختلف و به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته است، در کشور ما نیز قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب شده است. طبق تعریف و بر اساس ماده 1 این قانون (مصوب مجلس شورای اسلامی، 1398)، شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت‌ها یا مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر و باارزش افزوده بالا تشکیل می‌شوند.

پس از تصویب قانون مذکور و پیرو حمایت‌های دولت، تاکنون بیش از هشت هزار شرکت فناور و دانش‌بنیان در کشور مشغول فعالیت شده‌اند که بیشترین تمرکز را در استان‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی دارند. حدود 6 درصد از این شرکت‌ها (تقریباً 500 شرکت) درزمینهٔ کشاورزی دانش‌بنیان فعالیت دارند. لازم به ذکر است باوجوداینکه در سال‌های اخیر رشد خوبی درزمینهٔ کشاورزی دانش‌بنیان و استفاده از پتانسیل دانش و فناوری شرکت‌های متخصص و توانمند انجام شده است اما هنوز برای رفع چالش‌های متعدد کشاورزی و باغبانی کشور پهناور ایران با دارا بودن تنوع بسیار زیاد در اقلیم، خاک، آب، محصول و... این تعداد شرکت دانش‌بنیان بسیار کم است و باید با حمایت بیشتر دولت کشاورزی دانش‌بنیان توسعه یابد.

شاید یکی از مشکلاتی که بر سر راه توسعه کشاورزی دانش‌بنیان وجود دارد عدم وجود تمکن مالی و دانشی بهره‌برداران برای استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه کشاورزی و باغبانی است. به‌طوری‌که عمده کشاورزان کشور خرده‌پا هستند و قدرت ریسک‌پذیری برای فناوری‌ها و موضوعات دانش‌بنیان جدید را ندارند. از طرفی علی‌رغم پرتعداد بودن دانش‌آموختگان و متخصصان توانمند حوزه کشاورزی و باغبانی در کشور، متأسفانه به دلیل کم بودن سرمایه مالی قشر جوان، تمایل این افراد به فعالیت در شرکت دانش‌بنیان خیلی مطلوب نبوده است. لذا چرخه طراحی‌شده در تجاری‌سازی دانش تولیدشده در مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌ها، تمام و کمال به سرمنزل مقصود نمی‌رسد.

ازآنجاکه توسعه پایدار در امنیت غذایی کشور درگرو تولیدات بخش کشاورزی است و هرگونه اختلالی در این حوزه می‌تواند امنیت غذایی، اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی کشور را تحت تأثیر قرار دهد، پرواضح است که توسعه کشاورزی دانش‌بنیان یک راهکار مطلوب برای تسریع ارتقاء صنعت کشاورزی و دستیابی به این مهم است.

علاوه بر مزایای مذکور، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی می‌تواند نقش مؤثری در اشتغال‌زایی، کاهش نرخ مهاجرت فارغ‌التحصیلان و تولید نیروی متخصص برای کشور باشد. از طرفی تحول دانش‌بنیان کشاورزی باعث بهبود اوضاع معیشتی بهره‌برداران، افزایش کمی و کیفی تولید محصول و بهبود اوضاع اقتصادی کشور، تغییر مثبت در نظام بانکی، مهار تورم، افزایش ثروت ملی، توسعه صادرات و افزایش درآمدهای ارزی، می‌شود. بنابراین جهت توسعه کشاورزی دانش‌بنیان لازم است همه دستگاه‌ها و نهادهای تحقیقاتی، ترویجی، اجرایی و بخش خصوصی یکپارچه باشند و توجه به تولید در اولویت کاری قرار گیرد.

لذا به نظر می‌رسد با تأسیس مراکز رشد متعدد در اقصی نقاط کشور، اعمال راهکارهایی نظیر تسهیل‌گری در اعطای گرنت‌ها و تسهیلات کم‌بهره و نظام‌مند به شرکت دانش‌بنیان می‌توان متخصصین جوان این حوزه را ترغیب کرد تا ضمن رشد و پیشرفت خود در رشد و شکوفایی کشاورزی و باغبانی کشور سهیم شوند.