دانش بومی گیاهان دارویی، آمیخته با زندگی مردم

صدیقه یوسف نعنایی، محقق بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان خوزستان 

موضوع علم بومی گیاهان دارویی مربوط به استفاده از گیاهان در زندگی مردم یک قوم است و علمی است فراگیر، زیرا هیچ گروهی از مردم را نمی‌توان یافت که زندگی آنها به گیاهان وابسته نباشد.

بخش بسیار مهمی از منابع اطلاعات‌گیری در یک مطالعه اتنوبوتانی مربوط به داده‌های به‌دست آمده از زندگی طبیعی مردم یک قوم درمورد نگرش آنها به گیاهان است که به‌صورت معمول این داده‌ها در ذهن و زبان آن مردم ساختاری روایی و دست نخورده دارند.

لذا اتنوبوتانیست بنا دارد که دانش گیاه شناسی روایی و ساختارگریز جوامع بومی را که از طریق آزمون و خطا شکل گرفته و در خاطره فرهنگ جمعی آنان ثبت شده است را به‌صورتی نظام‌مند، ثبت و مکتوب کنند. از مجموع قریب به 250 گونه دارویی شناسایی شده در استان 33 گونه آن کاشته شده هستند که در این مجموعه، گیاهان اسانس‌دار از اولویت خاصی برخودار هستند.

در یک پروژه تحقیقاتی براساس منابع معتبر گیاه‌شناسی موجود، استناد به مدارک مدون و تجربیات مردمی از طریق تکمیل فرم پرسشنامه‌ای توسط عطاری‌ها و خبرگان محلی شهرستان‌های مختلف استان و همچنین پیمایش‌های میدانی در فصول چهارگانه در چهار منطقه رویشی بزرگ خوزستان تمام گیاهان موجود مورد بررسی و نقاط پراکنش آنها، اطلاعات رویشگاهی، موارد مصرف و… یادداشت برداری شد که نتایج نشان داد، از تعداد بیش از 1100 گونه گیاهی فهرست شده در خوزستان حدود 238 گونه گیاهی در کتاب‌های موجود و عطاری‌های استان تحت عنوان گیاهان دارویی معرفی شده‌اند  که مجموع 104 گونه توسط بومیان منطقه مورد استفاده دارویی و خوراکی قرار می‌گیرند.

خانواده‌های گیاهی نعناعیان (Lamiaceae)، مینا (Asteraceae)، پروانه آسا (Papilionaceae) و چتریان (Apiaceae) دارای بیشترین تعداد گیاه دارویی در خوزستان هستند. پراکنش گونه‌های دارویی استان  بیشتر در نواحی استپی و نیمه استپی(77 گونه)  است.  اندام مورد مصرف  این گیاهان شامل تمام قسمت‌های گیاه‌، پیاز و ریزوم و غده، میوه‌، دانه، برگ، گل، پوست، شیرابه، سرشاخه گلدار و ریشه است.