رسالت «حیات» در شورای عالی خاک

علیرضا صفاخو - سردبیر خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا)

درخواست وزیر جهاد کشاورزی از رئیس جمهوری مبنی بر درخواست تشکیل شورای عالی خاک در واپسین سال صدارت دولت تدبیر و امید که این روزها در آستانه تجربه آخرین هفته دولت نیز هستیم؛ نه فقط برای اینکه کاظم خاوازی به عنوان دانش‌آموخته دکترای خاک‌شناسی درک عمیق از ماهیت ارزشمند خاک به عنوان یک موجود زنده دارد، بلکه از این باب که پیش از این درخواست، او حتما خود نیز به شناخت روشنی از همراهی پررنگ و تدبیر رئیس‌جمهوری در خصوص پذیرش این پدیده حیاتی امید بسته است، بار معنایی دل‌انگیزی را به ذهن متبادر می‌سازد که در زمانه معطوف شدن انحصاری اذهان به مقوله آب! این بار خاک را نیز به عنوان یکی از عناصر چهارگانه حیات - که از سال‌های قبل منوچهر گرجی رئیس وقت انجمن خاک ایران نیز بارها و بارها بر اهمیت ویژه آن تاکید داشت - مورد وثوق مقامات ارشد جمهوری اسلامی قرار گرفته و دور از انتظار نیست که رئیس‌جمهوری همدلانه حکم به تشکیل این شورا جهت هم‌افزایی لازم جهت اجرای طرح‌های حفاظت از خاک و در واقع رای به ادامه زندگی دهد! چرا که حتما این داده خبری دردناک را به استمرار شنیده‌ایم که سالانه 2 میلیارد تن فرسایش خاک در ایران وجود دارد که یک میلیارد آن در دل سدها رسوب می‌شود، زمین‌های کشاورزی پایین دست را بی‌استفاده می‌کند و در نهایت یک میلیارد آن هم به ریزگردهای کُشنده تبدیل می‌شود!

البته از روزی که تا به امروز رسیدیم زمان زیادی نمی‌گذرد؛ زیرا از زمانی که نخستین آیین گرامیداشت روز جهانی خاک در 5 دسامبر سال 2014 میلادی گرامی داشته شد و خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) که در آن مقطع زمانی نیز افتخار سردبیری این آژانس خبری بخش کشاورزی را برعهده داشتم، بیش از 6 سال نگذشته است. سالی که با پیگیری مسئولانه یکی از خبرنگاران وقت (افسانه زعیم‌زاده) که سال‌هاست به ناگزیر از قطار نا ایستای ایانا پیاده شد و ماموریت خطیر مادری را بر عهده گرفته است؛ به اندازه‌ای در این وادی نوشت، نوشت و نوشت تا سازمان خواروبار ملل متحد (فائو) در گزارشی (لینک اینجا) در کنار اخبار و مطالبی که رسانه‌های ملی ایران نظیر چند خبرگزاری ملی در وصف خاک به نقل از فائو اطلاع‌رسانی کردند؛ «کوشش ایانا به طور ویژه» به شکل خیلی خاص و تاکیدی در ابتدای این گزارش، مورد ستایش این سازمان بین‌المللی قرار گرفت. اتفاقی که مسبوق به سابقه نبود و شاید اگر کمی بخش کشاورزی قدردان تاثیرگذاری هوشمندانه این نوع اطلاع‌رسانی‌ها در رسانه‌هایی با کارکرد مدل ایانا در آن هنگام فارغ از منیّت‌ها بودند، وضعیت امروز ایران بسیار متفاوت و چشم‌نواز بود. اگرچه نباید از یاد برد سعه صدر مسئولان وقت وزارت جهاد کشاورزی به ویژه فعالان موسسه آب و خاک یا سازمان تحقیقات کشاورزی را نیز که نقدهای کارشناسی منتشر شده در ایانا را تاب آوردند و با جان و دل شنیدند و کوشیدند آن را ابزار پیشبرد طرح‌های در دستور کار خویش سازند که ساختند. اتفاقی که حاصل آن این شد که خاوازی دانش‌آموخته دکترای خاک شناسی امروز پرچمدار ارائه یکی از بهترین پیشنهادات سال‌های اخیر از جانب یک وزیر به رئیس دولت فارغ از قرار داشتن کابینه‌اش در سال پایانی عمر آن شده است. یادگاری ماندگار برای دولت و ملت بعد و مدیران بعدی وزارتخانه که اگر به همت رئیس جمهوری و هیات دولت، تدابیر نیکی در این حوزه طی یک سال اخیر اتخاذ کنند و ریل‌گذاری خوبی صورت گیرد، ایران در این زمینه در مجامع بین‌المللی، «سرافراز» خواهد شد.
 

در هر صورت این یادداشت بیش از اینکه قلمفرسایی در وصف ارزش‌‎های خاک باشد که دیگر بر هر خواننده در هر سطح سوادی مسجّل شده است، وجیزه‌ای است در قدردانی مکتوب از آنها که در سال نخست این نامگذاری در مقابل موج مباحث اهمیت آب و سمینارهای پر تب و تاب آن از پا ننشستند و نگذاشتند خاک به عنوان یک موجود زنده در بخش کشاورزی از اذهانِ غافل پاک شود! خاکی که روز جهانی آن به ابداع و همت تایلند در سال 2013 و در 68 اُمین مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب اعضا رسید تا از 5 دسامبر 2014 و با اسپانسری دولت تایلند و تعیین جوایز نخستین جایزه جهانی خاک و اعطای جایزه به کشور بنگلادش جهت اقدامات عملی موفق در این حوزه تعلق گرفت. بنگلادشی که به برکت درایت حاکمانش در آن سال، به طور مشترک با موسسه توسعه منابع خاک این کشور، راهپیمایی‌های متنوع و جذابی در 22 شهر برگزار کرد و در ادامه نیز مراسم "جایزه مراقبت از خاک" در سال 2017 را پایه‌گذاری کرد؛ انواع سمینارها برپا داشت، "گفتگوی کشاورزان" و بازدیدهای میدانی در داکا و 22 منطقه دیگر کشورش را تدارک دید و  بیش از 5500 داوطلب شرکت کننده از کشاورزان گرفته تا دانشمندان، سیاست‌گذاران، دست‌اندرکاران و عموم مردم، روزنامه‌های محلی، رادیو و کانال‌های تلویزیونی به جشن‌های روز جهانی خاک اهمیت بیشتر بخشیدند. رویدادی که موفق شد طیف گسترده‌ای از ذینفعان را درگیر خود کند و خاک را در دستور کار دولت بنگلادش قرار دهد.

با توجه به این جهات و همچنین پیشنهاد رسمی و به‌موقع وزیر جهاد کشاورزی خاک‌شناس و تخصص‌گرای وزارت جهاد کشاورزی که انصافا در بیشتر انتصابات خود نیز این ویژگی را در دستور کار داشته، به نظر می‌رسد امروز قاطبه دولتمردان عضو کابینه نیز در این آمار اتفاق نظر یافته‌اند که وقتی به استناد مطالعات فائو در هر 5 ثانیه، معادل یک زمین فوتبال خاک از بین می‌رود؛ تولید فقط 2-3 سانتی متر خاک ممکن است تا 1000 سال طول بکشد؛ بیش از 33 درصد خاک‌های زمین از قبل تخریب شده اند و 90 درصد آنها نیز می‌تواند تا سال 2050 تخریب شود؛ فرسایش خاک می‌تواند منجر به از بین رفتن 50 درصد محصولات کشاورزی شود و ... پس باید فکر عاجلی برای تضمین امنیت پایدار و متعاقب آن امنیت غذایی و در اصل امنیت ملی کرد. اراده‌ای که فقط با ایجاد یک شورای عالی همگن و پای‌کار به سر منزل مقصود خواهد رسید و امانت‌دار آن نیز تمام دست اندرکاران عضو این شورا خواهند بود.

امید آنکه در روز جهانی خاک سال 2020 (#WorldSoilDay) و فعالیت جدی‌تر کمپین آن "خاک را زنده نگه دارید، از تنوع زیستی خاک محافظت کنید" که با هدف پرداختن به چالش‌های رو به رشد در مدیریت خاک، مبارزه با از دست دادن تنوع زیستی خاک، آگاهی از اهمیت حفظ اکوسیستم‌های سالم و رفاه انسان طراحی شده است. آگاهی از خاک بیش از پیش فزونی یابد و با ترغیب دولت‌ها، سازمان‌ها، جوامع و افراد در سراسر جهان به تعهد در ارتقای سلامت بهداشت خاک، این مهم مورد وثوق همه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران «زندگی» در ایران نیز قرار گیرد تا قانون مصوب مجلس در این خصوص نیز زیر خاک بی‌تفاوتی‌ها مدفون نشود و چنانکه در رهنمودهای رهبری انقلاب اسلامی، به عنوان «قضیه‌ای مهم‌تر از آب» یاد شده و حسن روحانی نیز آن را به عنوان «اولین سرمایه بسیار بزرگ» یاد کرده، دغدغه ملی شود. کما اینکه با حضور محمدحسین عمادی سفیر ایران در فائو که خود از چهره‌های بارز علمی و اجرایی در بخش کشاورزی است، بتوان نام ایران را در آیین روز جهانی خاک در 5 دسامبر 2020 در شهر رُم طنین‌انداز کرد. 

و پایان سخن را با گل واژه ماندگار سنایی عزیز زینت می‌بخشم که سرود: «خاک در خواب مایه روزی است، برزگر را دلیل بهروزیست»