جنگل‌های جهان و تغییرات کاربری اراضی جنگل‌ها در سال 2016

نجیبه محبی

فائو اینفوگرافی جنگل‌های جهان را در تاریخ 28 تیرماه 1395 منتشر کرد. در توضیحات فائو درباره اینفوگرافی مذکور آمده که جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین ارکان امنیت غذایی و کشاورزی پایدار در جهان‌اند و نقشی حیاتی در چرخه آب، حفاظت از خاک، تجزیه کربن و حفاظت از زیستگاه ما زمین دارند، اما کشاورزی عامل مهمی در جنگل‌زدایی محسوب می‌شود. متأسفانه بیشترین میزان کاهش جنگل‌ها و تبدیل آن به زمین‌های کشاورزی در کشورهای گرمسیری دیده می‌شود که درآمد سرانه پایینی دارند. در کشورهای گرمسیری سالانه به‌طور خالص شش میلیون هکتار جنگل بین سال‌های 2000 تا 2010 میلادی از دست رفته است و سالانه به‌طور خالص شش میلیون هکتار زمین کشاورزی ایجاد شده است. نرخ تبدیل جنگل‌های مناطق استوایی و اطراف خط استوا در همین دوره زمانی در نمودار زیر نشان داده شده است:

نمودار فوق نشان‌دهنده آن است که تقاضای جهانی برای محصولات کشاورزی افزایش یافته است و این روند باعث تخریب بافت جنگل‌ها می‌شود. بیش از 20 کشور موفق شده‌اند ضمن حفظ پوشش جنگلی خود از سال 1990 امنیت غذایی خود را بهبود بخشند، داده‌های فائو نشان می‌دهد که 12 کشور (الجزایر، شیلی، چین، جمهوری دومینیکن، گامبیا، ایران، مراکش، تایلند، تونس، ترکیه، اردوگوئه، ویتنام) مجموعه پوشش جنگل‌های خود را بیش 10 درصد بالا برده‌اند. وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد رویکرد بهره‌وری و نگهداری مرتع این وزارتخانه از پرورش دام به گیاهان دارویی تغییر کرده است، زیرا اقبال جهانی به گیاهان دارویی افزایش یافته است و ایران به دلیل تنوع اقلیمی در این زمینه جایگاه برجسته‌ای دارد. در حال حاضر تغییر رویکرد وزارت جهاد کشاورزی در بهره‌وری و نگهداری مرتع از پرورش دام به گیاهان دارویی تصویب شده است؛ زیرا این رویکرد هم منابع گیاهی را حفظ می‌کند و هم ارزش افزوده بالایی دارد به‌نظر می‌رسد سهمی از عدد 10 درصد فائو و بالا بردن پوشش جنگلی در همین زمینه باشد.

فائو برای بالا بردن دستیابی به کشاورزی پایدار و امنیت غذایی راهکارهای هشت‌گانه زیر را پیشنهاد می‌دهد:

1- ایجاد چارچوب‌ها و ساختارهای قانونی مؤثر برای مبارزه با تخریب جنگل‌ها؛

2- متناسب کردن معادله و نسبت جنگل، کشاورزی و غذای مردمان و تدوین کاربری زمین و سیاست‌های توسعه روستایی به نحوی که این تناسب برهم نخورد؛

3- تصرف زمین امن و تغییر کاربری زمین به دقت رصد شود؛

4- همکاری بین بخش‌های تحقیق و توسعه گسترش یابد؛

5- اختصاص بودجه کافی و انجام سرمایه‌گذاری برای بالابردن تولیدات کشاورزی و مدیریت پایدار جنگل‌ها؛

6- مشارکت قوی‌تر بین جوامع محلی و خرده‌مالکان؛

7- ارتباط قوی‌تر میان جنگل و مزرعه و توسعه جنگل‌ورزی ( Agroforestry )*

8- برنامه‌ریزی یکپارچه در زمینه کاربری زمین

* اگروفارستری ( agroforestry ) یا "جنگل‌ورزی" به تلفیق عملیاتی از قبیل کاشت درخت، زراعت، پرورش گیاهان علوفه‌ای و مرتعی، دامداری و... در عرصه معین گفته می‌شود. به عبارت دیگر، اگروفارستری یعنی تلفیق مدیریت کشاورزی و پرورش درخت. پیشینه اگروفارستری به دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی برمی‌گردد. این سامانه کاربری سرزمین برای مناطق گرمسیری استوایی و نیمه‌گرمسیری که در آنها جنگل از بین رفته و خاک در معرض فرسایش است، به توصیه فائو آغاز شد. هدف از این کار، ایجاد اقتصاد روستایی "خودگردان" در آن مناطق بود تا ضمن حفظ جنگل، نیازهای روستاییان تأمین شود.