محصولات کشاورزی به جای نفت

عبدالحسین طوطیایی -پژوهشگر کشاورزی

شرایط صادرات نفت بعد از تحریم های آمریکا، چندان مناسب نیست. نفت دیر یا زود به پایان می‌رسد و دولت‌های نفتی، باید راه دیگری برای تأمین منابع مالی خود بیابند. بخش باغبانی ایران که کمتر از یک‌سوم اراضی آبی را (2.5 میلیون هکتار) به خود اختصاص می‌دهد، بی‌تردید از پرامیدترین این روزنه‌ها به‌شمار می‌آید. پنجره‌ای که به سهم خود از فرسایش خاک در حال زوال و کاهش آلودگی هوا می‌کاهد. توسعه این بخش تولیدی هم روند مهاجرت (به‌خصوص از مناطق با تنش اقلیمی) را کاهش می‌دهد و هم به لحاظ تحمل بالای کم‌آبی، زیاده‌روی در مصرف آب را در مقایسه با بعضی محصولات زراعی مدیریت می‌کند. این شاخه از بخش کشاورزی به شرط قرارگرفتن در سکوی نخست اولویت‌ها پس از تأمین نیازهای داخلی سالانه حداقل 10 تا 12 میلیارد دلار درآمد ارزی به همراه دارد که در حال حاضر فقط سه میلیارد دلار است. کشور ما از نظر ظرفیت تولید برای تعدادی از محصولات باغی مانند مانند پسته، زعفران، خرما و انار در طراز اول یا دوم جهانی و برای اقلام قابل‌توسعه‌ای مانند انگور (کشمش)، بادام، گردو، انجیر و سیب در میان چند کشور اول دنیا بوده است و در صورت بازاریابی موفق می‌تواند حتی روی کنترل نرخ‌های جهانی تأثیرگذار باشد.درباره  پسته اولویت را با وجود بازاریابی نسبتا مناسب آن می‌توان در حال حاضر عمدتا در مدیریت منابع آب به‌خصوص در استان کرمان و نیز اعمال روش‌های نوین به‌زراعی و برای زعفران حذف دلال‌های بین‌المللی و بازاریابی مستقیم دانست. گرچه ظرفیت‌های تولید انار و کشمش ما در دنیا بی‌نظیر است، اما از نظر کمیت و نیز درآمد صادراتی با فاصله‌ای پشت سر ترکیه قرار دارد. از مهم‌ترین اولویت‌های کشمش توسعه صنایع فراوری و خشک‌کنی به جای روش‌های دستی است. درخصوص خرما گرچه در دومین رتبه تولید قرار داریم اما برای رسیدن به ظرفیت‌های آرمانی در بازار جهانی در زمینه توسعه ارقام بازارپسند جهانی، به‌زراعی، فراوری و صنایع تبدیلی و نیز نجات سطوح قابل‌توجهی از باغات موجود از دستبرد کاهش منابع آب، راه طولانی‌تری داریم. مهم‌ترین فوریت برای محصول گردو، تبدیل درختان پرشمار بذری موجود به‌پیوندی با استفاده از حداقل 20 رقم و ژنوتیپ اصلاح‌شده حال حاضر و شتاب بیشتر در تداوم این فعالیت است. درباره  فندق با توجه به ظرفیت‌های نهفته در همه عرصه‌های مناطق میان‌بند نوار ساحلی شمال به طرح جامع و اختصاصی و با فوریتی دوچندان نیاز است. تا دیر نشده، بقیه اراضی به‌جامانده در این مناطق (از ارتفاعات فومن تا استان گلستان) که به اشغال بدفرجام ویلاسازی مخرب درنیامده است می‌تواند با باغات پربرکت فندق پوشیده شود. شرط اصلی توسعه باغات فندق در مناطق یادشده گشایش بازارهای جهانی در رقابت با کشور ترکیه و پرداخت کمک‌های تأثیرگذار و نظارت‌شده دولت هم در امر احداث و هم در امر صادرات است.

کشور ما با تولید موفق سالانه پنج‌ میلیون تن سیب درختی سهم بسیار کمتری از آنچه باید را در صادرات دارد. نگارنده اذعان دارد درک و آگاهی از این فوریت‌ها به‌طور مبسوط‌‌تر در مدیریت اجرائی بخش کشاورزی حس می‌شود. آنچه مهم است، عزمی عمومی‌تر در کل دستگاه اجرائی کشور برای این طرح جامع و زمینه‌سازی در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و نیز فرهنگ‌سازی رسانه‌ای و مردمی است؛ رسانه‌ها و پرسشگرانی که به جای بزرگ‌نمایی گرانی میوه‌ها ابعاد سازنده درآمد ارزی آن را به تصویر بکشند. کلام آخر آنکه هرگونه گشایش بازار صادرات بدون افزایش مستقیم بر درآمد تولیدکنندگان هرگز بر انگیزه‌های تولید نمی‌افزاید.