خبرگان کشاورزی 100 برابر جمعیتشان تولید می‌کنند

انتقال تجربه در پیشرفت بسیار موثر است به خصوص در اموری که به تجربه و تکرار وابسته است. اصل کشت و به طور کلی کشاورزی بیش از هر چیز بر پایه دانش تجربی استوار است و اگر این تجربه با دانش و فناوری روز همراه شود تاثیر آن دو چندان خواهد بود. این موضوع زمانی خود را نشان می‌دهد که باید از کشاورزی معیشتی و سنتی به کشاورزی اقتصادی گذر کرد. ضمن اینکه یکی از مهمترین اصول و پایه‌های اقتصاد مقاومتی، کشاورزی اقتصادی است. بنابراین در این بخش باید افراد یا محل‌هایی برای تلفیق دانش روز و تجربه وجود داشته باشند تا بهبود و نتایج آن در بخش کشاورزی دیده شود.

«مجمع ملی خبرگان کشاورزِی» جایی است که تجربه دیروز و دانش امروز با هم تلفیق شده و «خبرگان کشاورزی» این تجربه- علم جدید موجب شده تا خبرگان کشاورزی در مورد عملکرد و بهبود شیوه‌ها و به دست آوردن محصول در کشاورزی تجربه‌ جدیدی را نمایش دهند.

اما تشکیل این مجمع و گردآوری این خبرگان داستان خودش را دارد. داستانی که هنوز هم ادامه دارد و می‌تواند درهای جدیدی از خلاقیت و توانایی را در کشاورزی پدیدار کند. اعضای این مجمع هم به نوبه‌ خود برای کشاورزی و تغییر وضعیت از سنتی و معیشتی به اقتصادی تلاش‌های بسیاری کرده‌اند و همچنان به این تلاش‌ها ادامه می‌دهند. این مجمع برای خودش سازوکارهایی دارد که اگر به موقع و صحیح حمایت و درک شود می‌تواند انقلابی در کشاورزی و خوداتکایی محصولات به دنبال داشته باشد. آنچه پیش‌روی شماست گفت‌وگویی کوتاه با محمد جعفری فشارکی مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی است در مورد عملکرد و نحوه تشکیل این مجمع و کارکردهای آن است.

­- مجمع ملی خبرگان نامی‌است که شاید برای بسیاری از افراد آشنا نباشد. اما به هر حال یکی از مهمترین «سازمان‌های مردم نهاد» در بخش کشاورزی است. این مجموعه از چه زمانی و چرا تشکیل شد؟

مجمع ملی خبرگان کشاورزی سال 82 با مصوبه هیات دولت تاسیس شد. قرار شد با افرادی که نمونه‌‌های برتر کشاورزی هستند و عملکرد بهتری در میانگین برداشت کشوری داشته‌اند، ساماندهی شده و مجمع ملی نخبگان کشاورزی را تشکیل دهند و حدود 15 سال از عمر این مجموعه می‌گذرد و با همه سختی‌ها و ناملایمات به کار خود ادامه داده است. البته در این مدت این نهاد با سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) همکاری نزدیک داشته است. در کشورهای دیگر از پیشروهای کشاورزی‌شان تجلیل شده و به آنها و تجربیاتشان توجه می‌شود اما در ایران کمتر این اتفاق افتاد است.

در مورد اهمیت خبرگان کشاورزی و جایگاه آن در کشور به یک آمار توجه کنید. کل جامعه کشاورزی حدود 60 هزار نفر است در حال حاضر نخبگان کشاورزی 0.15 درصد جمعیت کل کشاورزان را تشکیل می‌دهند و در عین حال 15 درصد کل محصولات کشاورزی تولید شده را به خود اختصاص داده است. در مورد میزان تولید نیز لازم است بدانید میانگین تولید و برداشت در سطح هکتار چهار تن است ولی در جامعه نخبه کشاورزی این میانگین 14 تن است.

به آمار برداشت‌ نخبگان توجه کنید؛ سیب درختی 200 تن، زعفران 18 کیلو، پسته 15 تن در هر هکتار برداشت از جمله مثال‌ها و نمونه‌ نتایج تلاش‌های خبرگان هستند و سعی کرده‌اند که همه این تجربه و تلاش‌ها را به دیگر کشاورزان نیز منتقل کنند. در مورد نحوه و روند تولید نیز، بیشتر نخبه‌گان کشاورزی محصولات سالم و بدون کود یا سموم شیمیایی تولید می‌کنند. همه این افزایش‌ تولید را نیز با شیوه افزایش بهره‌وری در واحد سطح به انجام رسانده‌اند. تمام نمونه‌های تولید شده توسط خبره‌های کشاورزی جزو نمونه‌های سالم است. البته برخی از خبرگان بر روی تولید محصولات ارگانیک (محصولات خاص ارگانیک) نیز تحقیق و تلاش‌های انجام داده‌اند.

- نحوه ارتباط اعضای مجمع با یکدیگر و تعامل برای افزایش یا به‌روز آوری دانش با چه شیوه‌هایی انجام می‌شود؟

خبرگان کشاورزی در سطح استان‌ها کانون دارند و در سطح شهرستان‌ها انجمن خبرگان کشاورزی فعال است که به صورت شبکه‌ای در تمام روستاها حضور دارند و فعالیت می‌کنند. نقش اصلی نخبگان، آموزش به کشاورزان دیگر و به مرحله اجرا درآوردن این تجربیات است.

در همین‌ خصوص تفاهم‌نامه‌ای با سازمان بسیج مهندسی امضا شده، با مرکز پژوهش‌های مجلس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و... امضا شده تا روند آموزش به کشاورزان، با توجه به شبکه نخبگان کشاورزی تسهیل شود. کار اصلی ما در روستاها و به شیوه خدمات در مورد این تفاهم‌نامه‌ است.

هدف ما افزایش بهره‌وری، با استفاده از افزایش بهینه میزان محصولات به رشد و توسعه پایدار رسید، چراکه بخشی از فرایند توسعه پایدار افزایش میزان تولیدات کشاورزی و خوداتکایی بخشی از محصولات است.

باوجود اینکه در 25 سال گذشته میزان تولید محصولات کشاورزی دو برابر شده، اما ساماندهی مناسبی ندارد. در این سال‌ها همواره میزان تولید در سال‌های مختلف متفاوت است و هنوز هم در برنامه مشخصی برای میزان تولید در هر سال وجود ندارد. در واقع ما هنوز براساس نیاز کشور تولید نمی‌شود. متاسفانه این موضوع مورد بی‌توجهی واقع شده ولی امروزه که ما با محدودیت منابع آبی روبرو هستیم، اهمیت و لزوم داشتن برنامه کشت بسیار واضح است و امیدواریم مجلس و دیگر نهادهای مسول به این مساله بسیار توجه کنند. باوجود همه این موضوعات توجه داشته باشید که ایران چهارمین بانک ذخایر ژنتیک گیاهی دنیا را دارد و با توجه به چهار فصل بودن کشور ممکن است چقدر اهمیت داشته باشد و بتواند مشکلات و چالش‌های کشاورزی را حل کند اما جاهای خالی و چالش‌های بخش کشاورزی با توجه به توسعه روزافزون علوم و... بسیار است و باید تلاش‌ها مستمر و پیگیرانه باشد. می‌توان گفت به طور تقریبی همه محصولات کشاورزی در ایران تولید می‌شود. حتی یکی از پروژه‌هایی که نخبگان کشاورزی دنبال می‌کنند کشت محصولات جدید است. محصولاتی که در جنوب سیستان و بلوچستان و در ناحیه مکران انجام می‌شود. این پروژه مربوط به گیاهان دارویی، آناناس و صنایع دستی و خانگی این منطقه است. البته این طرح به کمک باشگاه کشاورزان جوان پیگیری و اجرا می‌شود.

- نقش اصلی خبرگان کشاورزی چیست و کدام اهداف را محقق کرده است؟

هدف اصلی این مجمع انتقال یافته‌های خبرگان به دیگر کشاورزان، برای رسیدن به توسعه پایدار است. امیدوارم که از خبرگان به عنوان یک مرجع استفاده کنند.

- این نهاد چقدر توانسته در انتقال تجربیات موفق باشد و اعتماد کشاورزان را به خود جلب کند؟

متاسفانه پس از تاسیس این مجمع، تشکل‌هایی به وجود آمد که مجمع ملی خبرگان را تحت‌الشعاع خودش قرار داد و حتی موازی این بود، در صورتی که ما بازوی مسلح علمی تشکل‌های دیگر هم هستیم. چون دانش بومی ما در حد 30 درصد، با دانش علمی تحقیقاتی همراه باشد می‌توان به توسعه پایدار رسید. اما متاسفانه با توجه به تشکل‌های موازی که به وجود آمد این امر خیلی محقق نشد حتی در دولت دهم به طور کلی فراموش شده با رکود مواجه شد. تا پیش از دولت دهم ما به تمامی نهادهای ملی مثل سازمان فنی و حرفه‌ای و... تعامل نزدیک داشتیم. اما رکود ما تا سال 94 طول کشید و پس از آن دوباره سعی در احیا و بازسازی کارکردهای این مجمع شد. به خصوص اینکه در روزهای اخیر با معاونان وزیر جهاد کشاورزی نشست‌هایی برگزار شده است. در واقع ما سعی کردیم موانع و چالش‌هایی که بر سر دیگر نهادهای بخش کشاورزی است را نیز پیگیری کرده و آن را حل کنیم. حتی در اظهار نظرها و مطرح کردن مشکلات صنوف مختلف کشاورزی از آنها حمایت می‌کنیم.

متاسفانه همه فکر می‌کنند که تحریم بر کشاورزی ما اثر دارد اما نهایت تاثیر تحریم بر کشاورزی ما 10 درصد است آن هم فقط برای برخی سموم یا کودها یا تعدادی از نهاده‌ها، ماشن‌آلات و... که تاثیر آنها هم 100 درصدی نیست. بنابراین مهمترنی چالش ما نکته دیگری است.

مهمترین چالشی که ما در این روزها دنبال می‌کنیم، افت و ریزش محصول از کاشت تا برداشت را به حداقل برسانیم. برای مثال کاهش ریزش محصولی مانند گندم با شیوه نشاکاری و مکانیزاسیون در کشت و برداشت این میزان به حداقل رسیده است و ما سعی داریم این موضوع را با دقت دنبال کنیم. اصلی‌ترین چالش ما هم که تحریم تا حدودی بر آن تاثیر داشته ورود ماشین‌الات کشاورزی است. 

- فکر می‌کنید چه نکاتی برای به نتیجه رسیدن تلاش‌ها یا تجربیات مجمع وجود دارد، آیا این راه‌ها برای حل مشکلات جدی گرفته شده است؟

برای گرفتن بهترین نتیجه، مزارع باید کانون یادگیری باشد. بذر جدید، ماشین‌آلات جدید یا بومی‌سازی شده، تجربه کشت جدید و خلاصه هر چیزی که می‌تواند کار را بهبود ببخشد باید در مزارع امتحان شود. امتحان عملی بهترین نوع تجربه و انتقال آن است.

ما انتطار داریم که دولت و نهادهای دولتی مجمع ملی خبرگان کشاورزی را به عنوان بازوی علمی و تجربی خود بپذیرد و به آن اعتقاد داشته باشد. این مجمع درست هم تراز یک مرکز علمی و پژوهشی کار می‌کند و در مواردی حتی از یک پژوهشکده هم پا را فراتر گذاشته است چون تجربه را عملی می‌کند.  

خبرگان کشاورزی برای تعامل و انتقال تجربه بیشتر و بهتر، تسهیل‌گری، روش تدریس و ارتباطات را آموزش دیدند و برای این کار نیز بازهم تفاهم‌نامه‌ای با سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی منعقد شد که بسیار هم موثر بود اما متاسفانه امکان آموزش کل اعضا فراهم نشد. در مجموع مجمع خبرگان بهترین مرجعی است که می‌تواند اصلی‌‌ترین مشکل کشاورزی یعنی همان «نداشتن برنامه کشت» را حل کند.