طرح تنفس به معنای طرد طرح جنگلداری نیست/ نیازمند تشکیل وزارت منابع طبیعی هستیم/ طرح‌های جنگلداری فعلی پاسخگوی نیازها نیست

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت: اجرای طرح تنفس برای جنگل‌های شمال به مفهوم طرد طرح‌های جنگلداری و بی‌توجهی به مسئله مدیریت جنگل نیست.

به گزارش خبرنگار ایانا، محمدرضا مروی‌مهاجر، استاد دانشگاه تهران در همایش "جنگل‌ها و محیط زیست ایران، گذشته، حال و آینده" در فرهنگستان علوم بیان کرد: تا امروز ارزش واقعی جنگل‌ها را نشناخته‌ایم.

وی با اشاره به اینکه جنگل‌های شمال ایران و زاگرس از شمال‌غرب و از طریق ترکیه، یونان و بلغارستان به جنگل‌های اروپای مرکزی و جنوبی متصل می‌شوند، این جنگل‌ها را مجموعه‌ای منحصر به فرد توصیف کرد.

مهاجر افزود: جنگل‌های اروپا با پیشروی یخچال‌های دوران سوم زمین‌شناسی از بین رفت. بنابراین جنگل‌های این منطقه حداکثر 10 هزار سال قدمت دارند اما جنگل‌های ایران باقیمانده دوران سوم زمین شناسی بوده و یک میلیون سال قدمت دارند. این جنگل‌ها مجموعه‌ای ارزشمند ژنتیکی به شمار می‌روند.

به گفته وی وسعت جنگل‌های جهان چهار میلیارد هکتار است که از این میزان 600 میلیون هکتار جنگل در آسیا واقع شده و ایران 12 میلیون هکتار جنگل دارد. دو میلیون هکتار از جنگل‌های کشور نیز در شمال واقع شده است.

این استاد دانشکده منابع طبیعی اضافه کرد: 30 درصد از کل کره زمین پوشیده از جنگل است. 19 درصد سطح آسیا توسط جنگل‌ها اشغال شده و فقط 7.6 درصد از سطح ایران میزبان جنگل است. کل مساحت جنگل‌های شمال در مقایسه با مساحت ایران، فقط یک درصد است.

وی با تأکید بر اینکه باید تلاش کنیم از جرگه کشورهای با پوشش کم جنگل خارج شویم، این کشورها را شامل 50 کشور جهان دانست که پوشش جنگلی آنها کمتر از 10 درصد مساحتشان است.

تعیین ارزش اقتصادی جنگل‌ها در دستور کار قرار گیرد

مهاجر خطاب به سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: محیط زیستی‌ها به‌دنبال این بروند که نقش اکوسیستمی جنگل را به عدد در بیاورند.

وی گفت: اگر تخریب جنگل‌های شمال ادامه یابد، در آینده دور زندگی در شمال به دلیل شدت وقوع سیل، امکان‌پذیر نخواهد بود.

این استاد دانشکده منابع طبیعی با اشاره به تاریخچه بهره‌برداری از جنگل‌های شمال که از سال 1252 شمسی آغاز شده، بیان کرد: اگر در این سال، ژولیوس رویتر انگلیسی شمشادهای ایران را قطع کرد امروز این گونه ارزشمند به دلیل به هم خوردن تعادل اکولوژیک دچار بروز مشکل شده و در حال حذف از طبیعت ایران است.

وی اضافه کرد: بهره‌برداری صنعتی از جنگل‌های شمال از سال 1338 آغاز شد و ما بر اساس الگوهای دیکته شده از سوی اروپاییان، برنامه مدیریتی برای جنگل‌های خود تدوین کردیم.

الگوهای فعلی مناسب مدیریت جنگل نیست

به گفته مهاجر با نیم قرن تجربه در زمینه مدیریت جنگل‌های شمال با استفاده از الگوهای غربی به این نتیجه رسیدیم که این الگوها مناسب مدیریت جنگل‌های ایران نیست.

وی ادامه داد: جنگل‌های ایران طبیعی است و الگوی خاص خود را می‌خواهد.

این استاد دانشکده منابع طبیعی با اشاره به اینکه در آغاز تدوین طرح برای جنگل‌های شمال، تصمیم بر این بود که در راستای تامین نیازهای سلولزی، تمام جنگل‌های جلگه‌ای را قطع کرده و به جای آن گونه‌های سوزنی برگ کاشته شود، حمله آفات و امراض را عامل موثری برای شکست خوردن این طرح و توقف این تصمیم اعلام کرد.

وی بیان کرد: در شمال ایران بیش از یک میلیون هکتار جنگل دارای طرح و مجری وجود دارد. 400 هزار هکتار جنگل طرح‌دار داریم که به مجریان واگذار نشده و 500 هزار هکتار هم جنگل بدون طرح و مدیریت علمی داریم.

مهاجر تاکید کرد: در نیم قرن گذشته سطح جنگل‌های ایران از سه میلیون و400 هزار هکتار بر اساس اعلام دفتر فنی سازمان جنگل‌ها به 1.9 میلیون هکتار رسیده است.

وی البته به کاهش حجم سرپای جنگل‌ها اشاره کرد که از 300 متر مکعب در گذشته به 210 متر مکعب فعلی رسیده است. یعنی طی پنج دهه 90 متر مکعب حجم سرپای جنگل از دست رفته و نقاطی که حجم سرپای آنها بر اساس گزارشات 700 تا 800 متر مکعب بوده از دست رفته است.

به گفته مهاجر از دست رفتن درختان قطور با قطر بیش از سه متر که ذخایر ارزشمند ژنتیکی کشور بودند نیز زیان حاصل از برنامه‌ریزی نادرست بوده است.

این استاد دانشگاه همچنین به وجود دام سنتی در 80 درصد عرصه‌های جنگلی کشور اشاره کرد و افزود: این مشکل در اروپا 150 سال است که حل شده است. وقتی دام به شکل سنتی در جنگلی وجود داشته باشد و جنگل‌های پایین دست را حذف ‌کند، جنگلشناس در بالادست مجاز نیست که درختی را نشانه‌گذاری و قطع کند اما ما در ایران به این مسئله توجهی نمی‌کنیم.

وی اجرای جنگل‌شناسی نزدیک به طبیعت در ایران -که به جای قطع درخت در سطح، درختان به صورت انفرادی و پیمایش کل جنگل بر اساس سن و... برای قطع انتخاب می‌شود- از سال 74 را مایه مباهات سیستم جنگلداری کشور دانست.

قطع درختان شکسته و بادافتاده تیغ دولبه

مهاجر با اشاره به مصوبه سال 92 دولت برای پایش و بهینه‌سازی جنگل‌های کشور، منوط کردن برداشت از جنگل به درختان شکسته و بادافتاده بر اساس این مصوبه را تیغی دو لبه اعلام کرد.

وی افزود: با مصوبه هیأت وزیران ترمز بهره‌برداری کشیده شد، اما برداشت بیش از حد درختان باد افتاده سبب می‌شود پرندگان جایی برای لایه گزینی نداشته باشند.

این استاد دانشکده منابع طبیعی ادامه داد: همه کارشناسان اگرچه بر سر اصل حفاظت از جنگل اتفاق نظر دارند اما درباره مدیریت جنگل‌ها در راستای اجرای مصوبه دولت، اختلاف نظر وجود دارد. در این بخش کارشناسان دو گروه هستند. گروهی طرفدار حفظ وضع موجود با اصلاحاتی هستند و گروهی دیگر معتقدند نیازمند اصلاح اساسی وضع فعلی هستیم و با حفظ وضعیت موجود امکان این اصلاح وجود ندارد.

وی افزود: معتقدم برای مدیریت جنگل‌های شمال باید طرح‌های فعلی متوقف شود. تعیین و تفکیک بخش‌های بکر جنگل‌های شمال برای حفاظت دائم صورت گیرد. در حال حاضر 200 هزار هکتار جنگل بکر در نقاط پرشیب و صعب العبور و غیر قابل دسترس شمال داریم که خیلی ارزشمند هستند. این در حالی است که اروپا جنگل بکر ندارد و این جنگل‌ها در قسمت‌های خیلی کمی از قفقاز و شمال ترکیه تمرکز شده‌اند. مهاجر بر توسعه ذخیره‌گاه ‎ های جنگلی در دوران جدید مدیریت جنگل‌ها تاکید کرد.

وی نقشه راهی برای ایام توقف بهره‌برداری به این شرح ترسیم کرد: باید سه تا چهار حوضه آبخیز جنگلی را در سه استان شمالی کشور برای حفاظت کامل انتخاب کنیم. تا اگر در رابطه با جنگل مواجه با مشکل شدند، جنگلداران محلی برای مراجعه و الگوگیری از طبیعت داشته باشند.

این استاد دانشکده منابع طبیعی اضافه کرد: باید در هر یک از استان‌های شمالی یک پارک جنگلی داشته باشیم. پارک جنگلی گلستان برد جهانی دارد. اگر در مازندران و گیلان هم پارک ملی جنگلی داشته باشیم، در آینده اینها ارزش زیاد و درآمدهای قابل توجهی برای کشور ایجاد خواهند کرد. جنگل‌های جنوب شرقی آلمان و در مرز مشترک با چک که یکی از دور افتاده‌ترین مناطق آلمان بود؛ به پارک ملی تبدیل شد. امروزه بدون ورود صنعت، این منطقه به یکی از ثروتمندترین مناطق تبدیل شده است.

نیازمند تشکیل وزارت منابع طبیعی هستیم

به اعتقاد مهاجر اجرای طرح تنفس قطعا با چالش‌هایی مواجه است. زیرا سازمان جنگل‌ها ابتدا باید مشکل قراردادها را حل کند. چوب مورد نیاز صنایع را با برنامه‌ریزی برای واردات تامین کرده و حفاظت جدی گرفته شود.

وی تأکید کرد: استراحت و تنفس به معنای طرد طرح جنگلداری نیست به معنای رها کردن جنگل به حال خود نیست. استراحت جدی گرفتن مدیریت جنگل است. بنابراین چگونگی حفاظت جنگل در حالت نبود مجری باید مشخص شود. مسائل مرتبط با افزایش قاچاق چوب و چرای دام باید در نظر گرفته شود.

این استاد دانشکده منابع طبیعی ادامه داد: باید مدیریت فنی جنگل بر اساس حوضه آبخیز انجام شود که این مسئله در طرح‌های ایران مورد توجه قرار نگرفته است.

وی اضافه کرد: برای اعمال این سیاست نیازمند مهندس مقیم در محل هستیم. مهندسان ما در بهترین شرایط در مراکز استان‌ها اقامت دارند. باید کارشناسان در کنار حوضه آبخیز مستقر شوند همچنین نیازمندیم شناسنامه اکولوژیک برای حوضه‌های آبخیز تهیه کنیم و زراعت چوب را توسعه دهیم.

مهاجر در ادامه ساختار فعلی سازمان جنگل‌ها را برای مدیریت پایدار جنگل‌های شمال مناسب ندانست.

وی همچنین افزود: باید وزارت منابع طبیعی از ادغام بخش محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و بخش آب وزارت نیرو تشکیل شود.

مهاجر عنوان کرد: سازمان حفاظت محیط زیست باید به عنوان یک مجموعه نظارتی باقی بماند اما مدیریت حیات وحش را نمی‌توان جدای از مدیریت عرصه‌های طبیعی مورد توجه قرار داد./

L-950826-01