دولت خوب؛ واردات بد!

دیر زمانی است که بسیاری از دو سوی مخالفان و موافقان دولت، موضوع واردات انواع و اقسام کالا و میزان صادرات را به موضوع بحث و گفتگوی خود و شاخص خوب بودن یا بد بودن سیاست های دولت تبدیل کرده اند. دولتمردان اصرار دارند که بگویند حجم صادرات نسبت به گذشته افرایش یافته است؛ مخالفان برعکس، می گویند حجم واردات این دولت نسبت به دولت های پیشین پیشی گرفته است. این بحث بعد از برجام به صورت جدی تر مطرح می شود و در قالب مناقشات بیانی و از زبان مسئولان از یک سو و صاحب نظران و رسانه های مخالف از سوی دیگر در حال گسترش است. موازی با حضور هیات های مختلف تجاری عده ای می گویند این ها به ایران آمده اند تا کالاهای خود را به فروش برسانند و طرف مقابل می گویند تنها فروش کالا و مبادلات بازرگانی در میان نیست، بلکه انتقال دانش و اطلاعات فنی نیز در جریان است. به هر حال بسیاری، حتی آن دسته که انحصار قانونی واردات کالاهای بنجل چینی را در اختیار داشتند یا آن دسته که واردکنندگان کالا به صورت قاچاق بوده و هستند، یک صدا نگرانی خود را از واردات کالا با شدت و حدت ابراز می دارند.

در بخش کشاوری موضوع واردات را با بحث اساسی امنیت غذایی گره می زنند و آن را به بحث مهم تری چون خودکفایی مرتبط می کنند و در جمع بندی نهایی واردات هر گونه کالا یا محصول کشاورزی را مترادف با خیانت به منافع ملی و دلبستگی به غرب و در راس آن آمریکا می شمارند و از آنچه که ممکن است برای تولید محصولات کشاورزی و کشاورزان رخ دهد ابراز نگرانی شدید می کنند. این گروه از اظهار نظرکنندگان که طیف متنوعی از صاحب نظران را شامل می شود، بحث صادرات و واردات محصولات کشاورزی را با توصیفی که رفت به بحثی ارزشی و ملاکی برای ارزیابی دولت خوب و دولت بد تبدیل کرده اند و مسئولان دولتی بخش کشاورزی را نیز به موضعی تدافعی انداخته اند که مُدام آمار و ارقام صادرات محصولات کشاورزی و درصدهای افزایش صادرات محصولات نسبت به سال های گذشته و روند رو به رشد آن را اعلام کنند که البته اصل بحث در سایه این مناقشه بی سرانجام و بی حاصل فراموش می شود، زیرا میزان صادرات و واردات محصولات کشاورزی یا سایر فراورده های صنعتی، معدنی، خدماتی و قس علی هذا در چارچوب یک بحث اقتصادی و موازنه منفی و مثبت یا تراز بازرگانی و البته نه ارزشی قابل بررسی است. هیچ کشوری در جهان امروز و طی سه دهه اخیر، اعم از نفتی یا غیر نفتی وجود ندارد که بگوید ما می خواهیم تمام و کمال صادر کننده باشیم یا وارد کننده، حتی کشور مصرف کننده ای همچون عربستان که بزرگ ترین صادر کننده نفت جهان است به عنوان کشوری ثروتمند قصد ندارد و نمی خواهد وارد کننده تمامی محصولات کشاورزی باشد. شاخص ها و الزامات اقتصادی، بازرگانی، منابع، ذخایر، جغرافیای طبیعی، مسائل جمعیتی، سطح رفاه و معیشت هستند که اگر به درستی درک شوند میزان صادرات و واردات را حداقل در حوزه کشاورزی تعیین می کنند. در موارد بسیاری، واردات برای تولید محصولات کشاورزی و فراورده های دام و طیور و شیلات و آبزیان الزام آور و اجتناب ناپذیر ولی در بسیاری عرصه های دیگر، چه بسا سودجویی و به زیان منافع ملی و تولید و تولید کنندگان زیربخش های مختلف کشاورزی باشد. پس طرح این بحث که واردات بد است، صادرات خوب است و موضوعاتی از این دست، سطحی، عوام فریبانه و مضر و زیان آور به حال مردم است. آیا می توان تصور کرد که بدون واردات بالغ بر 5 میلیون تن نهاده هایی چون کنجاله سویا، ذرت دانه ای، جو، یا مثلا جوجه تجاری نژاد راس و سایر نژادهای گوشتی و تخم گذار یا بعضی مواد اولیه تولید واکسن یا داروهای دامپزشکی برای دام و طیور با ماده موثره بالا، مثلا 2 میلیون تن گوشت مرغ یا 850 هزار تن گوشت قرمز یا 900 هزار تن تخم مرغ تولید کنیم؟ کدام کارشناس آگاه به مسائل کشاورزی است که نمی داند بذر سیب زمینی به طور عمده از خارج وارد می شود و ما با گسترش کشت واریته های آن قادر هستیم 4 میلیون و پانصدهزار تن سیب زمینی خوراکی تولید کنیم؟ همین است در عرصه های دیگر، مثلا اصلاح نژاد، اسپرم، جنین، دام های ژنومیک شده، ماشین های کشاورزی، سامانه های نوین آبیاری یا قطعات مختلف آن، بذر متنوع کلزا، بذور مختلف صیفی و سبزی و صدها و بلکه هزاران کالای دیگر در عرصه کشاورزی. به واقع اگر وزیر، معاون وزیر یا کارشناس مسئولی در دولت یا غیر دولت تشخیص دهد که برای مقابله با بحران کمبود روغن خوراکی می بایست به هر قیمت، انواع مختلفی از بذور کلزا یا کانولا که با اقلیم های مختلف سازگار باشند، ریزش کمتری داشته باشند و یا تولید دانه های روغنی را 100 درصد افزایش دهند، وارد کند، مذموم است و باید در کنار وارد کننده مرکبات، برنج و یا هر محصول نهایی تقبیح شود؟ باید با موضوع واردات و صادرات محصولات و کالاهای کشاورزی، دقیق، علمی، کارشناسانه و حسب الزاماتی که ذکر شد برخورد کرد. ارائه آمارهای کلی واردات محصولات کشاورزی و حجم ارزی آن یا آمارهای کیلویی صادرات محصولات کشاورزی به عراق و افغانستان و چند کشور دیگر خلط مبحث است و نشانه برخورد کارشناسانه و همچنین ملاک خوب و بد بودن یا موفقیت و عدم موفقیت در عرصه کشاورزی کشور نیست!

نکته دیگری که چندین بار به قلم این نگارنده و برای جلب توجه صاحب نظران مطرح شده است، موضوع امنیت غذایی و رابطه آن با میزان واردات و خودکفایی در این و آن محصول زراعی یا دام و طیور است که خود جای بحث دیگر دارد. همین بس که طرح شود در عرصه کنونی بازرگانی جهانی و رقابت های ذاتی به وجود آمده، مباحث وابستگی در عرصه محصولات کشاورزی دو سویه است و هیچ قدرتی نمی تواند کشوری را به لحاظ کمبود در عرضه این و آن محصول کشاورزی یا مواد غذایی در ناامنی، مخاطره و تنگنا قرار دهد. امنیت غذایی بحث دیگری است که اصولاً می تواند هیچ ارتباطی با صادرات یا واردات نداشته باشد.