گزارشی از یک انجمن محیط زیستی در باره توانمندسازی و آگاه‌سازی جوامع محلی

این مجموعه با استفاده از آموزش با شیوه‌های تسهیل‌گری، تحقیق در عمل، داشته‌های بومی و مدیریت دانش سعی در دستیابی به چشم‌انداز خود دارد. تفاوت بوم‌پژوهان با دیگران در استفاده از رویکرد اجتماع‌محور است. درس‌گرفتن از تجربیات، احترام به حقوق تک‌تک انسان‌ها، بررسی، مطالعه و جست‌وجوی مدل‌های مشابه از مهم‌ترین اصول کاری این گروه است.

فعالیت‌ها

انجمن بوم‌پژوهان در طول عمر ١٠ ساله خود فعالیت‌های بسیاری را در حوزه آموزش، تحقیق و توانمندسازی جوامع محلی و آگاه‌سازی مردم انجام داده است. بخش زیادی از این فعالیت‌ها اجرای پروژه‌های آموزشی و برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی در حوزه محیط‌زیست بوده که در مناطق‌شهری، روستایی، مدارس و سازمان‌ها انجام شده است. در حوزه توانمندسازی جوامع محلی نیز پروژه‌های مختلفی توسط این انجمن با همکاری سازمان محیط‌زیست، اداره‌کل محیط‌زیست استان خراسان‌شمالی، شهرداری تهران، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، برنامه کمک‌های کوچک تسهیلات محیط‌زیست جهانی (GEF/SGP)، دفاتر پروژه‌های بین‌المللی نظیر یوزپلنگ‌آسیایی، حفاظت از درنای سیبری، منارید و مدیریت چندمنظوره جنگل‌های هیرکانی در مناطق مختلف کشور اجرا شده است. ازجمله فعالیت‌های برجسته انجمن، اجرای دو پروژه توانمندسازی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران با حمایت برنامه کمک‌های کوچک سازمان ملل متحد و سازمان حفاظت محیط‌زیست و آگاه‌سازی جوامع محلی در استان‌های مازندران و گیلان به‌منظور حفاظت از درنای سیبری با حمایت سازمان محیط‌زیست و دفتر حفاظت از درنای سیبری بوده است.

از دیگر فعالیت‌های انجام شده توسط این انجمن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- آموزش مدیریت پسماند در مدارس

منطقه ۴ شهرداری تهران با همکاری فرهنگسرای سلامت (هنگام)

در این پروژه که در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ انجام شد، مباحثی همچون آشنایی با انواع زباله و مشکلات محیط‌زیستی آنها، پسماند، بازیافت، روش‌های کاهش زباله و تولید کودخانگی از پسماند ‌تر آموزش داده شد. همچنین با همکاری فرهنگسرای سلامت در این منطقه مباحثی در زمینه بهداشت عمومی و محیط، آلودگی هوا، عوامل ایجاد‌کننده آن و راه‌حل‌های کاهش این پدیده در کلاس‌های آموزشی برای خانواده‌ها مطرح و پیرامون آن تبادل‌نظر شد. در ادامه فعالیت‌های صورت‌گرفته در این پروژه همایشی کاربردی به‌همراه پرسش و پاسخ در روز هوای پاک برای اهالی آن محل با حضور پروفسور بسکی برگزار شد.

- پروژه برگزاری و شرکت در کارگاه‌های توانمندسازی و ظرفیت‌سازی در رویکردها و روش‌های مشارکتی برای مجریان پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی

این پروژه با هدف توانمندسازی تیم‌های کاری انجمن‌های بوم‌پژوهان یوزپلنگ ایرانی جهت کار با افراد محلی و آموزش و با حمایت مالی برنامه کمک‌های کوچک تسهیلات محیط‌زیست جهانی (GEF/SGP) برگزار شد. این مهم با بکارگیری یک رویکرد مشارکتی آغاز شد. به همین منظور، یک تیم اصلی از ذینفعان متفاوت (از محیط‌بانان تا اعضای جوامع محلی، کارکنان اداره‌های حفاظت محیط‌زیست در سطح محل)، تیم پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و اعضای تیم‌های کاری دو انجمن بوم‌پژوهان و یوزپلنگ ایرانی، به‌همراه نمایندگانی از دیگر انجمن‌های غیردولتی

شکل گرفت. در همین راستا مجموعه‌ای از ٣ کارگاه آموزشی و برنامه‌ریزی (ازجمله آموزش در محل) جمعا به‌مدت ۱۰ روز در شهرهای تهران، شاهرود و بافق توسط موسسه توسعه و توانمندی پویه برگزار شد. مجموعه این کارگاه‌ها نقطه ورود به‌کار محلی بود.

- پروژه برقراری ارتباط موثر با جوامع محلی درمورد اهمیت گونه یوزپلنگ آسیایی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران

پروژه برقراری ارتباط موثر با جوامع محلی درمورد اهمیت گونه یوزپلنگ آسیایی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران از اسفندماه ۱۳۸۴ با عقد قراردادی مشترک میان انجمن بوم‌پژوهان، برنامه کمک‌های کوچک تسهیلات محیط‌زیست جهانی (GEF/SGP) و پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با هدف آشنایی هرچه بیشتر مردم محلی ذخیره‌گاه زیست‌کره توران

نسبت به ارزش‌های اکولوژیکی منطقه به‌ویژه گونه در معرض انقراض یوزپلنگ آسیایی و نیز ایجاد ارتباط بیشتر و موثرتر بین گارد اجرایی سازمان محیط‌زیست و مردم محلی آغاز شد.

- پروژه آموزش محیط‌بانان و کارشناسان استان قزوین

وجود محیط‌بانان و کارشناسانی کارآزموده که آشنایی کامل با طبیعت پیرامون خود داشته باشند، می‌تواند کمک شایانی به امر تحقیقات و تولید اطلاعات به‌روز از وضع محیط‌طبیعی مناطق کند، بر همین اساس پروژه برگزاری دوره آموزشی آشنایی با روش‌ها و ابزارهای مطالعه و حفاظت از حیات‌وحش با هدف ارتقای سطح دانش علمی و عملی محیط‌بانان و کارشناسان محیط‌زیست استان قزوین از تاریخ ۱۶ الی ۲۱ شهریور ۱۳۸۶ به‌مدت ٦ روز پایه‌ریزی شد.

- پروژه ایجاد معیشت جایگزین و تشکیل صندوق‌های حمایتی سبز برای گروه‌های محلی

این پروژه به‌منظور ادامه فعالیت در منطقه توران و پیشبرد اهدافی که در پروژه برقراری ارتباط موثر با جوامع محلی درمورد اهمیت گونه یوزپلنگ آسیایی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران به‌دلیل کمبود وقت و امکانات انجمن قادر به انجام آنها نبوده و با هدف تشکیل گروه‌های محلی و تقویت آنها در جهت خودکفایی و ایجاد معیشت جایگزین از ‌سال ۱۳۸۷ آغاز شد.

از مهم‌ترین نتایج به دست آمده در این طرح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- ادامه حضور در روستاها به‌طور مداوم برای تقویت فرآیند اعتمادسازی

- توانمندسازی تدریجی گروه از طریق آموزش‌های کوتاه و مستمر

- کمک و تسهیل در به‌رسمیت شناخته‌شدن هریک از گروه‌های محلی در ۳ روستا

- تسهیل انجام یک فرآیند برنامه‌ریزی برای گروه‌های تشکیل‌شده در روستاها

- تسهیل اجرای حداقل یکی از برنامه‌های مصوب گروه که سازگار با محیط‌زیست بوده است.

- تشکیل کمیته محیط‌بان توسط گروه حافظان سرزمین یوزپلنگ در روستای احمدآباد

- اقدام به کاشت و پرورش کدوی قلیانی جهت تهیه صنایع‌دستی توسط اعضای گروه بهشت گمشده کویر در روستای خانخودی

- تهیه نقشه‌های گلیم و گلیم‌فرش با طرح یوزپلنگ و بافت آنها توسط هر سه گروه حافظان سرزمین یوزپلنگ (احمدآباد)، توسعه و عمران‌سبز خارتوران (زمان‌آباد) و بهشت گمشده کویر (خانخودی)

- تشکیل صندوق‌های حمایتی سبز در ٣ روستای احمدآباد، خانخودی و زمان‌آباد

- برگزاری بازدید صحرایی از پارک‌ملی و تشکیل یک کارگاه نیم‌روزه در منطقه جهت آشنایی بیشتر اعضای گروه‌ها با مشکلات محیط‌بانان و منطقه حفاظت‌شده

- برگزاری سمینار توران‌شناسی جهت جلب حمایت‌های مادی و معنوی مسئولان دولتی و افراد شاخص اجتماعی و اقتصادی که اهل منطقه توران هستند. از اثرات قابل‌توجه این پروژه بر حفاظت از محیط‌زیست می‌توان به افزایش آگاهی مردم نسبت به وضع موجود محیط‌زیست در محل زندگی خود و کمک به حفاظت از محیط‌زیست و گونه‌های جانوری به‌عنوان همیاران محیط‌زیست اشاره کرد. بازدید گردشگران طبیعت از این منطقه حفاظت شده که به‌واسطه وجود این گروه‌های محلی صورت گرفت، علاقه‌مندی اعضای گروه‌ها به ادامه تحصیل به‌ویژه در رشته‌های مرتبط با محیط‌زیست نیز از منافع جانبی پروژه است.