اقدام‌های ساختاری تازه برای افزایش تولید غلات، علوفه و حبوبات در سال 95

غلات و محصولات اساسی ازجمله محصولاتی هستند که تولید برخی از آنها به اندازه نیاز کشور بوده و برخی دیگری نیز نیاز به واردات دارد؛ به‌طوری که اهمیت این غلات به‌گونه‌ای است که در طرح‌های اقتصاد مقاومتی از آن نام برده شده و قرار است در برنامه ششم توسعه ضریب خوداتکایی آنها افزایش یابد و در این بین مسئله آب و خشکسالی نیز باید لحاظ شود، بنابراین چاره ای جز افزایش عملکرد در واحد سطح نبوده و طرح‌هایی که تدوین شده، در راستای این هدف است.

کاوه خاکسار، مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی درباره وضعیت تولید، برنامه‌ها و اهدافی که در برنامه ششم توسعه متصور است، گفتگویی با خبرنگار ایانا انجام داده است که می‌خوانیم.

وضعیت تولید و سطح زیر کشت محصول جو چگونه است و در برنامه ششم توسعه چه اهدافی دنبال می‌شود؟

ابتدا لازم می‌دانم پیشاپیش فرا رسیدن سال 1395 خورشیدی را به همه هم‌وطنان عزیز به‌ویژه کشاورزان زحمتکش و سخت‌کوش تبریک عرض کرده و آرزو کنم سال جدید برای بخش کشاورزی سالی پر از موفقیت باشد.

امسال یک میلیون و 736 هزار هکتار از اراضی کشور به زیر کشت محصول جو رفته است که حدود 700 هزار هکتار آن آبی و یک میلیون و 38 هزار هکتار را سطح زیر کشت جوی دیم تشکیل داد که نسبت به سال گذشته، از نظر سطح اندکی افزایش داشتیم. تولید محصول جو در سال گذشته سه میلیون و 200 هزار تن بود که امسال پیش‌بینی می‌شود با توجه به وضعیت آب و هوایی و بارندگی‌ها و عملیات به زراعی، تولید به سه میلیون و 450 هزار تن برسد؛ در حالی که نیاز به جو در کشور چهار میلیون و 300 هزار تن است، بنابراین نیازمند آن هستیم که بیش از یک میلیون تن از این محصول وارد شود، اما امیدواریم بتوانیم در طول برنامه با اجرای طرح‌های مختلف از این میزان کم کنیم. لازم است اشاره کنم تا پایان بهمن‌ماه سال گذشته یک میلیون و 737 هزار و 935 تن جو وارد شده و امسال در مدت مشابه میزان واردات به یک میلیون و 563 هزار تن رسید، بنابراین افزایش تولید در واحد سطح از اهداف این بخش بوده و تمامی برنامه‌ها و اهداف معاونت زراعت نیز با محوریت آب تهیه شده و افزایش کارایی مصرف آب مدنظر است.

چگونه می‌شود بدون افزایش سطح، میزان تولید را بالا برد؟

اگر اراضی کم‌بازده و شور و حاشیه‌ای را که در حال حاضر به کشت گندم اختصاص دارد و از عملکرد مناسبی نیز برخوردار نیست به زیر کشت جو برود، با توجه به اینکه این محصول گیاهی مقاوم‌تر و کم‌توقع بوده و در اراضی فوق می‌تواند عملکرد مناسب‌تری را رقم بزند؛ پیش‌بینی می‌کنیم که افزایش تولید مناسبی داشته باشیم که تا افق 1404، در برنامه کاهش سطح گندم دیده شده است و امیدواریم بخش از آن که شامل این‌گونه اراضی است به جو اختصاص یابد.

جو جزو طرح‌های افزایش ضریب خوداتکایی با محوریت اقتصاد مقاومتی است؛ بنابراین اگر اعتبارات لازم در سال آینده تأمین شود، طرح‌های تهیه شده جو ازجمله مدیریت به‌زراعی و به‌نژادی در راستای آن ورود ارقام جدید توسط مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال و مؤسسه تحقیقات دیم کشور، بهبود وضعیت مکانیزاسیون، اجرای طرح‌های تحقیقات کاربردی، آموزش و ترویج و مدیریت مصرف کود و... اجرایی می‌شود.

در سال گذشته برای نخستین‌بار 35 هزار تن بذر جو خریداری شد و حدود 30 هزار تن از این بذرها توزیع شده است و پیش‌بینی می‌شود که در سال آینده تولید این بذور در طبقات مختلف بذری به 50 هزار تن برسد؛ یکی از مشکلاتی که در محصول جو داریم، کم بودن ارقام مناسب به‌ویژه برای مناطق دیم است که امیدواریم ظرف سال‌های آینده ارقام جدیدی به عرصه معرفی شود، کماآنکه حدود 24 رقم در حال حاضر در این بخش استفاده می‌شود که 16 رقم آبی و هشت رقم را جوی دیم تشکیل می‌دهد. ضمناً دو رقم جدید نیز به نام جلگه برای مناطق سرد و گوهران برای مناطق معتدل نامگذاری و معرفی شد.

مؤسسه‌های تحقیقاتی بین‌المللی چه تأثیری بر انتقال یافته‌های جدید و افزایش تولید داشته‌اند؟

معاونت امور زراعت با مرکز تحقیقات بین‌المللی ایکاردا، در حال انعقاد قرار دادی است تا در استان‌هایی چون آذربایجان غربی، لرستان، کرمانشاه و کردستان برخی از طرح‌های مربوط به جوی دیم اجرایی شود. هدف از این افزایش عملکرد گندم، جو و حبوبات دیم حداقل به میزان 25 درصد در مزارع زارعان است و در صورت مثبت بودن نتایج، به کل مناطقی که شرایط مشابه داشته باشند، تعمیم داده خواهد شد.

در راستای افزایش تولید محصول ذرت، چه برنامه‌ها و طرح‌هایی مدنظر است؟

ذرت نیز یکی از طرح‌های افزایش ضریب خوداتکایی در اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود و در این راستا برای سال آینده با اجرای طرح‌هایی که در برنامه داریم 240 هزار هکتار ذرت دانه‌ای و 200 هزار هکتار از اراضی را به زیر کشت ذرت سیلویی ببریم که پیش‌بینی می‌شود یک میلیون و 800 هزار تن ذرت دانه‌ای و بیش از 10 میلیون تن ذرت سیلویی برداشت شود، در حالی که امسال سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای 170 هزار هکتار بود و به‌دلیل قطعی نشدن آمار پیش‌بینی یک میلیون و 300 هزار تن داریم و از 250 هزار هکتار ذرت سیلویی 12 میلیون و 700 هزار تن تولید داشته‌ایم.

اقبال کشاورزان برای کشت ذرت دانه‌ای یا سیلویی است؟

کشاورزان می‌توانند ذرت را دومنظوره کشت کنند در سال گذشته ذرت‌کاران برای اینکه سریع‌تر به نقدینگی برسند ذرت خود را به‌صورت سیلویی برداشت کردند به همین دلیل از سطح ذرت دانه‌ای کاسته شد. با توجه به قیمت تضمینی مناسب برای ذرت دانه‌ای اگر اعتبارات لازم به‌موقع تأمین شود، رغبت به برداشت ذرت دانه‌ای بیشتر می‌شود؛ در حالی که نیاز به برداشت ذرت سیلویی در کشور 9 میلیون و 500 هزار تن برآورد شده است و با همین تولید، نیاز کشور پاسخ داده می‌شود. برداشت ذرت سیلویی بیش از نیاز باعث کاهش قیمت در بازار خواهد شد. در بخش ذرت، در برنامه داریم که با افزایش عمکلرد در واحد سطح بتوانیم میزان تولید را افزایش دهیم، به‌گونه‌ای که کاهش سطح زیر کشت ذرت سیلویی را در برنامه داریم تا در مقابل، به سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای افزوده شود و با توجه به رضایت کشاورزان از قیمت تضمینی و عملکرد مناسبی که خرید با قیمت تضمینی امسال در خوزستان داشت، در صورتی که در تمام استان‌ها این کار انجام شود و مابه‌التفاوت‌ها نیز به‌موقع تأمین شود، پیش‌بینی می‌شود که مشکلی برای تولید وجود نداشته باشد.

نیاز کشور به کدام‌یک از ذرت‌های دانه‌ای و سیلویی بیشتر است؟

سالانه 6.5 میلیون تن ذرت دانه‌ای در کشور نیاز داریم که با توجه به وضعیت آب و هوایی و بارندگی‌ها، سطح زیر کشت در برخی استان‌ها کاهش یافت؛ به‌گونه‌ای که سال گذشته 80 هزار هکتار به‌دلیل کم‌آبی با کاهش سطح روبه‌رو بودیم و در برنامه داریم که بتوانیم با افزایش کارایی مصرف آب عملکرد را بالا ببریم، بنابراین سه برنامه تغییر روش‌های آبیاری و استفاده از آبیاری میکرو به‌ویژه روش تیپ، کشت نشائی که میتوان از این طریق حداقل دو نوبت آبیاری را کم کرد و جایگزینی ارقام زودرس و متوسط‌ رس به جای ارقام دیررس را مدنظر داریم. عملکرد ذرت دانه‌ای به‌طور متوسط 7.5 تن و ذرت سیلویی 50 تن در هکتار است که با طرح‌های تدوین‌شده، افزایش عملکرد 8.5 تا 9 تن در واحد سطح برای ذرت دانه‌ای و افزایش بیش از 60 تنی را برای ذرت سیلویی برنامه‌ریزی کرده‌ایم؛ ضمن آنکه ضریب خوداتکایی که در حال حاضر در ذرت دانه‌ای حدود 27 درصد است را می‌خواهیم به بیش از 50 درصد برسانیم.

چه گیاهان علوفه‌ای جدیدی را در چرخه تولید وارد خواهید کرد؟

برنامه‌ریزی شده است که پنج محصول علوفه‌ای معرفی و گسترش یابد که می‌توان به سورگوم، لوپین، چغندر علوفه‌ای، آمارانت (تاج‌خروس) و ارزن اشاره کرد که بررسی‌های مقدماتی آنها و استان‌ها و مناطقی که باید به زیر کشت رود، مشخص شده است و امیدواریم که بتوانیم با نتیجه‌گیری از تحقیقات به کشت گسترده آنها همت کنیم، زیرا در شرایط حاضر، کشت سورگوم در حال افزایش و سطح زیر کشت آن 20 هزار هکتار برآورد شده است و امید می‌رود که به تدریج با معرفی ارقام مناسب‌تر تا 50 هزار هکتار برسد و همچنین بتوانیم در مناطقی که به‌دلیل مشکل آب امکان کشت ذرت سیلویی نیست سورگوم را جایگزین کنیم.

چغندر علوفه‌ای در برخی از مناطق مانند خراسان رضوی نتایج خوبی داشته و می‌تواند به‌عنوان علوفه در کشور توسعه پیدا کند. آمارانت یا تاج‌خروس از دیگر گیاهان علوفه‌ای است که در دنیا کشت می‌شود، اما به‌دلیل احتمال مهاجم بودن آن، باید تحت بررسی بیشتری به‌ویژه از نظر بررسی‌های اکولوژیکی قرار گیرد، ولی ارزش غذایی بسیار بالایی داشته و پروتئین آن از ذرت بالاتر و چربی آن مرغوب‌تر بوده و اگر از لحاظ اکولوژیکی مشکلی نداشته باشد، توسعه کشت آن می‌تواند در افزایش تولید علوفه مناسب با کارایی مصرف آب بالاتر بسیار مؤثر باشد؛ بنابراین محصولات کم‌آب‌بر باید جایگزین محصولات پرآب‌بر شود.

معاونت امور زراعت در تمامی محصولات همچون جو، ذرت، سورگوم و حبوبات، طرح‌های PVS را در دستور کار دارد که بر اساس این طرح‌ها انتخاب ارقام مناسب و حتی لاین‌های امیدبخش با مشارکت کشاورزان انجام و ورود ارقام مناسب سریع‌تر به عرصه وارد خواهد شد.

چه طرح‌های جامعی در راستای افزایش علوفه در برنامه ششم توسعه مدنظر است؟

توسعه کشت سورگوم و برخی از لگوم‌ها همچون شبدر و اسپرس، توسعه کشت ارزن و توسعه کشت مخلوط در راستای بهینه‌سازی دیمزارها مدنظر است و علاوه بر آن، ارتقاء مکانیزاسیون، کاهش ضایعات، ساماندهی تولید و فرآوری بذور گواهی‌شده به‌ویژه در گیاه یونجه مورد توجه خواهد بود؛ به‌گونه‌ای که در یونجه طی برنامه ششم توسعه بنا داریم که سطح زیر کشت از 650 هزار هکتار به 600 هزار هکتار کاهش یافته، اما میزان تولید از شش میلیون و 200 هزار تن به شش میلیون و 650 هزار تن افزایش یابد و عملکرد نیز از 9.5 به 11.1 تن در هکتار برسد. پرورش و کشت لگوم‌های تابستانه همچون ماشک، خلر، اسپرس و شبدر ازجمله طرح‌های دیگر محسوب می‌شود که با حمایت‌هایی همچون اختصاص بذر و یارانه تلاش می‌کنیم تا سطح زیر کشت لگوم‌ها را از 140 هزار هکتار به 160 هزار هکتار افزایش دهیم و تولید را نیز از 950 هزار تن به یک میلیون و 270 هزار تن برسانیم و علاوه بر آن، عملکرد نیز به هشت تن برسد. پروژه توسعه کشت ارزن نیز در دستور کار است تا سطح زیر کشت از 10 هزار هکتار به 15 هزار هکتار برسد و تولید نیز از 286 هزار تن به 500 هزار تن و عملکرد نیز از 30 به 31 تن برسد. در راستای افزایش کشت مخلوط قرار است که سه‌هزار و 700 هکتار سطح زیر کشت را به پنج‌هزار هکتار افزایش دهیم و همچنین پروژه بهینه‌سازی دیمزارها با کشت لگوم‌های علوفه‌ای را در مناطق دیم در دستور کار داریم.

سطح زیر کشت یونجه در دیمزارها از 30 به 45 هکتار خواهد رسید و اسپرس نیز از 12 هزار و 500 هکتار به 20 هزار هکتار ارتقاء خواهد یافت؛ بنابراین ساماندهی بذر محصولات علوفه‌ای به‌ویژه یونجه از سیاست‌های این دفتر است.

گیاهان علوفه‌ای جدید در چه استان‌هایی پراکندگی دارد؟

کشت لوپن در استان‌هایی چون اردبیل، گلستان، مازندران، خوزستان، زنجان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و جنوبی، کرمان، اصفهان، ایلام، کرمانشاه، لرستان و فارس پیش‌بینی شده است و گیاه آمارانت نیز در مؤسسه‌های تحقیقاتی اصلاح و تهیه بذر و نهال و در استان‌های خوزستان، یزد، مازندران، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، فارس، سیستان و بلوچستان کشت خواهد شد. همچنین سورگوم علوفه‌ای قرار است در استان‌های فارس، اصفهان، خراسان رضوی و جنوبی، سیستان و بلوچستان، قزوین، گلستان، خوزستان، لرستان، مازندران، زنجان و ایلام کشت شود. سورگوم دانه‌ای نیز در استان‌های گلستان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، فارس و زنجان کشت می‌شود. ارزن در استان‌های گلستان، یزد، خراسان جنوبی و اصفهان قبل توصیه خواهد شد و از سال آینده کشت شلغم علوفه‌ای و گیاه کینوا نیز در کشور برنامه‌ریزی خواهد شد و این‌ها به‌عنوان گیاهان جدید و قابل گسترس با کارایی مصرف آب بالاتر مورد توجه است. بذر گیاهان فوق برای کشت در پایلوت‌های تعیین‌شده تهیه و به استان‌ها ارسال شده است؛ پیش‌بینی می‌کنیم سال 1395 سال خوبی برای معرفی گیاهان جایگزین باشد و امیدواریم که تولید گیاهان علوفه‌ای افزایش یابد که بدین‌ترتیب از فشار به مراتع کشور کاسته شده و از تخریب مراتع به این طریق جلوگیری شود.

با توجه به نامگذاری سال 2016 به نام سال حبوبات، چه برنامه‌هایی در دستور کار است؟

سازمان ملل سال 2016 میلادی را سال حبوبات اعلام کرده است که ما امسال سطح زیر کشت نخود و عدس را برای کشت پاییزه و انتظاری با افزایش سطح قابل ملاحظه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌ایم.

سطح زیر کشت حبوبات تولیدشده در کشور چگونه است و برای افزایش آنها چه سیاست‌هایی مدنظر است؟

سطح زیر کشت نخود پاییزه در کشور دوبرابر سال گذشته برنامه‌ریزی شده است، نخود و عدس از محصولات دیم بوده که در بهار کشت می‌شود، اما برای استفاده از بارش‌های پاییز و زمستان می‌توان آن را در پاییز نیز کشت کرد در سال 1393، سطح زیر کشت نخود پاییزه، 10 هزار و 875 هکتار برآورد شد و در سال 94 بر اساس برنامه اعلام‌شده به 20 هزار و 110 هکتار افزایش یافت. کشت پاییزه عدس نیز در سال 94 - 93 حدود 14 هزار و 545 هکتار بود که در سال 95 - 94 بر اساس برنامه ابلاغی به 23 هزار و 170 هکتار باید برسد. کشت انتظاری نخود در سال 94 - 93، هفت‌هزار و 835 هکتار بود که در سال زراعی 95 - 94 به 22 هزار و 595 هکتار خواهد رسید. محصول عدس نیز از پنج‌هزار و 948 هکتار طبق برنامه پیش‌بینی شده به 15 هزار و 365 هکتار باید برسد که در مجموع می‌توان گفت کشت پاییزه و انتظاری برای محصول نخود در سال زراعی 93 - 92 حدود 18 هزار و 710 هکتار بود که در سال زراعی 94 - 93 به 42 هزار و 905 هکتار رسیده است. کشت عدس نیز در طی سال‌های مورد بررسی 20 هزار و 493 هکتار بود که در سال زراعی 94 - 93 به 38 هزار و 535 هکتار خواهد رسید.

چه مشکلاتی برای افزایش تولید حبوبات مدنظر است؟

کشت پاییزه محصولات حبوبات مدنظر است، اما از آنجا که مشکل علف‌های هرز وجود دارد، تلاش می‌کنیم تا با روش‌های مناسب بتوانیم آن را رفع کنیم. علاوه بر آن، رغبت مردم به حبوبات دانه‌درشت بیشتر است و تلاش می‌کنیم که حبوباتی با این خصوصیات و پابلند و مقاوم به بیماری برق‌زدگی را افزایش دهیم که در این راستا امسال تعدادی رقم از ایکاردا گرفته شد و توسط مؤسسه تحقیقات دیم کشور در مراغه و کرمانشاه و کرمانشاه کشت شد که امیدواریم ارقام مناسبی برای سال جدید معرفی شود.

یکی از مسائل دیگر حبوبات به‌ویژه در نخود، کم بودن تعداد ادوات مکانیزه برای برداشت است که تلاش می‌کنیم این ادوات را خریداری و در عرصه داشته باشیم. در زمینه بذر حبوبات نیز چند شرکت هستند که مجوزهای لازم را برای تولید بذر گرفته‌اند که برای تولید بذر نخود، عدس و لوبیا پیش‌بینی می‌شود طی دو سال آینده بتوانیم ساماندهی‌های مناسبی داشته باشیم و در حال حاضر نیز طبقات بذری را در حال افزایش داریم و به سمت تولید بذور گواهی‌شده در حرکت هستیم.

ضریب خوداتکایی محصول حبوبات در کشور چند است؟

در حال حاضر ضریب خوداتکایی حبوبات در کشور در حدود 90 درصد است که ظرف چند سال آینده و طی برنامه ششم توسعه به خودکفایی 100 درصدی و افزایش صادرات قدم خواهیم نهاد. در حال حاضر نیاز واردات لوبیا نداریم و در نخود نیز مطابق آمار هم واردکننده و هم صادرکننده هستیم. لوبیا محصولی آبی است که برنامه‌های این معاونت تا پایان برنامه ششم توسعه برای گسترش آبیاری تیپ است و علاوه بر آن در سال 95 سطح زیر کشت نخود به حدود 500 هزار هکتار خواهد رسید و پیش‌بینی می‌شود که از این سطح 280 هزار تن نخود تولید شود. همچنین سطح زیر کشت عدس در سال 95 به 160 هزار هکتار و تولید 100 هزار تن و در زمینه لوبیا نیز از سطح 117 هزار هکتاری تولیدی معادل 270 هزار تن قابل پیش‌بینی است و در بخش سایر حبوبات همچون باقلا و... سطح زیر کشت 42 هزار هکتار است و پیش‌بینی می‌شود تولید به 63 هزار تن برسد و در مجموع کل سطح حبوبات کشور 825 هزار هکتار پیش‌بینی شده است و تولید نیز برای سال جدید 700 هزار تن قابل پیش‌بینی است.

صادرات حبوبات چه وضعیتی دارد؟

صادرات 28 هزار تنی نخود در مقابل واردات 18 هزار تنی این محصول در سال 1394 اتفاق افتاد و علاوه بر آن، لوبیا نیز 76 تن صادر شد و در مقابل پنج‌هزار و 998 تن از این محصول به کشور وارد شد. همچنین در زمینه عدس، 79 هزار تن واردات عدس داشتیم و صادرات 25 تنی نیز در مقابل آن در سال 94 را شاهد بودیم. از آنجا که حبوبات در تناوب زراعی می‌تواند نقش بسزایی در تثبیت نیتروژن هوا در خاک ایفا کند و حاصلخیزی خاک را باعث شود، لازم است که در تناوب بسیاری از گیاهان زراعی قرار گیرد تا بتوانیم ضمن افزایش پایداری در محصولات کشاورزی، تولید مناسبی را رقم بزنیم و علاوه بر آن، صادرات فرآوری‌شده حبوبات می‌تواند ارزش افزوده مناسبی را ایجاد کند./

M-950114-01