گزارش یکساله ستاد احیاء دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه یکی از جلوه های زیبای طبیعی منطقه شمال غرب کشور در آستانه خشک شدن قرار گرفته است.

مساحت این دریاچه شور که دومین دریاچه شور بزرگ دنیالقب گرفته است، در حدود 5200 کیلومتر مربع بوده و در حدود 52 هزار کیلومتر مربع از زمین های اطراف خود را به عنوان حوضه آبریز تحت تاثیر قرار می دهد. اما متاسفانه اکنون بخش قابل توجهی از این دریاچه خشک شده و بخش آبی دریاچه نیز از عمق بسیار کمی برخوردار است.

خشکسالی های اواخر منطقه و استفاده بی رویه از آب های جاری و سطحی، نادیده گرفتن حق آبه دریاچه، استفاده ناصحیح از آب های زیر زمینی برای کشاورزی و تبخیر از جمله دلایل بارز خشک شدن دریاچه ارومیه می باشند که با بررسی متخصصان راهکارهای مقابله با این عوامل مشخص شده اند.

دولت یازدهم با احساس خطر نسبت به تبعات خشک شدن دریاچه شور ارومیه، احیای دوباره آن را در اولین جلسه هیات دولت در سال گذشته تصویب و با تشکیل کارگروهی برای بررسی موضوع و تعیین راهکارها اقدام نمود که پس از شکلگیری این کارگروه و اعمال نظر کارشناسان و متخصصان داخلی و خارجی، برنامه های مدون احیای دریاچه ارومیه برای اجرا توسط کارگروه نجات دریاچه ارومیه به دستگاه های اجرایی ذیربط ابلاغ شد.

خشک شدن دریاچه ارومیه تبعات جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت و همین امر باعث شده است که دولت تدبیر و امید با احساس خطر نسبت به احیای دریاچه ارومیه گام بردارد چراکه احیای دریاچه ارومیه جزو اصلی ترین مطالبات مردم شمالغرب کشور از ریاست جمهوری در تبلیغات های انتخاباتی نیز بوده است.

ایجاد ریزگردهای نمکی ناشی از توسعه کانون‌های تولید ریزگرد دردریاچه ارومیه و مناطق شوره‌زار مجاور آن، بیابان‌زایی و توسعه آن به محدوده‌های کشاورزی ومسکونی، گسترش بیماری‌های صعب‌العلاج در منطقه ، از بین رفتن اراضی و باغات کشاورزی، مراتع و جنگل‌های منطقه،اثرگذاری بر شرایط دامداری و دامپروری در منطقه، افزایش مهاجرت از مناطق مجاور دریاچه و به‌ویژه تخلیه روستاهای نزدیک دریاچه، تشدید نوسانات اقلیمی در منطقه، به خطر افتادن سلامتی مردم و گسترش بیماریهای تنفسی، به هم خوردن اکوسیستم منطقه و از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری، از بین رفتن منابع آب و خاک و تهدید فعالیتهای کشاورزی، مشکلات اجتماعی و اقتصادی و کوچ اجباری میلیون ها انسان از جمله تبعات ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه خواهد بود.

از سال گذشته و ابلاغیه اعتبارات احیای دریاچه ارومیه به دستگاه های اجرایی ذیربط اقدامات عملی آغاز شد و تاکنون ادامه داشته است که در این گزارش اقداماتی که تاکنون به اجرا رسیده است را مرور خواهیم کرد.

در سال های گذشته بیشترین میزان آب دریاچه ارومیه توسط دو روخانه بزرگ منطقه به نام های زرینه رود و سیمینه رود تامین می شد اما متاسفانه در سال های اخیر با استفاده بی رویه از آب های سطحی و پخش شدن آب در مصب این رودخانه ها، آبی توسط این رودخانه ها وارد دریاچه ارومیه نشده بود که با اتصال زرینه رود به سیمینه رود با اجرای کانالی به طول 13.6 کیلومتر در زمین های باتلاقی دریاچه ارومیه و اجرای کانالی به طول 12.3 کیلومتر و عرض 45 متر از نقطه اتصال تا پیکره دریاچه ارومیه، اکنون شاهد ورود آب این رودخانه ها به دریاچه ارومیه هستیم.

از دیگر راهکارهای اصلی احیای دریاچه ارومیه انتقال آب از حوزه های دیگر به دریاچه ارومیه است که با پروژه انتقال آب از سد کانی سیب به این دریاچه پیگیری می شود که برای اجرای این پروژه نیز تونلی به طول 35.3 کیلومتر و به قطر 6.30 متر توسط دستگاه های حفاری تونل ایجاد خواهد شد تا آب حوضه کانی سیب توسط سد این منطقه و تونل حفر شده به پیکیره دریاچه وارد شود.

مراحل خرید، حمل، نصب و شروع به کار دستگاه اول حفاری (TBM) اجرا شده و دستگاه حفاری دوم نیز خریداری شده و طبق برنامه ریزی در بهار سال آتی راه اندازی خواهد شد.

با اجرای این پروژه نیز که تخمین زده می شود در سال 98 به اتمام برسد سالیانه 628 میلیون مترمکعب آب به سمت دریاچه ارومیه روانه خواهد شد.

از دیگر پروژه های احیای دریاچه ارومیه مهار آب های مرزی و انتقال 95 میلیون مترمکعب آب به این دریاچه در بهار سال آتی توسط سد سیلوه و کانال انتقال آب جلدیان می باشد که با جدیت در حال پیگیری و اجرا است.

در سال های اخیر با توجه به انباشت املاح موجود در آب های سطحی رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه و عدم لایروبی آنها، تقریبا تمامی آب های این رودخانه ها در مصب رودخانه پخش شده و حق آبه دریاچه سرازیر نمی شد که با تصویب کارگروه احیای دریاجه ارومیه پنج رود اصلی باراندوز، روضه چای، گدار، سیمینه رود و زولا چای در مجموع به طول 120 کیلومتر در شش ماهه نخست امسال لایروبی شده و آب این رودخانه های نیز به صورت کامل در اختیار دریاچه قرار می گیرد.

از دیگر پروژه های انتقال آب به دریاچه ارومیه احداث شبکه جمع آوری، خطوط انتقال و تصفیه خانه های فاضلاب شهرهای ارومیه، شاهیندژ و شهرک گلمان می باشد که از سال جاری با جدیت بیشتری آغاز شده است و با اتمام این پروژه ها نیز یکصد میلیون مترمکعب آب وارد پیکره اصلی دریاچه ارومیه خواهد شد.

با توجه به اینکه بیشترین آب مصرفی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی صورت می پذیرد، اجرای روش های نوین آبیاری برای کاهش مصرف آب در اولویت برنامه های احیای دریاچه ارومیه قرار گرفته و تاکنون بیش از 3 هزار و 600 هکتار از زمین های کشاورزی این حوضه به سیستم آبیاری تحت فشار تجهیز شده است و بیش از 3 هزار و 800 هکتار از این زمین ها نیز در حال اجرا بوده و در مجموع باید 17 هزار هکتار از زمین های کشاورزی منطقه به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز گردد.

همچنین در این راستا 80 اکیپ گشت و بازرسی برای جلوگیری از حفر چاه های آب غیر مجاز کشاورزی به صورت مداوم فعالیت می کنند تا از برداشت های غیر مجاز از آب های سطحی و زیرزمینی جلوگیری شود و در این خصوص نیز تاکنون از حفر 274 حلقه چاه غیر مجاز جلوگیری شده و 325 حلقه چاه غیر مجاز نیز مسدود شده است.

در خصوص شکل گیری بیابان و تولید ریزگردهای نمکی نیز با استفاده از روش های بیولوژیکی و بیومکانیکی در 7 روستا که کانون مهم تولید ریزگرد هستند، با نهال کاری و احداث سطوح آبگیر و بوته کاری و قرق منطقه، 15 هزار هکتار از زمین های هدف تحت پوشش قرار گرفته اند.

در پایان باید گفت دولت یازدهم با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه و بهره گیری از ظرفیت های علمی و دانشگاهی منطقه به دنبال تسریع در عملیات احیای دریاچه ارومیه بوده و با وجود مشکلات اقتصادی کشور در خصوص تخصیص اعتبارات پروژه های احیای این دریاچه بیشترین تلاش خود را انجام می دهد.