مرگ در کمین شکارچیان قارچ

دانش قارچ‌شناسی یا مایکولوژی علم بسیار پیچیده و مشکلی است، البته منظور این نیست که هیچ‌کس این امکان را ندارد که دسته‌ای از مهم‌ترین و معروف‌ترین قارچ‌ها را به‌خوبی بشناسد و در بهار یا تابستان بتواند قارچ‌های سمی را از غیر سمی جدا کرده و قارچ‌های مفید خوراکی را جمع‌آوری کند، بلکه باید توجه داشت که مسمومیت‌های قارچی از خطرناک‌ترین مسمومیت‌ها محسوب شده و در حقیقت از آنجایی که به‌طورکلی هیچ عامل کاملاً بارز و استثنائی برای شناسایی قارچ‌های خوراکی از سمی وجود ندارد، مهم‌ترین نکته، شناسایی دقیق آن‌هاست.

برخی انواع قارچ‌ها سمی هستند؛ اگرچه ممکن است که ظاهرشان به قارچ‌های خوراکی شبیه باشد. اواخر بهار تا اواسط تابستان می‌توان این قارچ‌ها را در صحرا مشاهده کرد که البته بسته به منطقه و نقاط جغرافیایی مختلف کشور، زمان رویش آن‌ها تا حدودی متفاوت است.

یکی از سمی‌ترین قارچ‌ها کلاه‌مرگ است که می‌تواند در عرض 12 ساعت باعث مرگ انسان شود. گونه‌های سمی دیگر تولید بیماری شدید می‌کنند اما به‌ندرت باعث مرگ انسان بالغ می‌شوند. بنابراین کندن قارچ‌هایی که در جنگل می‌رویند خطرناک است؛ چون تشخیص سمی یا خوراکی بودن قارچ کار ساده‌ای نیست و تنها افراد باتجربه و متخصص قادرند که قارچ سمی را از خوراکی تشخیص دهند. چنین افرادی را شکارچیان قارچ می‌نامند. شغل این افراد بسیار سخت و حساس بوده و گاهی یک بی‌دقتی در تشخیص نوع قارچ، منجر به مرگ آن‌ها می‌شود.

راه­های شناخت قارچ‌های سمی در باور عامیانه

قبل از هر چیز باید توجه داشت که برای بازشناختن قارچ‌های سمی از قارچ‌های خوراکی به‌هیچ‌وجه نباید آن را در زیر زبان آزمایش کرد. هر مطلبی را که برای آزمایش این قارچ‌ها تابه‌حال شنیده‌اید، همه را فراموش کنید. علاوه بر این، راه‌هایی را که برای آزمایش کردن چنین قارچ‌هایی تابه‌حال امتحان می‌کرده‌اید، همه را کنار بگذارید. زیرا شما به‌هیچ‌وجه نباید قارچی را که درجایی سبز شده است و آن را نمی‌شناسید بخورید و یا حتی آن را مزه کنید. تنها قارچ‌هایی قابل‌اطمینان هستند که در مغازه‌های معتبر برای فروش در دسترس مشتری‌ها قرار گرفته‌اند.

درباره‌ی قارچ‌ها، تصورات اشتباه بسیاری رواج دارد. بعضی‌ها فکر می‌کنند اگر قارچ‌های سمی را به هنگام پختن، با قاشق نقره‌ای به هم بزنیم، قاشق سیاه خواهد شد. ولی این موضوع کاملاً اشتباه است. این تصور نیز حقیقت ندارد که گفته‌اند برخی از قارچ‌ها به‌محض این‌که به آن‌ها دست بزنیم، به دست انسان آسیب می‌رسانند. پندار غلط دیگر درباره‌ی قارچ این است که به تصور برخی از مردم، آن دسته از قارچ‌ها که بالک‌های صورتی‌رنگ دارند، سالم هستند.

اساساً برای شناسایی قارچ‌های سمی از خوراکی فقط یک‌ راه دقیق و مطمئن وجود دارد و آن‌هم آزمایشگاه است و فقط شناسایی جنس و گونه کافی نیست زیرا در بین قارچ‌های خوراکی، قارچ سمی و در بین قارچ‌های سمی، قارچ‌های خوراکی وجود دارد.

اما به‌صورت صحرایی روش‌هایی وجود دارد که دقیق نیستند، مثل:

- اگر در یک آب جوش جوشانده شود بخارت حاصل از قارچ سمی، قاشق نقره‌ای را سیاه می‌کند.

- قارچ‌هایی که پایه آن در کیسه‌ای قرار دارد سمی است.

- نوعی قارچ که کلاهک آن قرمز با دانه‌های سیاه است قارچی است بسیار سمی که قدرت آن را دانشمندان در جزء قوی‌ترین سموم قرار داده‌اند.

البته این‌گونه نظریات، پایه علمی در تفکیک و شناسایی گونه قارچ‌های سمی از خوراکی ندارد و تنها بخشی از باورهای عامیانه است. بنابراین، باز هم بر اینکه شناسایی قارچ سمی از قارچ خوراکی مشکل است، تأکید می‌کنیم. به همین دلیل توصیه ما این است که مردم تنها قارچ‌هایی را که در فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند مصرف کنند و در صورت مصرف قارچ خودرو و مشاهده علائمی شبیه به مسمومیت گوارشی به مراکز درمانی مراجعه کنند.

مهم‌ترین راه تشخیص قارچ‌های سمی بر پایه دلایل علمی

اما برای شناسایی قارچ‌های سمی، راه‌های علمی‌ای هم وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره‌ای خواهیم داشت:

الف: صفات ظاهری قارچ‌ها: قارچ‌های سمی کلاهدار که جزء راسته آگاریگال قرار دارند از نظر شکل ظاهری با قارچ‌های خوراکی کلاهدار مشابه بوده و خیلی مشکل می‌توان آن‌ها را از هم تشخیص داد. دو گونه مشابه از یک جنس ممکن است ازنظر ترکیب شیمیائی با یکدیگر فرق داشته باشند که در این صورت یکی سمی و دیگری خوراکی است.

به‌طورکلی در بین قارچ‌های خوراکی جنگلی و آن‌هایی که در چمنزارها به‌طور خودرو درمی‌آیند گونه‌های سمی خطرناکی وجود دارند که شناسایی و تشخیص آن‌ها مستلزم داشتن اطلاعات کافی است. این‌گونه قارچ‌ها بیشتر اوقات با قارچ‌های بسیار معمولی خوراکی اشتباه می‌شوند و مواد سمی آن‌ها اثر بسیار سریعی دارند.

ب: خصوصیات میکروسکپی قارچ‌ها: شامل شکل اسپورها که در قسمت طبقه‌بندی قارچ‌های سمی بیان شده و به‌وسیله رنگ اسپرها که معمولاً آن‌ها را به سفید، صورتی، قهوه‌ای، ارغوانی و سیاه تقسیم کرده‌اند، شناسایی می‌کنند. علاوه بر این ساختمان و اندازه اسپرها نیز در تشخیص قارچ‌ها مؤثر هستند.

پ: آزمایش‌های شیمیائی قارچ‌ها: سولفات فروبر روی آمانیتا فالوئیدی بی‌اثر ولی آمانیتاویروزار را قهوه‌ای می‌سازد و محلول پتاس با آمانیتا فالوئیدس تغییر رنگ نمی‌دهد، درصورتی‌که با آمانیتاویروزا به رنگ زرد درمی‌آید. اسید سولفورو آمانیتافالوئیدس را به رنگ قهوه‌ای روشن درمی‌آورد. اسیدسیتریک، آمانیتافالوئیدس را به رنگ سبز روشن، آمانیتاویروزا را به رنگ سبز تند و آمانیتاسیترینا را به رنگ خرمائی درمی‌آورد.

ت: آزمایش‌های طیف‌سنجی قارچ‌ها: ترکیبات اغلب قارچ‌های سمی به‌خصوص آمانیتاها را به‌وسیله روش‌های طیف‌سنجی مثل IR   و UV غیره می‌توان تشخیص داد.

ث: استفاده از روش‌های کروماتوگرافی: به‌وسیله روش‌های کروماتوگرافی مثل تین لایرکروماتوگرافی و غیره می‌توان برخی از واکنش‌های رنگی مواد سمی آمانیتاها و سایر قارچ‌های سمی را تشخیص داد.