زنان روستایی و تجربه های جهانی در فراوری محصولات کشاورزی

فاطمه پاسبان ، عضو هیأت علمی پژوهشی مؤسسه برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی

میشل باچلت، معاون دبیر کل و مدیر اجرائی زنان سازمان ملل، می‌گوید: «هنگامی که زنان توانمند شده و حقوق دسترسی به زمین، رهبری، فرصت‌ها و انجام انتخاب‌های خود را داشته باشند، رشد اقتصادی و امنیت غذایی افزایش یافته و چشم‌انداز برای نسل فعلی و آینده بهبود می‌یابد». زنان ستون فقرات توسعه اقتصاد روستایی و ملی هستند. در جهان زنان در حدود ٤٣ درصد از نیروی کار کشاورزی را دارا هستند و این سهم در برخی از کشورها به بیش از ٧٠ درصد می‌رسد. به‌طوری‌که به‌طور میانگین سهم زنان از نیروی کار کشاورزی از حدود ٢٠ درصد در آمریکای لاتین تا تقریبا ٥٠ درصد در شرق و جنوب شرق آسیا و جنوب صحرای آفریقا را شامل شده که در برخی مناطق هم از ٥٠ درصد بیشتر است. سهم زنان در بازار کار بخش کشاورزی به‌سرعت در حال تغییر در جهان است و ازهمین‌روست که حضور زنان روستایی در فعالیت‌های مختلف اقتصادی از تولید تا فراوری و بازاریابی و فروش دیده می‌شود. در آفریقا، ٨٠ درصد از محصولات کشاورزی به‌وسیله کشاورزان کوچک و عمدتا ازسوی زنان روستایی تولید می‌شود. زنان بین ٦٠ تا ٨٠ درصد از موادغذایی در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه را تولید می‌کنند و مسئول نیمی از کل تولید مواد غذایی در جهان هستند. زنان روستایی نقش اصلی‌ای را در تولید مواد غذایی، مدیریت منابع طبیعی، درآمدزایی، مراقبت از خانه و خانواده و همچنین امنیت غذایی ایفا می‌کنند.

(UNIDO, Women in Agribusiness) زنان روستایی بیشتر از زنان و مردان شهری کار کرده و وقت زیادی صرف امور خانه و کارهای تولیدی خانواده می‌کنند. مطالعه‌ای در ٢٥ کشور در جنوب صحرای آفریقا تخمین زده که زنان حداقل ١٦‌میلیون ساعت در روز برای جمع‌آوری آب آشامیدنی صرف می‌کنند و در مقابل مردان شش‌ میلیون ساعت و کودکان، چهار ‌میلیون ساعت وقت صرف کرده‌اند (UNDP (٢٠١٢) Millennium Development Goals Report ٢٠١٢). آمار جهانی نشان می‌دهد زنان روستایی در فعالیت‌های گوناگونی مشغول به کار هستند که یکی از این فعالیت‌ها مربوط به فراوری محصولات کشاورزی است. مؤسسات بین‌المللی حمایت‌های کافی و لازم را درباره توسعه فعالیت‌های فراوری در میان زنان روستایی انجام می‌دهند. به‌عنوان نمونه سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) درخصوص توسعه کسب‌وکارهای تجاری و بازرگانی بخش کشاورزی پروژه‌های مختلفی را در جهان اجرا کرده که یکی از آنها در کشور «مالی» و برای زنان روستایی بوده است. این پروژه چهار سال طول کشیده و در سال ٢٠١٢ پایان یافته است. پروژه اخیر با هدف توسعه ظرفیت تولیدی و بازاریابی محصولات کشاورزی، تسهیل دسترسی به اعتبارات و بازار و تجهیرات و افزایش درآمد برای زنان کشورهای جنوب صحرای آفریقا بوده است. دستاوردهای حاصل از این پروژه را می‌توان در مواد متعددی خلاصه کرد. در حدود ١٥٦ گروه زنان سازماندهی شده‌اند و بیش از ٣٠ تن میوه‌های مغزدار شئا (دانه روغنی در آفریقاست که از آن برای صابون‌سازی و... استفاده می‌کنند)، (shea nuts) را برای مرکز فراوری ارسال می‌کنند. ٤٥ گروه زنان در کسب‌وکار آموزش داده شده که درمجموع هزارو ٢٠٠ زن روستایی است. یونیدو به آموزش فناوری، مدیریت تولید، فروش و فناوری اطلاعات و دسترسی به بازار‌های بین‌المللی پرداخته است. از دستاوردهای دیگر این پروژه، افزایش تولید میوه شئا بوده به‌طوری‌که در سال ٢٠١١، دو برابر شده و از رقم ١٥‌ هزار کیلو به رقم ٣٠‌ هزار کیلو در سال رسیده است.

درحال‌حاضر مرکز دیویلا (Dioila) در حدود ٢٠ زن روستایی استخدام کرده که به فراوری میوه شئا می‌پردازند. این گروه، میوه خود را از دوهزارو ٥٠٠ زنی که در ٣٢ روستا زندگی می‌کنند، خریداری می‌کنند. تا یک‌سال پیش، این مرکز صدکیلوگرم صابون در روز تولید می‌کرد که با کمک این پروژه، هم‌اکنون ٦٠٠ کیلوگرم در روز صابون تولید می‌کند. هدف این مرکز بر افزایش کیفیت، کمیت محصول و علاوه بر آن، فراهم‌سازی زندگی بهتر برای نیروی کار خود یعنی زنان روستایی است. تجارب جهانی حاکی از آن است زنان روستایی نقش مهمی در تولید و امنیت غذایی دارند، اما مشکلات متعددی در هر کشور به‌ویژه در زمینه دسترسی به منابع مالی، بازار، آموزش و فرصت‌های اقتصادی دارند که رفع موانع موجود و توانمندسازی زنان روستایی می‌تواند راهکاری برای افزایش رفاه خانوار روستایی و توسعه امنیت غذایی جهان باشد.